مدتی است خبر خوش ثبت جهانی هگمتانه سبب خوشحالی اهالی هنر، گردشگری و عموم مردم همدان شده، فرصت طلایی که بر رونق اقتصادی و گردشگری شهر همدان تأثیر مثبتی خواهد گذاشت، ثبت جهانی هگمتانه مربوط به امروز و دیروز نیست و با نگاهی به پرونده و اخبار مربوط به آن متوجه می‌شویم که از دو دهه قبل این موضوع مطرح بوده و هر دوره به دلایل مختلفی ازجمله آماده نبودن شرایط برای ثبت، دستکاری محوطه، ناآگاهی برخی مسئولان، دست روی دست گذاشتن تعطل برخی مدیران و دغدغه‌مندان حوزه گردشگری باعث شده که چندین‌بار این فرصت‌سوزی انجام گیرد تا جایی که در سال 1398 وزیر میراث فرهنگی وقت در حاشیه سفر خود به ملایر تأکید کرد که ثبت جهانی هگمتانه فرصتی است که نباید از برود. در این خصوص صحبت‌هایی با استاندار همدان داشتم که تأکید کرد این معارضات باید رفع شود تا بتوانیم پرونده ثبت جهانی هگمتانه را برای سازمان یونسکو ارسال کنیم. وی قول داده موضوع را پیگیری کند.

در حال حاضر پس از سال‌ها کش‌وقوس‌ برای ثبت جهانی تپه باستانی «هگمتانه» به‌تازگی مفهوم جدیدی به نام ثبت «منظر تاریخی» مطرح شده که به گفته متولیان امر در کشور رقیب ندارد و برای یونسکو جذابیت خاصی محسوب می‌شود. منظور از مفهوم تازه‌ متولدشده «منظر تاریخی» ترکیب سایت باستانی تپه هگمتانه، بافت تاریخی شهر و بازار قدیمی‌همدان است که ظرفیت فوق‌العاده‌ای به‌شمار می‌رود و ثبت آن گام بزرگی است در شناساندن این مجموعه بی‌نظیر به جهانیان.

استاندار همدان در جلسه ثبت جهانی هگمتانه خطاب به مسئولان امر تأکید کرد: فرایند ثبت جهانی (هگمتانه و مرکز تاریخی همدان) نباید آسیب و خللی در فرایند روزمره زندگی و کسب و کار مردم ایجاد کند.

علیرضا قاسمی‌فرزاد همچنین در خصوص جلسات اقناع‌سازی برای بازاریان در محوطه اظهار کرد: مغازه‌داران توجیه شوند که فرایند ثبت جهانی هگمتانه و تغییر رویکرد کسب و کار به سمت گردشگری در رونق فعالیت آن‌ها اثربخش است.

آمد و شد مردم و مغازه‌های مختلفی که در خیابان اکباتان به تپه هگمتانه منتهی می‌شود حاکی از زندگی و حیات در این مسیر است، مسیر تاریخی که سال‌هاست شاهد رفت و آمد مردم و کسبه است، مسیری که انتظار می‌رود در شأن کهن‌دیار هگمتانه باشد اما شاید حضور بنجل‌فروشان در این منطقه و در نزدیکی این اثر تاریخی، خیلی به مذاق گردشگران که فرسنگ‌ها با این مسیر فاصله دارند و برای بازدید از تاریخ این مرز و بوم به همدان سفر کرده‌اند، خوش نیاید.

بعد از طی کردن این مسیر مغازه‌های ضایعات‌فروشی، خواروبار، چای‌خانه و غیره را می‌توان دید. فروشندگان این مغازه‌ها بیشتر عمر خود را در این منطقه گذرانده‌اند و برای کسب روزی حلال شب را صبح کردند.

با توجه به صحبت‌های انجام‌شده در جلسه ثبت جهانی هگمتانه و اینکه در شهریورماه قرار است بازرسان یونسکو برای نخستین‌بار از این محوطه بازدید کنند، خبرنگار این رسانه به این خیابان مراجعه کرده و با تعدادی از کسبه و یک کارشناس گردشگری به گفت‌وگو پرداخته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:

آقای متقی یکی از بازاریان این منطقه است. در حالی که سرگرم مرتب کردن مغازه بود به خبرنگار ما گفت: بیش از 50 سال است این کسب و کار را راه انداختم. در واقع سرمایه تمام عمر و دارایی من در این مغازه است.

وی بیان کرد: تا وقتی خیابان اکباتان به پیاده‌راه تبدیل نشده بود، روزانه درآمد خوبی داشتم، اما بعد از آن کسب و کار ما هم تحت تأثیر قرار گرفت و فروش و درآمد من تقریباً صفر شد.

آقای متقی با بیان اینکه اداره میراث فرهنگی به ما می‌گوید پول نداشته و به جای مغازه‌ای که دارید اوراق قرضه به شما می‌دهیم، عنوان کرد: مگر من می‌توانم با اوراق قرضه زندگی و خرج خانواده‌ام را تأمین کنم؟ بنده اصلاً قصد فروش ندارم.

وی با بیان اینکه 50 سال پیش با سرمایه‌ای که داشتم می‌توانستم دور آرامگاه بوعلی سینا مغازه بخرم اما به دلیل موقعیتی که این خیابان داشت اینجا اقدام به خرید مغازه کردم، تصریح کرد: الآن که دیگر مغازه من موقعیت قبل را ندارد میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌خواهد به من اوراق دهد؟ اکنون من حتی نمی‌توانم با فروش این مغازه، فروشگاهی در آرامگاه بوعلی اجاره کنم.

این مغازه‌دار همدانی گفت: ثبت جهانی هگمتانه اقدام پسندیده و خوبی است که می‌تواند سبب رونق اقتصادی و گردشگری شود اما تکلیف من مغازه‌دار که کل سرمایه‌ام را صرف اینجا کرده و معشیت خانواده‌ام به این مکان بستگی دارد چه می‌شود؟

متقی عنوان کرد: چند روز پیش برخی مسئولان همدان برای بازدید به این محوطه مراجعه کردند، اما وقتی مغازه‌داران برای صحبت و گفت‌وگو نزد آن‌ها رفتند، بدون توجه به بازدید خود ادامه داده و سپس از خیابان خارج شدند.

  بودجه نداریم، اصرار نکنید!

دیگر کاسب همدانی که در این خیابان و در نزدیکی تپه هگمتانه مغازه دارد در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: چندین‌بار به اداره میراث فرهنگی و گردشگری مراجعه کرده و از آن‌ها خواستیم تکلیف ما را با بستن این منطقه روشن کنند اما آن‌ها فقط یک پاسخ به ما دادند؛ بودجه نداریم!

آقای عباسی با بیان اینکه من حاضرم مغازه‌ام را به میراث بفروشم چون دیگر مانند گذشته درآمد ندارم و فقط برای سرگرمی مغازه را باز می‌کنم، عنوان کرد: تغییر خیابان به پیاده‌راه، باعث شد که اینجا به محوطه‌ای متروکه تبدیل شود. در این منطقه که همچون گذشته رفت‌وآمدی وجود ندارد چطور می‌توانیم درآمد کسب کنیم؟

 برخی مسئولان همدانی به حرف‌های مغازه‌داران این منطقه اعتنا نمی‌کنند

وی با بیان اینکه متأسفانه برخی مسئولان همدانی به حرف‌های مغازه‌داران این منطقه اعتنا نکرده و برای ما هیچ حقی قائل نمی‌شوند، گفت: چند روز پیش در بازدید از تپه هگمتانه مسئولان بدون توجه به صحبت‌های اهالی این منطقه صحنه را ترک کردند!

این بازاری همدانی با بیان اینکه در حال حاضر برخی به دلیل کاهش درآمد، مغازه‌های خود را تعطیل کرده‌اند، گفت: حتی برخی صاحبان به دلیل ضرر و زیانی که در این چند سال متحمل شدند از غصه دق و فوت کردند.

آقای عباسی گفت: تمام حرف ما این است که یا این مغازه را از ما بخرند و یا در مکان دیگر به ما مغازه بدهند؛ این حق ما است نه لطف مسئولان که بر سر ما منت می‌گذارند.

دیگر کاسب پیاده‌راه اکباتان گفت: هیچ اطلاعی در خصوص ثبت جهانی ندارم، شاید مسئولان با صاحب این مغازه در این خصوص صحبت کردند نمی‌دانم!

دیگر فروشنده با بیان اینکه تاکنون هیچ فردی با ما در خصوص ثبت جهانی صحبت نکرده است، عنوان کرد: من اصلاً راضی نیستم که مغازه‌ام را بفروشم مگر اینکه بتوانند با دادن امکانات و مزایایی ما را راضی کنند و شرایطی را ایجاد کرده که بتوانیم معشیت خانواده را تأمین کنیم.

در ادامه کارشناس گردشگری با بیان اینکه در یک دید کلی می‌توان گفت که مالکیت کره زمین متعلق به عموم مردم است، تصریح کرد: در این راستا سازمان‌هایی مانند یونسکو برای سامان دادن به این موضوعات به وجودآمده‌اند.

مرتضی خاکسار با بیان اینکه نگهداری میراث پیشینیان یک مطالبه است که همگان وظیفه دارند در حفظ آن کوشا باشند، خاطرنشان کرد: هنگام بررسی فرهنگ و تمدن دنیا متوجه خواهیم شد که به‌دلیل سابقه تاریخی که کشورمان دارد تمدن در این سرزمین شکل گرفته است.

وی با بیان اینکه استان همدان از دیرباز در حوزه گردشگری معروف بوده و ظرفیت خوبی در این حوزه دارد، عنوان کرد: ثبت جهانی هگمتانه ممکن است در ابتدا محدویت‌هایی برای اهالی و ساکنان این منطقه ‌ایجاد کند اما در درازمدت تأثیر بسزایی در رونق اقتصادی و گردشگری منطقه خواهد داشت و همانند یک لوح افتخار بر دیوار ایران ثبت خواهد شد.

   تخصیص بودجه و حراست از بنا بزرگ‌ترین مزیت ثبت جهانی

وی با بیان اینکه رونق گردشگری درجه و رتبه کشور را از لحاظ فرهنگی و گردشگری افزایش می‌دهد، افزود: یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های ثبت جهانی اماکن این است که بعد از ثبت، بودجه‌ای برای نگهداری و حراست از آن‌ها تعلق می‌گیرد.

این کارشناس گردشگری با بیان اینکه ثبت جهانی اماکن تاریخی سبب می‌شود که استان و شهری که در آن ثبت انجام می‌شود امنیت جهانی بیشتری داشته باشد، خاطرنشان کرد: هرچه آمار ثبت آثار تاریخی در کشور ایران بیشتر شود، توجه جهانیان به منطقه بیشتر خواهد شد و این امر رونق اقتصادی و گردشگری را در پی خواهد داشت.

خاکسار با بیان اینکه در ابتدا احتمال دارد نقل مکان با مقاومت‌ صاحبان مغازه‌ها مواجه شود، تصریح کرد: برای حل این چالش‌ می‌توان با بسترسازی مناسب، مردم و صاحبان سرقفلی‌ها را راضی کرد که در مکان بهتر و پیشرفته‌تر مغازه خود را دایر کنند.

وی با بیان اینکه در این خصوص نمایندگان مردم، مسئولان ارشد، شهرداری‌ها، شورای برنامه‌ریزی و استاندار نقش بسزایی در حل کردن چنین چالش‌ها و مشکلات شهری دارند ابراز کرد: آن‌ها می‌توانند مناقشات شهری و نابه‌سامانی‌هایی که در این خصوص وجود دارد را با تشکیل جلسات و انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی به‌صورت کامل حل کنند.

   لزوم حل چالش‌های احتمالی قبل از ثبت جهانی هگمتانه

این کارشناس گردشگری با ابراز اینکه قبل از ثبت جهانی هگمتانه لازم است چالش‌های موجود ازجمله بازار مذکور با بسترسازی مناسب و درنظر گرفتن مکانی دیگر برای عرضه فروشندگان توسط مسئولان ارشد شهری، شورای اسلامی شهر، نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و غیره، حل شود، خاطرنشان کرد: می‌توان با اعطای مجوز و امتیازات، اعطای تسهیلات بانکی و غیره بازاریان را توجیه به جابه‌جایی کرد.

خاکسار با بیان اینکه پژوهش‌ها حاکی است مسافران از اماکنی که شکل هندسی مناسبی دارند بازدید می‌کنند، یادآورشد: برای مثال مقبره کوروش برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب است و این امر سبب توسعه و رونق گردشگری می‌شود.

وی با بیان اینکه تحقیقات بیانگر آن است که گردشگر راضی می‌تواند حداقل 6 مسافر را به مقصد جذب کند، گفت: بنابراین مسئولان و مردم شهر همدان باید ثبت جهانی هگمتانه را به فال نیک گرفته و از آن استقبال کرده و چالش‌های موجود بر سر راه این ثبت را هرچه سریع‌تر حل کنند.

این پژوهشگر گردشگری با بیان اینکه ثبت جهانی هگمتانه اعتماد جهانی و ملی را نسبت همدان افزایش می‌دهد، تصریح کرد: با برنامه‌ریزی دقیق و جامع می‌توان ضمن حل چالش‌های احتمالی گامی بلند برای ثبت جهانی برداریم.

حال با توجه به آنچه گفته شد؛ محوطه باستانی هگمتانه به‌عنوان یک سایت با ارزش تاریخی در دل شهر همدان مورد توجه باستان‌شناسان قرار گرفته و کاوش‌های متعدد و متناوب که بیش از 50 سال روی این تپه انجام شده ناگفته‌های این تپه را هویدا کرده و نتیجه این کاوش‌ها برای معرفی تاریخ معماری، باستان‌شناسی و دیگر علوم مفید بوده است.

روند ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی شهر یکی از جذاب‌ترین پرونده‌های ثبت از نظر یونسکو است و برای گردشگران بسیار مهم است از منطقه‌ای بازدید ‌کنند که دارای هویت مشخص و شناخته‌شده باشد. اگر سطح آن استانی باشد، در یک مرحله برای آن فرد قابل اعتماد خواهد بود. اگر در سطح ملی باشد، دارای جایگاه ویژه‌تری خواهد بود و اگر بین‌المللی باشد بدون شک به آن اعتماد می‌کنند. یعنی کافی است که به یک گردشگر بگوییم جایی که می‌روید یک اثر جهانی است در این صورت تأثیر بسزایی بر رونق اقتصادی و گردشگری منطقه خواهد داشت.

در آستانه ثبت جهانی هگمتانه چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد که لازم است مسئولان امر قبل از ورود ارزیابان به همدان آن را حل کنند؛ در این راستا فروشندگان و مغازه‌داران مطالبه به‌حقی از مسئولان دارند، آن‌ها می‌گویند اگر قرار است مغازه‌شان توسط میراث فرهنگی گرفته شود حداقل یا آن را بخرند و یا آنکه در مکان دیگر برای آن‌ها مغازه تهیه کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد که یکی از اصلی‌ترین دلایل انتخاب مقصد گردشگری توسط گردشگران، شاخص میراث ثبت‌شده در سازمان جهانی یونسکو و به‌دنبال این انتخاب سرازیر شدن میلیون‌ها گردشگر، اشتغال‌زایی، کسب درآمد و در نتیجه به‌وجود آمدن مسیری هموار برای ایجاد رفاه اجتماعی بیشتر است.

طبق گزارشات سالیانه مراجعه جهانی گردشگری، کشورهای پیشرفته در این صنعت با استفاده صحیح از میراث فرهنگی موجبات بهبود صنعت گردشگری را فراهم ساخته‌اند پس با توجه به آمارهای مراجع مرتبط، ازجمله عواملی که می‌تواند موجب توسعه صنعت گردشگری شود همین مقوله است.

بدین ترتیب در بهره‌برداری هرچه صحیح‌تر از میراث فرهنگی ثبت‌شده در یونسکو باید مدنظر باشد که این امر دست‌یافتنی نخواهد بود مگر با استقبال گردشگران برون‌مرزی، به طوری که طبق گزارش‌های سالیانه، عمده بازدید گردشگران از میراث فرهنگی کشور مقصد همین فاکتور است که مسئولان باید فرصت ثبت جهانی را غنیت بشمردند و آن را با معضلات و مشکلات این‌چنینی از دست ندهند.