آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در سال 92 به تصویب هیئت وزیران و در راستای ارزیابی شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان به تصویب «کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و نظارت بر اجرا» رسید.
تعریف شرکت دانش‌بنیان بر اساس این آیین نامه عبارت است از «شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالاها و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان و بر اساس معیارهای مورد نظر این آیین‌نامه، به تأیید کارگروه برسد. منبطق با این تعریف تاکنون بیش از 6 هزار و 700 شرکت ارزیابی شده و تأییدیه دانش‌بنیانی دریافت کرده‌اند.
از نظر مقام معظم رهبری یکی از اولویت‌ها که خیلی مهم است، اینکه این شرکت‌ها در جهت حل مسئله باشند. ما مسائل اقتصادی مشخصی در کشور داریم. این شرکت‌ها متوجه به حل مسئله باشند، گره‌گشایی کنند. بر طبق نیاز به وجود بیایند یعنی نیازسنجی بشود در مورد این شرکت‌ها. یک بخش‌هایی هست که امنیت اقتصادی متوقف بر آن‌ها است؛ مثلاً فرض کنید بخش کشاورزی که اتفاقاً بنده آن روز در صحبت اول سال گفتم که یکی از وابسته‌ترین بخش‌های ما به واردات و به خارج، بخش کشاورزی ما است، در حالی که بخش کشاورزی به امنیت غذایی ما ارتباط پیدا می‌کند؛ این مسئله‌ مهمی است.
از آنجا که فقدان و کمرنگ بودن ابعاد مد نظر رهبری در معیارهای فعلی دانش‌بنیان شدن قابل مشاهده است، لازم است با آغاز نهضت جدید دانش‌بنیان کردن صنعت و اقتصاد همزمان با شروع قرن جدید، ویژگی‌های دانش‌بنیان شدن بازطراحی شود و معیارها در صورت لزوم تغییر کنند.
بر این اساس معاون اول رئیس جمهور هشتم تیرماه در حاشیه بازدید از بیست و ششمین نمایشگاه الکامپ، گفت: ظرف چند سال آینده تقریباً 60 درصد جی‌دی‌پی دنیا را بخش اقتصاد دیجیتال تشکیل می‌دهد و یکی از مزیت‌های جدی کشور هم همین است، چون اساس توسعه اقتصادی دیجیتال، نیروهای نخبه، خلاق، با جسارت و با اعتماد به‌نفس بالا است که خوشبختانه در کشور نیروهای جوان خلاق فراوان است و یکی از مزیت‌های جدی کشور به‌شمار می‌رود.
محمد مخبر؛ ادامه داد: عزم دولت بر استفاده از این نیروها است، ولی موانعی نیز وجود دارد که در حال رفع این موانع هستیم و در دولت مصوب شده که همه دستگاه‌های دولتی موظفند برای همه اقداماتشان، پیوست دانش‌بنیان داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: امروزه برخی از اتفاقاتی که در حوزه‌های نفت، صنعت و کشاورزی رخ می‌دهد، هر جایی که دانش‌بنیان‌ها به کار گرفته شدند، ما میانبر پیشرفت کردیم.
معاون اول رئیس جمهور ادامه داد: البته باید کانونی که به طور مرتب دستگاه‌ها به آن مراجعه و مشکلاتشان را مطرح کنند، شکل بگیرد که امیدوارم به همراه وزیر ارتباطات که خودشان در این زمینه متخصص هستند، ساماندهی کنیم.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص چگونگی تحقق این موضوع با پژوهشگر حوزه فناوری و دانش‌بنیان‌ها گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
علی پاشایی‌بیدار با بیان اینکه آنچه از سوی معاون ریاست جمهوری در خصوص تحقق سهم 60 درصدی اقتصاد دیجیتال از اقتصاد جهان طی چند سال آینده بیان‌شده، شدنی است، گفت: در حال حاضر طبق گزارش‌های جهانی انجام‌شده سهم این بخش (اقتصاد دیجیتال) از اقتصاد جهانی حدود 15 درصد است.
وی با تأکید بر اینکه هم‌اکنون کشورهای آمریکا و چین پیشتازان اقتصاد دیجیتال در دنیا هستند، ابراز کرد: در تأیید تحقق‌پذیری این موضوع همین بس که در سال 2008 میلادی تنها یک شرکت فناوری ماکروسافت را در بین 10 شرکت برتر جهانی از نظر ارزش سهام داشتیم اما در سال 2018 این عدد به هفت شرکت رسید و نکته جالب‌تر اینکه همه این شرکت‌ها در بحث اقتصاد دیجیتال فعالیت داشتند.
این پژوهشگر حوزه فناوری با بیان اینکه وقتی در ایران نیز صحبت از سهم اقتصاد دیجیتال در اقتصاد جهانی می‌شود با عدد 6.5 درصد مواجهیم، خاطرنشان کرد: دوستان وزارت ارتباطات همواره از این حرف می‌زنند که می‌خواهند میزان این سهم را به 10 درصد برسانند حال آنکه این امر در بخش‌های مختلف الزامات زیادی را می‌طلبد.
پاشایی‌بیدار با ابراز اینکه یکی از این الزامات به کیفیت زیرساخت‌های اینترنت و پهنای باند بازمی‌گردد، اظهار کرد: به واقع بنده نمی‌دانم امکان ایجاد ظرفیت لازم در کشور فراهم است یا خیر؛ زیرا برای مثال موضوع اجرای فیبر نوری و ایجاد زیرساخت‌های اینترنت کشور خود هزینه هنگفتی را در سطح چندین میلیارد دلار می‌طلبد بنابراین اینکه امکان چنین سرمایه‌گذاری وجود دارد یا خیر؟ یک پرسش مهم است.
وی در پاسخ به این سؤال که داشتن پیوست دانش‌بنیانی ادارات دولتی به چه معنا است و چه عایدی دارد؟ تشریح کرد: قبل از پاسخگویی باید بگویم پیگیری مسیر دانش‌بنیان نه‌فقط در ایران بلکه در مقیاس جهانی هم عنوان می‌شود که این مسیر از مقالات علمی دانشگاهی و سپس واحد و یا هسته فناوری در دانشگاه و مستقر در پارک علم و فناوری (متشکل از چند دانشجو با تحصیلات تکیمیلی و حتی کارشناسی) کار خود را بر روی یک محصول و یا خدمت آغاز کرده و بعد این فعالیت به شرکت دانش‌بنیان بدل شده و سپس در ادامه مسیر، شرکت دانش‌بنیان اقدام به گفتمان‌سازی فرهنگی کرده و تبدیل به جامعه دانش‌بنیان (یک جامعه دانایی‌محور) یعنی برای کسب ثروت و موقعیت اجتماعی دانایی در این جامعه حرف نخست را خواهد زد که در آخر، این فرآیند منجر به ایجاد دولت دانش‌بنیان خواهد شد.
این پژوهشگر حوزه فناوری و دانش‌بنیان‌ها، افزود: برای مثال دولت الکترونیک که روی آن صحبت بسیاری است یکی از مؤلفه‌هایی است که در دولت دانش‌بنیانی برای تسهیل در کارها می‌توانیم بر روی آن تکیه کنیم.
پاشایی‌بیدار، تشریح کرد: برای مثال در دولت سابق وزارت ارتباطات با ارائه آماری اعلام کرد ما روزانه با مراجعه 10 میلیون نفر به ادارات مواجهیم که با پیشرفت روند دولت الکترونیک این عدد به پنج میلیون نفر رسیده است.
وی با اشاره به اینکه همین کاهش مراجعات حضوری نهایتاً منجر به افزایش بهره‌وری و کاهش اتلاف وقت و صف‌های طولانی در ادارات شده، افزود: بنابراین هدف پیوست‌نگاری دانش‌بنیان برای ادارات یک روند درست و معقولی است اما الزامات بسیاری را باید برای آن فراهم کرد.
این پژوهشگر ادامه داد: یعنی باید دانست آنچه بر روی آن بحث کرده و کار می‌کنیم نه لزوماً یک‌شبه حاصل خواهد شد و نه با سیستم اداری فعلی ما قابل انطباق است.
پاشایی‌بیدار با بیان اینکه لازمه این امر و در پی آن تشکیل دولت دانش‌بنیان، این است که دولتی فناور و نوآور را در کشور به‌صورت جدی بارگزاری کنیم برای مثال در حال حاضر اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی در این زمینه به‌صورت ویژه ورود کرده‌اند، افزود: نکته بعدی اینکه باید بتوانیم بهره‌وری سازمانی را در ایران در قالب تحول دیجیتال بالا ببریم.
وی ادامه داد: برای مثال در خصوص انقلاب صنعتی چهارم که از سال 2015 آغاز شده گفته می‌شود ما باید روی هوش مصنوعی به جدی کار کرده و سرمایه‌گذاری ویژه‌ای داشته باشیم زیرا کل دنیا در حال طی کردن همین فرایند است.
وی ادامه داد: بنابراین آنچه به‌عنوان تحول دیجیتال در سازمان‌های مختلف در بخش خصوصی و دولتی در حال رخ دادن است نکته بسیار مهمی است زیرا به‌نظر می‌رسد برای اینکه بتوانیم یک پیوست دانش‌بنیان برای یک سازمان بنویسیم و جایگاه آن را در این وادی مشخص کنیم، نیازمند این تحول هستیم.
این پژوهشگر حوزه فناوری ادامه داد: نکته مهم بعدی در یک سازمان در حوزه دانش‌بنیانی این است که تا چه حد توانسته نیازهای خود را از طریق این شرکت‌ها تأمین کند و بهره‌وری خود را از طریق راهکارهای فناورانه افزایش دهد؟ زیرا نهایت کار یک شرکت دانش‌بنیان در افزایش بهره‌وری است که در مباحث اقتصادی به آن ارزش افزوده گفته می‌شود.
پاشایی‌بیدار افزود: بر این اساس آنچه امروز در قالب برنامه هفتم به‌صورت جدی دنبال می‌شود خوشبختانه موضوع افزایش بهره‌وری است، بدان معنا که دانش‌بنیان شدن یک سازمان زمانی بروز و ظهور پیدا می‌کند که بهره‌وری در آن افزایش پیدا کرده باشد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر روندی که در سازمان‌ها قابل مشاهده است بیانگر پایین بودن بهره‌وری است، خاطرنشان کرد: درواقع آنچه ملموس است اینکه سازمان‌های ما بهره‌وری ندارند.

طاهره ترابی مهوش