نشست علمی-تخصصی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری با عنوان"چالش‌های موجود و روند آینده بخش کشاورزی در ایران" با مدیریت سیّدمحمّد شفیعی و سخنرانی علی کیانی ­راد؛رئیس موسسه پژوهش­های برنامه ­ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی و بهزاد فکاری سردهایی؛کارشناس حوزه اقتصاد کشاورزی برگزار شد.

در ابتدای این نشست سیّدمحمّد شفیعی با بیان اهمیت بخش کشاورزی در اقتصاد ملی، گفت: بخش کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصادی کشور ایران است که بیش از 15 درصد از نیروی کار ایرانی در این بخش مشغول به کار هستند. با این حال، این بخش با چالش‌های بسیاری نظیر کمبود آب، نوسانات اقلیمی، نبود تسهیلات مالی، عدم استفاده بهینه از تکنولوژی نوین، کاهش تنوع زراعی، ضعف در زیرساخت‌های حمل و نقل و ذخیره‌سازی محصولات، عدم توجه به بازاریابی و صادرات محصولات، عدم توجه به توسعه کشاورزی در مناطق محروم و کم‌توسعه و کمبود نیروی انسانی مواجه است. در کنار این چالش‌ها، کشاورزی ایران دارای پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه است و با استفاده از سیاست‌های دقیق و راهبردهای مناسب، می‌توان این بخش را در جهت پیشرفت و توسعه قرار داد.

وی ضمن اشاره به چالش‌ها و پتانسیل‌های این بخش مهم اقتصادی، گفت: روند آینده بخش کشاورزی به‌شدت به تحولات اقتصادی، اجتماعی، فناوری، اقلیمی و سیاسی وابسته است و پیش‌بینی می‌شود روندهای آینده این بخش به موضوعاتی مانند استفاده از تکنولوژی، گسترش کشت‌های عمودی، استفاده از کشت‌های هیدروپونیک، افزایش تولید محصولات آلی، توسعه بازارهای جدید و مدیریت بهتر منابع آبی گرایش خواهد داشت.

سیّدمحمّد شفیعی ابراز امیدواری کرد: این نشست بتواند با رویکردهای خود راه‌گشای ذهن سیاستگذاران و اهالی علم و دانش در زمینه بهبود روند‌های بخش کشاورزی در اقتصاد ملی باشد.

در ادامه این نشست علی کیانی‌­راد؛رئیس موسسه پژوهش­های برنامه‌­ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، ضمن اشاره به چالش‌های بخش کشاورزی در جهان و عرصه ملی گفت: تغییرات در عرصه کشاورزی به دلیل تاثیر مستقیم بر سفره مردم، از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی با اشاره به شعار فائو"هیچ کس نباید در غذا فراموش بشود" گفت: تعریف ما در بخش کشاورزی بعد از اصلاحات ارضی دچار یک انحراف شد و زنجیره کشاورزی تنها به بخش تولید محدود شد.

این محقق حوزه کشاورزی ضمن بیان اهمیت "حلقه زنجیره ارزش کشاورزی" افزود: ارزش زنجیره مواد غذایی، از "ژن تا سلول" را در بر می‌گیرد.

وی با اشاره به مولفه‌های امنیت غذایی ادامه داد: امنیت غذایی دربرگیرنده چهار رکن اساسی است؛ یک بخش فراهم بودن غذا است، دومین رکن دسترسی غذا است، سومین رکن مصرف غذا است و پایداری نظام غذایی نیز به عنوان چهارمین رکن امنیت غذایی به شمار می‌رود.

کیانی راد با اشاره به بی‌ثباتی در زنجیره امنیت غذایی در عرصه جهانی گفت: الگوی مصرف ایرانیان در یکصد سال اخیر به مصرف غذاهای پر آب بر میل پیدا کرده و این درکنار بی‌ثباتی در قیمت محصولات غذایی، زنجیره امنیت غذایی کشور را با چالش مواجه خواهد کرد.

رئیس موسسه ‌پژوهش‌های ‌برنامه‌ریزی، اقتصاد ‌کشاورزی و توسعه‌روستایی در ادامه ضمن اشاره به گزارش فائو در سال 2022 گفت: باید بدانیم حکمرانی در بحث امنیت غذایی بسیار مهم است و متاسفانه سند امنیت غذایی دانش‌بنیان در طول سه سال گذشته هنوز تعیین تکلیف نشده است. متولی امر بهداشت غذا، در یک گوشه از حکمرانی ما استقرار دارد، متولی امر مدیریت روستایی در ارگانی دیگری، عوامل تصمیم‌گیر یارانه‌های موادغذایی در وزارت خانه‌ای دیگر، که این مدل حکمرانی چندپاره باعث می‌شود ما به مدل واحدی در حکمرانی امنیت غذایی دست پیدا نکنیم.

وی در ادامه تبیین گزارش فائو ادامه داد: چشم انداز جامعه از رشد اقتصادی تأثیر مستقیمی بر امنیت غذایی دارد. همچنین بی ثباتی ژئوپلیتیک در عرصه جهانی نیز بر بحث امنیت غذایی تاثیر مستقیم می‌گذارد.

این محقق حوزه کشاورزی با اشاره به نقش جمعیت بر سیستم‌های کشاورزی، افزود: براساس گزارش سازمان ملل، سرعت رشد جمعیت در اقتصادهای نو ظهور افزایشی است و در کشورهای توسعه یافته کاهشی است و براساس همین گزارش سیر جمعیت شهری رو به افزایش است و سیر جمعیت روستایی کاهشی است. این یعنی ما با کاهش منابع تولید کشاورزی در عرصه جهانی مواجه هستیم.

کیانی با اشاره به تاثیر جنگ روسیه-اوکراین در عرصه جهانی کشاورزی، گفت: پس از بروز این مناقشه، جهان دچار اختلال در تامین منابع کشاورزی شد، از یک‌سو نیاز کشورها به کودهای "ازته" تولید روسیه و بلاروس و از سوی دیگر نیاز به دانه‌های روغنی اوکراین، تأمین مواد غذایی را در دنیا با افزایش قیمت مواجه کرد. لازم به ذکر است که عدم قطعیت‌هایی نظیر تغییر اقلیم، منازعات سیاسی و کووید 19 (با عنوان 3C) تاثیر زیادی بر روی مباحث امنیت غذایی گذاشت.

وی با اشاره به رابطه اقتصاد سلامت غذایی و امنیت غذایی گفت: هزینه تأمین یک رژیم غذای سالم در حال حاضر بالاتر از خط فقر بین‌المللی است. در این راستا لازم به توضیح است که برای مثال، یک رژیم غذای سالم برای هر نفر در روز بین یک الی دو دلار تخمین زده می‌شود که این عدد بالاتر از خط فقر جهانی است.

کیانی راد با اشاره به اینکه هر چند کشور از بحران کووید 19 و پیامدهای ناشی از جنگ اوکراین تا حدودی خارج شده است اما هنوز درگیر نتایج این اتفاقات هستیم، ادامه داد: بر اساس برآورد بانک جهانی، تورم کل اقتصاد ما از تورم مواد غذایی بیشتر بوده است. البته بر اساس این گزارش، در کل دنیا تورم وجود داشت، اما تورم ایران بیش از 30 درصد بوده است.

علی کیانی ­راد با اشاره به نقش سرمایه گذاری در بخش کشاورزی گفت: در تولید بخش کشاورزی، سرمایه گذاری کمتر از پنج درصد است، اگر هم سرمایه گذاری شده است بر روی ماشین‌آلات بخش کشاورزی صورت گرفته است.

وی با اشاره به اینکه کل غذای دنیا ماحصل طراحی و تولید یازده شرکت است، گفت: وجود یازده کمپانی اصلی تولید غذا به این معنا است که عرصه غذا در دنیا بسیار محدود و انحصاری است. همچنین بر اساس گزارش‌های موجود سازمان ملل، تنوع مصرف غذا و مدل استفاده از غذا به شدت دچار تغییر شده است و این تغییر در آینده نزدیک می‌تواند بر روی بحث امنیت غذایی کشور ما تاثیر گذار باشد.

وی با اشاره به پیش‌بینی‌های تحولات دمای زمین تا سال 2100، گفت: گرم شدن کره زمین، تغییر الگوی مصرف به سمت بیشتر شدن مصرف پروتئین و تولید گازهای گلخانه‌ای دنیا را با مشکلات جدی مواجه می‌کند. اگر تا 2050 پولی هم در دنیا باشد در عمل غذایی نیست که کشوری بتواند غذایی را صادر کند، لذا راهی به غیر از خودکفایی نداریم.

این محقق ارشد حوزه کشاورزی در خاتمه گفت: ما باید کشاورزی خود را هوشمند و مبتنی بر تغییر اقلیم طراحی کنیم، همچنین باید یک سبد حمایتی و ابزار هوشمند در نظر بگیرم که متناسب با نیاز افراد و امکانات واقعی آنها طراحی شود لذا باید سوال کنیم آیا همه باید مرغ کیلویی هفتاد و سه هزارتومانی را پرداخت کنند؟ و یا باید حمایت‌ها را در یک سبد در نظر بگیریم؟ از سوی دیگر باید به بهره وری تولید توجه کنیم. یادمان باشد دنیا به سمت تاب آوری سیستم‌های غذا و کشاورزی گام بر می‌دارد. ما هنوز به سمت ایجاد صنایع مونتاژ، فولادی و آب بر در دل کویر حرکت می‌کنیم، گویی هنوز باور نداریم که با مشکل امنیت غذایی در آینده نزدیک مواجه می‌شویم.

در ادامه این نشست بهزاد فکاری سردهایی؛کارشناس حوزه اقتصاد کشاورزی ضمن بیان تاریخچه شکل گیری این مرکز در ساختار بخش خصوصی، گفت: این مرکز تلاش دارد با گزارش‌های کارشناسی خود، راه‌گشای ذهن سیاستگذاران و همچنین بخش خصوصی در زمینه کشاورزی کشور باشد.

وی ضمن اشاره به فرصت‌ها و چالش‌های بخش کشاورزی در کشور ما، ادامه داد: نبود راهبردهای کوتاه‌مدت و بلندمدت در بخش کشاورزی یک آسیب جدی است و متأسفانه برنامه‌هایی موجود اجرایی نمی‌شوند. لذا برنامه‌های توسعه در بخش کشاورزی پیگیری نمی‌شود و بیشتر کشور درگیر مباحث روزمره است.

بهزاد فکاری‌سردهایی با اشاره به اختلاف برنامه و تحقق و شرایط اقلیمی در بخش کشاورزی گفت: در کشور ما کشاورزی بیش از آنکه برنامه‌ها را پیگیری کند در امتداد شرایط اقلیمی پیش می‌رود. هر وقت میزان بارش باران خوب باشد، کشاورزی هم نتایج خوبی داشته است و هر وقت میزان بارش نامناسب بوده، محصولات کشاورزی دچار افت کیفی و کمی شده است و این درحالی‌است که در کشورهای پیشرفته چنین نیست و در شرایط مختلف اقلیمی، کمیت و کیفیت تولیدات پایدار هستند.

وی با اشاره به ناکارآمدی و عدم استمرار سیاست‌ها در بخش کشاورزی، ادامه داد: اگر در گوشت و مرغ هم خودکفا هستیم در واقع صنعت مونتاژ را پیگیری می‌کنیم، به این ترتیب که نهاده‌ها را وارد می‌کنیم و در یک مکان این نهاده‌ها تبدیل به مرغ و گوشت می‌شوند. در واقع خودکفایی کاملی در این بخش مشاهده نمی‌شود.

فکاری‌سردهایی با اشاره به روند تخصیص دلار برای تأمین نهاده‌های دامی گفت: با توجه به شرایط اقلیمی و افزایش دائم نیاز دلار برای نهاده‌های دامی، باید بپرسیم تا کجا می‌خواهیم این روند واردات را ادامه دهیم؟

این محقق حوزه اقتصاد کشاورزی با اشاره به چالش‌های متنوع آب در بخش کشاورزی، افزود: بحث مدیرت آب، روان‌آب‌ها، آب‌های مرزی، آب‌های زیرزمینی، کیفیت آب‌ها، تغییر اقلیم، خشک‌شدن تالاب‌ها و بخشی‌نگری در مدیریت چندپاره از مهمترین مسائل این بخش به شمار می‌رود.

وی با اشاره به چرایی بروز این چالش‌های آبی در کشور گفت: عدم توجه به سند آمایش سرزمین، عدم توجه به محیط زیست و تغییر اقلیم از مهمترین دلایل بروز این چالش‌ها در زمینه آب به شمار می‌رود.

وی با اشاره به اهمیت خاک و چالش‌های این بخش گفت: تغییر کاربری زمین خارج از ضوابط رسمی و بدون توجه به طرح‌های توسعه شهری و منطقه‌ای، از مهمترین چالش‌های این بخش است.

این محقق با اشاره به عدم هماهنگی سازمانی در مدیریت آب و خاک کشور، گفت: متاسفانه اکثر نگاه‌ها در این سازمان‌ها نگاه‌های کوتاه‌مدت است. بحث سرمایه‌گذاری در بحث آب از سال 1392 رشد منفی پیدا کرده است. با این تواصیف، از سوی دیگر باید بپرسیم کشور ما در کجای چرخه تولید مواد غذایی دنیا قرار دارد.

وی درآمد نامناسب خانواده‌های روستایی و عدم سرمایه گذاری روستاییان در بخش کشاورزی را نتیجه گرفتاری‌های روزمره این بخش دانست و گفت: فرد روستایی معمولاً به دنبال رفع نیازهای روزمره خود است و امکان سرمایه گذاری در بخش کشاورزی را ندارد.

مدیر گروه اقتصاد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایرانبا اشاره به مدل دولت رفاه درکشور، افزود: دولت با نوع دخالت‌های خود فشار زیادی را بر روی بخش کشاورزی وارد می‌کند، کشاورزان پیشرو در همین شرایط تحریمی، کود به کانادا صادر می‌کنند ولی دولت با تعیین قیمت تضمینی و درگیری در بحث تامین نهاده، عملاً از نقش اصلی خود که همان همراهی بخش خصوصی است غافل شده است.

وی با اشاره به مشکلات بخش کشاورزی و مدل اداره خانوادگی در این بخش، گفت: سرانه اراضی کشاورزی در دنیا در حال افزایش است اما در کشور ما رو به کاهش است و اکنون با برنامه‌های افزایش جمعیت، در حال تغییر کاربری اراضی کشاورزی هستیم. حال چه کسی باید پاسخگوی این تناقض باشد؟ معلوم است که جمعیت بیشتر غذای بیشتری می‌خواهد و غذای بیشتر زمین کشاورزی بیشتری نیاز دارد.

این محقق اقتصاد کشاورزی، با اشاره به عدد پنج میلیارد دلار منابع حاصل از صادرات کشاورزی کشور گفت: باید این حد را نگه داریم که متاسفانه در برخی از مواقع با دخالت‌های اشتباه دولت، برخی از مقاصد هدف ما دچار آسیب می‌شود.

بهزاد فکاری سردهایی در خاتمه به ارادة ضعیف کشور برای برطرف نمودن چالش‌های موجود بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: با تغییر دولت مردان متاسفانه شاهد تغییرات متنوع در رویکردها هستیم و باید توجه کنیم که دولت باید از بخش کشاورزی خارج شود و بخش خصوصی می‌تواند این بخش را به بهترین شکل راهبری کند.