سپهرغرب، گروه کافه کتاب: بهروز محمودی بختیاری با بیان این‌که داریم به زبان ظلم می‌کنیم، می‌گوید: زبان و خط ملک مشاع است و ملک پدری کسی نیست که هرکس هرطور دلش بخواهد با آن رفتار کند.
این استاد زبان‌شناسی درباره غلط‌های مصطلح، اظهار کرد: برخی از مفاهیم به قدری پایه‌اند که باید از تعریف اولیه برای مطالعه آن‌ها استفاده کرد. «درست و غلط» یکی از آن‌هاست بنابراین اول باید ببینیم به چه چیزی می‌گوییم غلط و بعد بگوییم به چیزی می‌گوییم غلط مصطلح. اصولا چیزی غلط است که درست نباشد؛ این تعریف دم‌دستی اما قابل باز شدن است و چیزی درست است که رایج باشد.
او با بیان این‌که در علم زبان‌شناسی بسامد رخداد و تاریخچه عملکرد معیار سنجش «درست و غلط» است، گفت: مرحوم دکتر هرمز میلانیان، استاد پیشکسوت زبان‌شناسی مقاله‌ای بسیار جذاب با عنوان «درست و غلط در زبان‌شناسی» دارد، او در این مقاله می‌گوید چیزی درست است که هم بسامد تکراری بالایی داشته و هم این‌که ریشه طولانی در طول تاریخ داشته است. به‌طور مثلا ما واژه «طناب» را با «ط» می‌نویسیم زیرا هم در متون کهن ما بسیار استفاده شده و هم در متون معاصر ما زیاد بوده است. اگر بخواهیم «طناب» را با استدلال این‌که نوشتنش برای بچه‌ها سخت است با «ت» (تناب) بنویسیم، مرتکب اشتباه شده و در واقع داریم این کلمه را با غلط املایی می‌نویسیم.
محمودی بختیاری درباره آسیب‌های غلط املایی بر زبان فارسی بیان کرد: غلط‌های املایی باعث می‌شوند آرام‌آرام از ظرفیت‌ها و ذخایر ادبی خودمان فاصله بگیریم و دیگر نتوانیم متون کهن خودمان را بخوانیم.
او سپس گذاشتن «ـه» به جای کسره را یکی از الگوهای رایج غلط املایی خواند که فضای مجازی به آن دامن زده و گفت: مثلا این‌که «کتابِ علی» را بنویسیم «کتابه علی» غلط است؛ اولین ایرادی که به وجود می‌آورد و ایراد بانمکی هم هست این است که اسامی مذکر را مونث می‌کند مثلا اگر کسی اسمش حمید علوی باشد با این الگو (سپس گذاشتن «ـه» به جای کسره اضافی) می‌شود حمیده علوی یا سعید رضایی باشد، می‌شود سعیده رضایی. کسی متوجه این نکته نیست که گاه حروف ویژگی‌های خاصی به کلمه می‌دهند.
این زبان‌شناس در ادامه اظهار کرد: متأسفانه در کشوری زندگی می‌کنیم که مصوبات فرهنگستانش در کار نشر، فضای مجازی و حتی فضای حقیقی، محترم شمرده نمی‌شود. فرهنگستان گفته است فلان کلمه را فلان جور بنویسید اما هرکس هرجور که دلش می‌خواهد، می‌نویسد به ویژه برخی از نویسندگان که وجاهتی هم دارند. در بین داستان‌نویسان کسانی هستند که دوستشان دارم اما طرز نگارششان، مرا عصبی می‌کند؛ محمد یعقوبی، نمایشنامه‌نویس خوب کشورمان به گونه‌ای می‌نویسد که زمانی که نمایشنامه‌اش را می‌خوانم، کلافه می‌شوم. او الگوی نگارش شخصی خود را دارد اما این کار نه تنها کمکی به رشد زبان فارسی نمی‌کند بلکه به آن آسیب می‌زند، زیرا بسیاری از جوانان از این‌الگو تقلید می‌کنند. یا مهدی یزدانی‌خرم که قلمش را دوست دارم اما شیوه نگارشش من را آزار می‌دهد. آن‌ها افراد محبوبی چه در میان قشر دانشگاهی و فرهیخته و چه در میان مردم هستند اما متأسفانه نگارششان الگو می‌شود و این دردآور است.
محمودی بختیاری سپس بیان کرد: گاه غلط‌ها، فقط غلط‌های نگارشی نیست بلکه مفاهیم و معنای کلمات را درست درک نمی‌کنند، مثلا نماز کسی که تمام می‌شود، می‌گوییم «قبول باشد» اما درستش این است که بگوییم «مقبول باشد» درواقع نماز در درگاه خداوند مقبول واقع می‌شود. یا زمانی که خرید می‌کنیم، فروشنده به ما می‌گوید «قابل ندارد» در صورتی که باید به این شکل به کار برود، «قابل نیست» نه این‌که قابل ندارد. منطقا یا باید بگوییم «قابلیت ندارد» که خب معنا ندارد یا باید بگوییم قابل نیست. اما این‌ها به قدری جا افتاده که از آن‌ها چشم‌پوشی می‌کنیم، البته تعدادشان هم فراوان نیست.
او خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم الگوهای نگارشی را در متون خیلی ویژه، غلط بنویسیم به نسل‌های بعدی ظلم کرده و آن‌ها را از یک‌سری اطلاعات مربوط به دانش زبانی خودشان محروم کرده‌ایم.
این استاد دانشگاه درباره شکسته‌نویسی که حتی در کتاب‌های درسی هم راه پیدا کرده و حسن انوری آن را غلط می‌داند، گفت: شکسته‌نویسی برای اهداف خاص، فی‌النفسه چیز مذمومی نیست. متون نمایشی، ترانه‌های فولکلوریک و ترانه‌های پاپ به فارسی شکسته سروده و تنظیم می‌شوند و اگر نمونه‌ای از نمایشنامه یا ترانه وارد کتاب‌های درسی شود مانعی ندارد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که نگارش فارسی شکسته برای اهداف ویژه هم باید تابع مقررات خاصی انجام شود. یعنی هرکس نمی‌تواند هرجور که دلش خواست بنویسد. البته معتقدم رسانه‌ها و کتاب فارسی جای کاربرد فارسی شکسته و گفتاری نیست زیرا فارسی شکسته و گفتاری اصولا فارسی مردم تهران است اما کتاب‌های فارسی برای همه کشور نوشته می‌شود. کتاب درسی قرار است آموزش رسمی بدهد و فارسی گفتاری، زبان رسمی کشورمان نیست. برای فارسی گفتاری که مخصوص اهداف تعیین‌شده و محدود است، هنوز کارکنشی تعریف نشده است است بنابراین اگر قرار است فارسی گفتاری برای مثال هم به کتاب درسی وارد شود، باید حواسمان جمع شود به شکل درست آن‌ها را به کار ببریم.
او ادامه داد: معتقدم فرهنگستان باید یک کارگروه برای گونه گفتاری زبان فارسی تأسیس کند زیرا این گونه گفتاری دارد گونه نوشتاری خود را پیدا می‌کند و از طرف دیگر دستور زبان نسبتا مستقلی نیز دارد، خوب است فرهنگستان به آن بپردازد.
این زبان‌شناس درباره مواجهه با غلط‌های مصطلح، این‌که آن‌ها را نادیده بگیریم چنان‌چه اشاره شد یا غلط‌ها را تذکر بدهیم و شکل درست را به کار بگیریم، اظهار کرد: شادروان ابوالحسن نجفی کتابی با عنوان «غلط ننویسیم» نوشت و فهرستی از تمام غلط‌ها را ارائه کرد، جالب اینجاست که محمدرضا باطنی مقاله‌ای با عنوان «اجازه بدهید غلط بنویسیم» نوشت. استدلال دکتر باطنی این بود که اهل زبان درستی و غلطی یک واحد را تعیین می‌کند و بر این اساس اهل زبان درباره کلمه‌ای که رواج پیدا می‌کند، تصمیم می‌گیرد.
او سپس توضیح داد: از نظر جامعه‌شناسی زبان درباره واژه‌های غربی و تلفظ آن‌ها ملاک، گفتار اهل زبان است که آن کلمه را به دست آورده‌اند؛ به عنوان مثال «مخاطِب» در زبان عربی با واژه «مخاطَب» فرق می‌کند اما در زبان فارسی برای دریافت‌کننده اطلاعات از کلمه «مخاطَب» استفاده می‌کنیم. در این موارد کسی حق ندارد به ما ایراد بگیرد که چرا عربی را با تلفظ دقیق خود به کار نمی‌برید زیرا آن کلمه وارد زبان فارسی شده و حالا اختیارش با اهل زبان فارسی است، عربی حرف نمی‌زنیم که بخواهیم اعراب عربی را رعایت کنیم بلکه برای نیازهای خودمان آن کلمه را به کار می‌بریم. ما به فارسی حرف می‌زنیم و این کلمه‌ها را وارد زبان خودمان کرده‌ایم و بر اساس الگوهای تلفظی خودمان، آن‌ها را استفاده می‌کنیم. بنابراین یک‌سری سخت‌گیری درباره تلفظ وام‌واژه‌ها واقعا لزومی ندارد.
محمودی بختیاری با بیان این‌که برخی کلمات بر اساس الگوهای دستوری، غلط هستند و گاه استفاده‌کنندگان متوجه این غلط نیستند، گفت: مثلا «ناجی» یعنی «نجات‌یافته» و «منجی» یعنی «نجات‌دهنده» که ما این‌ها را به جای هم به کار می‌بریم می‌گوییم «ناجی غریق» که معناش برعکس می‌شود. البته در این موارد برخی از واژه‌های بیگانه را با مفهومی که مدنظر خودمان هستند، به کار می‌بریم.
او تأکید کرد: دغدغه من استفاده از واژه‌های بیگانه که به زبان فارسی وارد شده‌اند، نیست بلکه آنچه من را نگران می‌کند این است که فارسی‌زبان‌ها زبان خود و واژه‌های زبان خود را هم غلط تلفظ کنند، هم غلط بنویسند و هم غلط به کار ببرند. نگرانی ما این است.
محمودی بختیاری با اشاره به تلاش‌هایی که در فضای مجازی برای مقابله با غلط‌نویسی‌ها انجام می‌شود، اظهار کرد: نیم‌فاصله در هر فضایی لزومی ندارد همانطور که گذاشتن «ـه» به جای کسره همیشه درست نیست. چندی پیش یکی از دوستان مرا به همایشی دعوت کرد و دبیر همایش نام مرا که «بهروز بختیاری» است به شکل «بهروز بختیاری» نوشته بود. فریادِ من درآمد که دیگر به اسم شناسنامه‌ای من رحم کنید، حق ندارید اسم شناسنامه‌ای را هر طور دلتان خواست بنویسید. بهروز و بهزاد و بهناز را سرهم می‌نویسند. این‌که اصرار داشته باشیم همه چیز را با نیم‌فاصله بنویسیم و با این کار برای خودمان خط شخصی بتراشیم و بگوییم با دیگران متفاوت هستیم، متأسفانه داریم به زبان ظلم می‌کنیم. کسانی که با این فرض که کلمه مرکب است با نیم‌فاصله می‌نویسند، یادشان باشد زبان و خط یک زبان ملک مشاع است، ملک پدری این افراد نیست که هرطور دلشان بخواهد با آن رفتار کنند. بسیاری افراد از دوستان من هستند اما با این‌که مواریث فرهنگی را این‌گونه با میل و سلیقه خود تغییر می‌دهند، به شدت مخالفم.
شناسه خبر 68377
