سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : هنگامی که درباره اهمیت جنگل‌ها از ما سؤال می‌شود، در پاسخ به سرعت فهرستی از کارکرد‌های جنگل را برمی‌شماریم؛ جنگل‌ها در کنترل سیلاب، جذب، ذخیره و تصفیه منابع آبی زیرزمینی، ممانعت از فرسایش خاک، تثبیت خاک و تصفیه هوا نقش مهمی دارند؛ با این وجود، در موضوع حفاظت از مناطق جنگلی به اندازه کافی حساسیت نشان نمی‌دهیم؛ شاید به دلیل باور عمومی است که حفاظت از مناطق جنگلی را از وظایف سازمان‌های منابع طبیعی و آبخیزداری یا حفاظت محیط‌زیست کشور می‌دانند؛ یا از این رو که فکر می‌کنیم مسئله جنگل‌های هیرکانی تنها به ساکنان استان‌های شمالی کشور، جنگل‌های زاگرس به زاگرس‌نشین‌ها و جنگل‌های حرا به بومیان مناطق جنوبی کشور ارتباط دارد، اما امروزه در گفتمان تغییرات اقلیمی، علاوه بر موارد ذکرشده به‌طور فزاینده‌ای به نقش جنگل‌ها در تعدیل آب و هوا و ترسیب کربن، هم در مقیاس جهانی و هم در مقیاس محلی و منطقه‌ای اشاره می‌شود.
تأسف‌بارتر اینکه طی روزهای اخیر رئیس مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی ایلام از زوال و عدم زادآوری 90 درصد درختان جنگلی بلوط این استان خبر داد و گفت: زادآوری طبیعی درختان بلوط و رشد نهال‌های نورس این گونه در برخی مناطق استان ایلام که فشار عامل انسانی بیشتر بوده تقریباً به صفر رسیده و تنها محدودی از نواحی دور از دسترس افراد و احشام زادآوری طبیعی دارند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص چرایی آن موضوع و نیز پیامدهای آن با رئیس دانشکده علوم منابع طبیعی، محیط زیست و علوم و تحقیقات کشور گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
هادی کیادلیری با تأکید بر اینکه در بحث زوال جنگل‌ها زاگرس تنها گونه بلوط نیست که متأثر از عوامل تخریب‌زا شده بلکه دیگر گونه‌های گیاهی نیز متأسفانه را در حال طی کردن روند این‌چنینی هستند، گفت: درواقع کل اکوسیستم زاگرس دچار زوال و نابودی است.
وی اظهار کرد: با بررسی کل اکوسیستم زاگرس مشاهده می‌کنیم که زادآوری در کل این جنگل به شدت دچار مشکل است، علاوه بر مشکل در زادآوری متأسفانه در این جنگل‌ها درختان مادری نیز در حال خشک شدن و نابودی هستند که البته این موضوع از سال‌ها قبل در این جنگل‌ها شروع شده و در این بین استان ایلام یکی از مناطق است.
رئیس انجمن جنگلبانی ایران با تأکید بر اینکه این اتفاق نامیون دلایل متعددی دارد تشریح کرد: مسئله این است که زاگرس یکی از مناطقی است که به شدت تحت بهره‌برداری مضاعف قرار دارد.
کیادلیری با اشاره به اینکه این بهره‌برداری الزاماً به معنای قطع درختان با اهداف تجاری نیست بلکه وجود دام غیر مجاز خود یکی از عوامل تخریب‌گر این منطقه است چراکه در حال حاضر در از 36 میلیون رأس دام موجود تنها 16 میلیون رأس آن مجاز است، افزود: این نوع بهره‌برداری‌ها خود به تنهایی در هر منطقه‌ای می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد.
وی با اشاره به وجود این حجم از دام که نهال‌های نورس احتمالی نیز توسط این دام‌ها بلعیده خواهند شد اذعان کرد: در پی این مهم در این جنگل‌ها با موضوعی به نام کوبیدگی شدید خاک مواجهیم.
این استاد محیط زیست و منابع طبیعی با اشاره به اینکه در این جنگل‌ها زغال‌گیری نیز متأسفانه به شدت رونق دارد، تصریح کرد: علاوه بر این کشاورزی در زیراشکوب این جنگل‌ها خود عاملی جدی برای تخریب این مناطق به حساب می‌آید.
کیادلیری، با تأکید بر اینکه مجموعه عوامل عنوان‌شده دست به دست یکدیگر داده و در طول زمان باعث شد که این اکوسیستم به‌تدریج فقیر و فقیرتر شود، بیان کرد: درواقع منجر به آن شد که خاک این منطقه فرسایش بالایی را تجربه کرده و حاصل‌خیزی خود را از دست بدهد که در پی آن درختان موجود در این سیستم نیز روز به‌روز فرتوت‌تر شده و تحت تنش بیشتری قرار گرفتند.
وی با اذعان بر اینکه این درختان تحت تنش‌‌های عنوان‌شده همزمان مورد حمله انواعی از آفات و بیماری‌ها قرار گرفتند که از مهم‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به آفت چوب‌خوار و قارچ زغالی اشاره کرد افزود: همین بیماری‌ها باعث خشکیدگی بیشتر این درختان به‌ویژه بلوط‌های منطقه شدند.
وی با بیان اینکه در کنار این آفات مشکل گرد و غبار را نیز می‌توان مطرح کرد افزود: این مشکل فتوسنتز درختان را به شدت مختل کرده و در کنار این معضل تغییر اقلیم نیز مطرح است زیرا سطح بارندگی‌ها به شدت کاهش یافته و با افزایش دما در این منطقه روبه‌رو هستیم.
رئیس دانشکده علوم منابع طبیعی، محیط زیست و علوم و تحقیقات کشور با بیان اینکه البته این زوال تنها در خصوص درختان بلوط زاگرس نیست بلکه همین فرایند را متأسفانه در خصوص درختان کهنسال مناطق شمالی کشور نیز داریم گفت: اگر امروز سری به جنگل‌های گرگان بزنیم شاهد خواهیم بود که درختان غول‌پیکر این منطقه نیز دچار این بیماری شده و درحال خشک شدن هستند.
کیادلیری ادامه داد: تا زمانی که فشار را از روی این مناطق برداشته نشود نمی‌توان به ادامه حیات این جنگل‌ها امیدوار بود.
وی با تأکید بر اینکه جنگل‌ها و مراتع غرب کشور به‌طور عمده بر روی رشته‌کوه‌های زاگرس قرار گرفته‌اند که دارای ارزش محیط‌زیستی فراوانی هستند و از نظر حفظ منابع آب و خاک در منطقه کوهستانی زاگرس اهمیت زیادی دارند اذعان کرد: طی سال‌های اخیر، این جنگل‌ها به‌دلیل وابستگی معیشتی ساکنان، توسعه کشاورزی (به‌ویژه در زیراشکوب جنگل)، تأمین چوب سوخت، چرای دام، آتش‌سوزی و بسیاری از عوامل مخرب دیگر، تا حد زیادی تخریب شده‌اند؛ به‌طوری‌که در اثر عوامل اقتصادی- اجتماعی و نبود مدیریت جامع منابع طبیعی، توان تولیدی این رویشگاه‌ها تا حد زیادی از دست رفته و این مسئله آینده جنگل‌های این منطقه را به مخاطره انداخته است.
رئیس دانشکده علوم منابع طبیعی، محیط زیست و علوم و تحقیقات کشور با تأکید بر اینکه مدیریت و برنامه‌ریزی این جنگل‌ها با مشکلات فراوانی همراه است که کمبود اطلاعات و بررسی‌های لازم در منطقه زاگرس به این مسئله دامن می‌زند تصریح کرد: استخراج اطلاعات زمانی- مکانی و نقشه‌برداری از وضعیت این رویشگاه‌ها تا حد زیادی در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی حفاظت این جنگل‌ها ( پالایش مستمر) کمک خواهد کرد.
کیادلیری با بیان اینکه مسئله اساسی که در این جنگل‌ها مشاهده شد، ‌روند سریع تغییر کاربری جنگل بود تصریح کرد: تغییر تدریجی کاربری جنگل‌های زاگرس و تبدیل جنگل به کاربری کشاورزی، معضل جدی است که به‌سرعت در حال وقوع است. آنچه امروزه به‌وضوح در این جنگل‌ها مشاهده می‌شود، گسترش زراعت در زیراشکوب جنگل‌های زاگرس به‌ویژه در جنگل‌های طبقه تنک است که این گسترش به‌ویژه در حدفاصل کاربری جنگل و کاربری کشاورزی به‌وفور مشاهده شد.
وی با اشاره به اینکه احیای این جنگل‌ها یقیناً نیازمند یک برنامه بلندمت است، ابراز کرد: در این میان، مسئله اساسی، وابستگی معیشتی ساکنان زاگرس به این جنگل‌ها به‌ویژه برای توسعه کشاورزی، برداشت محصولات فرعی جنگل، تأمین چوب سوخت و چرای دام است.
این استاد دانشگاه افزود: این وابستگی، اگرچه اجتناب‌ناپذیر است اما می‌توان با اتخاذ سیاست‌های محیط‌زیستی صحیح، از آن در راستای مدیریت حفاظتی جنگل‌های زاگرس بهره برد، بدین معنی که می‌توان از تجربیات و دانش افراد محلی در مدیریت مناسب این جنگل‌ها استفاده کرد. مدیریتی با مشارکت مسئولان اجرایی و ساکنان زاگرس که هم نیاز افراد محلی را تأمین کند و هم در راستای حفاظت از این جنگل‌ها با قدمت چندین‌ساله باشد.
کیادلیری، با اشاره به اینکه در صورت ادامه روند تخریب جنگل‌های زاگرس از آنجا که این جنگل‌ها در تأمین منابع آب شیرین و تصفیه هوا از ذرات گرد و غبار تأثیر بسزایی دارند فاجعه‌آفرین خواهد بود.
وی اظهار کرد: رویشگاه‌های جنگلی زاگرس در تأمین 40 درصد آب کشور نقش اساسی دارند. با این حال، ویژگی‌های خاص اقلیمی ایران سبب شده که کارکرد تعدیل آب و هوا توسط جنگل‌ها به خصوص جنگل‌های چندهزارساله زاگرس اهمیت دوچندان پیدا کند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد موضوع حفاظت از جنگل‌ها موضوعی ملی و فراملی محسوب می‌شود آن‌هم در کشور وسیعی، چون ایران که تنها هفت درصد از مساحت آن را پوشش جنگلی تشکیل داده است، در این راستا سند جامع حفاظت و مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس توسط کارگروهی تحت نظارت نهاد ریاست‌جمهوری طی سال جاری تنظیم شده و از اهداف آن بهره‌گیری از مشارکت جوامع محلی در بازسازی و نگهداری از جنگل‌های زاگرس در کنار سازمان‌های اجرایی در این طرح است بنابراین انتظار می‌رود این سند کاربردی با توجه به شرایط حاد جنگل‌های زاگرس هرچه زودتر در دستور کار اجرایی قرار گیرد.

طاهره ترابی مهوش