«اورکا» سومین فیلمی است که پس از «برادران لیلا» و «تفریق» با حضور «ترانه علیدوستی» در مجاری غیررسمی پس منتشر شد. با انتشار این فیلم، یک جریان رسانه‌ای رسمی خاص، تمام تلاش خود را به کار گرفته تا حواشی و جنجال‌های دو فیلم قبلی، حول ممنوعیت اکران این آثار گسترش پیدا کند تا تصویری سلبی از سازوکار نظارت در حوزه اکران، در افکار عمومی شکل بگیرد.

عملیات روانی رسانه‌ای با واژگانی نظیر «توقیف» و « قاچاق» شدن این آثار، به شکل دقیق و انسجام‌یافته‌ای در رسانه‌های رسمی داخلی مورد بهره‌برداری قرار گرفت تا تنش‌ها و فشارهای فرهنگی پس از التهابات اجتماعی- سیاسی سال گذشته تشدید شود.

بخشی از علاقه‌مندان سینما با این چالش مواجه هستند که ترانه علیدوستی که از سن 18 سالگی (سال 1379) تا سال 1400 «حجاب عرفی» روی سرش سنگینی نمی‌کرده چگونه و به‌صورت ناگهانی در سال 1401 متوجه شده که نباید حجاب «عرفی» را کنار بگذارد.

این پیش‌فرض را باید پذیرفت که شرایط عجیبی بر سینمای ایران حاکم است و افکار عمومی نیازمند شفاف‌سازی رسانه‌ای در مورد اکران و عدم اکران آثار سینمایی هستند و سازمان سینمایی به‌دلیل عدم بهره‌مندی از یک سازمان روابط عمومی منسجم، توان پاسخ به موقعیت‌ها و موضوعات خاص را دارا نیست.

اما تصمیمات اخیر سازمان سینمایی نشان می‌دهد که گره حل مشکل اکران سه فیلم تفریق، برادران لیلا و اورکا قابل حل بوده است. همزمان، نشانه‌های ملموسی وجود دارد که نشان می‌دهد تمایلی از سوی برخی عوامل این آثار وجود نداشته که معضل اکران عمومی آنان حل شود.

در بررسی سه فیلم مذکور باید این موضوع را در نظر داشت که آثار مذکور با پلت‌فرم‌های خارجی قرارداد بسته‌اند و در تاریخ‌های از پیش تعیین‌شده‌ای، در این درگاه‌ها منتشر شدند و استفاده از عنوان «قاچاق» موضوعیت نخواهد داشت.

از سوی دیگر بر اساس اظهارنظرهای مدیران سینمایی به‌نظر می‌رسد عوامل این سه فیلم، حاضر به پذیرش راه‌حل‌های ارائه‌شده، برای حل مسئله اکران نبوده‌اند. در حالی که دو فیلم «عامه‌پسند» (سهیل بیرقی) با حضور فاطمه معتمدآریا و باران کوثری و فیلم «حدود 8 صبح» (منوچهر هادی) با نقش‌آفرینی حمید فرخ‌نژاد و گیجگاه (عادل تبریزی) هم‌اکنون در تمامی سینماهای کشور در حال اکران هستند.

این موضوع نشان می‌دهد برای نمایش هر فیلمی با هر بازیگری، راه‌حل‌هایی وجود دارد و مسیر گفت‌وگو و تعامل با سازمان سینمایی و وزات ارشاد مسیر یک‌طرفه‌ای نیست.

مهم‌ترین چالش سینما، مسئله کشف حجاب برخی بازیگران این آثار و لجاجت با مشی حاکمیت، با دستاویزی تحت عنوان «همراهی با مردم» پس از حوادث سال گذشته است.

ابهام سرنوشت برخی از بازیگران سینما موضوع بسیار مهمی در نظر افکار عمومی است و مخاطبان سینما با سؤالات فراوانی مواجه هستند. به‌عنوان مثال بخشی از علاقه‌مندان سینما با این چالش مواجه‌اند که ترانه علیدوستی که از سن 18 سالگی (سال 1379) تا سال 1400 چگونه «حجاب عرفی» مرسوم روی سرش سنگینی نمی‌کرد!؟

چه اتفاقی افتاده که وی به‌صورت ناگهانی در سال 1401 به نوعی از شناخت دست پیدا کرده که باید حجاب «عرفی» را کنار بگذارد.

نکته جالب اینجاست که فیلم «اورکا» که ترانه علیدوستی در آن نقش یک زن شناگر واقعی را با عنوان «الهام اصغری» را بازی کرده درباره زنی است که تلاش می‌کنند با پوششی رسمی رکورد شنای آزاد را ثبت کند.

بخش‌هایی از فیلم به این موضوع اختصاص دارد که الهام اصغری (با ایفای نقش ترانه علیدوستی) تمام تلاش خود را به کار گرفته تا با پوششی کاملتر از شهروندی که در خیابان تردد می‌کند، رکورد شنای خودش را ثبت کند.

بخشی از چالش محتوایی فیلم به این موضوع اختصاص دارد که این بازیگر در طول مسیر قصه فیلم تلاش کرده نظر مسئولان وقت فدراسیون را نسبت به حجاب خود جلب کند و حتی با حجاب کامل‌تری فعالیت‌های فردی خود را دنبال کند.

«اورکا» از هر منظری صرفاً یک فیلم نیست، بلکه صورت وضعیتی است که با تماشای آن و فرامتن بازیگران، به پاسخ بسیاری از ابهامات درباره مشی بازیگرانی که کشف حجاب کرده، می‌توان دست یافت و پاسخ سؤالات بسیاری از رفتارهای فرامتنی بازیگران زن سینما را در این فیلم جستجو کرد.

  الهام‌السادات اصغری کیست؟

فیلم اورکا بر اساس مسیر فعالیت‌های ورزشی الهام اصغری ساخته شده است. این شناگر زن ایرانی موفق به ثبت رکورد جهانی گینس در شنا کردن با دست‌های بسته در دریا شد.

اصغری در سن 26 سالگی با طی مسیر رفت و برگشت 12 کیلومتری منطقه مرزگاه تا چیلک در ساحل شهر نوشهر کنار دریای خزر و در مدت پنج ساعت حد نصاب جدیدی در رشته آب‌های آزاد ثبت کرد. او با پوششی کامل به مدت سه ساعت با دستان بسته پنج کیلومتر و 580 متر شنا کرد و رکورد این رشته را شکست و آن را در کتاب گینس ثبت کرد.

او سپس در 28 آذرماه 98 به مدت پنج ساعت و دو دقیقه، با یک دست بسته، 10 کیلومتر در دهانه خلیج چابهار شنا کرد و رکورد جهانی گینس را دوباره شکست.

«اورکا» همچون فیلم قبلی «سحر مصیبی» به موضوع زنان ورزشکار و روایتی از فعالیت‌های ورزشی «الهام اصغری» می‌پردازد. مصیبی پیش از ساخت این فیلم اثری درباره «خواهریان منصوریان» با عنوان «صفر تا سکو» را با دست‌اندرکارانی مشابه ساخت و این فیلم نخستین تجربه سینمایی-داستانی این مستندساز است که بر اساس زندگی شناگر مشهور ایرانی «الهام‌‌السادات اصغری» در دولت دوازدهم (سال 1398) ساخته شده است.

  پروژه هیولاسازی از مدیران زن محجبه

در سکانس نخست فیلم، به‌صورت نمادین، یکی از مدیران ورزشی حوزه زنان در قاب دوربین جای می‌گیرد. این پرسوناژ جهت‌گیری‌های فیلم را آشکار می‌کند. در سکانس افتتاحیه، نظرآبادی (مهتاب کرامتی) در مقام مدیری ورزشی، از لباس زنان ورزشکار رونمایی می‌کند و این البسه قبل از رونمایی شبیه کفن‌هایی هستند که به‌صورت نمادین، موقعیت حضور ورزشی زنان توأم با حجاب را توصیف می‌کند.

در ادامه با الهام اصغری (ترانه علیدوستی) با نام واقعی‌اش مواجه خواهیم شد. اصغری، مربی شنا توسط همسرش مورد آزار و اذیت خشونت خانگی قرار گرفته و البته دلایل این خشونت خانگی توسط احمد همسر الهام برای تماشاگر آشکار نمی‌شود.

روایت فیلم درباره زنی مطلقه است که از یک زندگی پر از خشونت جدا شده و ناگهان بدون هیچ مقدمه‌ای او را درمقابل دوربین می‌بینیم که برای حل مسئله افسردگی خود به دریا می‌رود تا خودکشی کند.

او مدتی طولانی در دریا شنا می‌کند و با گذشت زمان متوجه می‌شود که می‌تواند مدتی طولانی را در دریا شنا کند و این موضوع به دغدغه ورزشی‌اش تبدیل می‌شود.

او برای ادامه فعالیت، به فدراسیون‌های ورزشی شنا مراجعه می‌کند، اما با برخورد خشن و غیرقابل انعطاف نظرآبادی مدیر فدراسیون، نمادی از سخت‌گیری‌های حاکمیتی، مواجه می‌شود و نظرآبادی رکورد شنای 12 کیلومتری او در دریا را کذب تلقی می‌کند.

چالش مهم نظرآبادی با «الهام» به‌دلیل پوشش عرفی است و متقابلاً الهام تلاش می‌کند از حیث پوشش این مدیر سخت‌گیر را راضی کند. گزاره‌های نمایشی در فیلم نظیر خشونت خانگی توسط همسر، عدم واگذاری اتاق در هتل به‌دلیل مجرد بودن، نگاه‌های سخت‌گیرانه در وزارت ورزش نشانه‌های آشکاری است که اورکا را تبدیل به یک فیلم‌ فمنیستی بسیار سطحی و مغرضانه می‌کند.

این فیلم بر اساس زندگی الهام اصغری ساخته شده که در تیتراژ با جزئیات سوابق و موفقیت‌های او به تصویر کشیده می‌شود.

او پس از این ناکامی به چابهار سفر می‌کند تا رکورد خود را در دریای عمان ثبت کند اما گشت ساحلی با او به‌مثابه گشت ارشاد برخورد می‌کند و با صدمه زدن به او مانع ادامه فعالیتش می‌شود.

سال‌هاست دوگانه‌ای استمراری، در اکوسیستم سیاسی- فرهنگی کشور رسوب کرده که می‌توان با تحلیل متن و فرامتن اورکا به‌صورت نمادین، از آن لایه‌برداری کرد.

  خیز اورکای «اصلاح‌طلبان» و اعتدالیون در برابر «احمدی‌نژادی»

در تیتراژ نهایی اغلب تولیدات سینمای ایران، چهره‌هایی که در مسیر ساخت یک اثر افراد تأثیرگذار هستند، بر اساس یک رسم متداول در فهرستی با عنوان «باتشکر»‌ها قرار می‌گیرند. برای ارزیابی فیلم «اورکا» که در پلت‌فرم‌های جهانی منتشر شده، تیتراژ انتهایی فیلم به‌شدت جلب توجه می‌کند.

با توجه به اینکه فیلم در دولت قبل ساخته شده، فهرست مفصلی از چهره‌های دولتی در لیست «باتشکر»های فیلم قرار گرفته‌اند.

غیر از نام معصومه ابتکار در بخش‌ مهم تیتراژ، نام دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری، سفیر ایران در قطر، دبیرکل ملی المپیک، بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. حال پرسش مهم این است که چرا تیم اعتدال- اصلاح‌طلبان از چنین فیلم‌هایی حمایت می‌کند؟

آغاز موفقیت‌های تلاشگرایانه الهام اصغری در اواخر دولت دوم محمود احمدی‌نژاد آغاز شد. دولتی که با شعار «مشکل مردم ما مشکل موی جوان‌های ماست!؟» در انتخابات سال 1384 پیروز شد و سخت‌گیری‌های سلیقه‌ای همان دولت، ورزشکاری همچون اصغری را در ثبت موفقیت‌هایش ناکام گذاشت.

اصغری فعالیت‌های خود را در دولت حسن روحانی ادامه داد، اما مشمول همان بی‌رحمی ورزشی شد. پرسش اینجاست چرا اعتدالیون به جای توجه به موقعیت این ورزشکار و به رسمیت شناختن موفقیت‌های او ترجیح دادند که با ساختن فیلمی سیاه از فعالیت‌های ورزشی او را حمایت کنند!؟

در فهرست باتشکرهای فیلم نام «صالحی امیری» به چشم می‌خورد. شخصیتی سیاسی که در همان مقطع، وزیر ارشاد و در دوره‌ای دیگری رئیس ملی کمیته المپیک بوده است.

تصویر بالا از فیلم نشان می‌دهد که اعتدالیون و اصلاح‌طلبان همچنان به جای حل صورت‌مسئله همچنان به‌دنبال گروکشی سیاسی هستند. طیف «مدیران سیاسی چادری» اعتدالی و اصلاح‌طلب، که نام آنان در تیتراژ فیلم درج شده، برای فاصله‌گذاری سیاسی میان خودشان و حاکمیت از چنین دستاویزی بهره‌برداری سیاسی کرده‌اند و از تولید چنین اثری حمایت کرده‌اند.

در حالی که افکار عمومی در تفکیک احزاب سیاسی دچار جزئی‌نگری در قضاوت نیست، اما سلبریتی‌بازی اصلاح‌طلبانه، برای گروکشی سیاسی به هرس کردن شاخه‌ها منجر نمی‌شود بلکه در بریدن تنه درخت مؤثر خواهد بود.

نتیجه عدم توجه به حل مشکلات ورزشی «الهام اصغری» در دوران اعتدالیون و حمایت همه‌جانبه برای ساخت فیلمی سیاه درباره تلاش این شناگر، چه نتایج فرهنگی در پی خواهد شد؟

در نخستین نمایش این فیلم در جشنواره سانتا باربارای آمریکا علیدوستی روی فرش قرمز این فیلم در مقابل طیف وسیعی از خبرنگاران خارجی مدعی شد که شنا به طور رسمی برای زنان در ایران ممنوع است. این اظهارنظر با واکنش رئیس فدراسیون شنای بانوان همراه بود و کلی جنجال آفرید.

همانطور که اشاره شد سلبریتی‌ها ابزار همان حزب سیاسی هستند که در این گزارش بدان اشاره شد و اغلب آنان پیروان همین جریان سیاسی هستند و این رابطه با سیاسیون و سلبریتی‌های پیرو آنان یک بازی دوسر برد.

جریان ساخت فیلم اورکا و بزرگ‌نمایی عدم توجه مسئولان ورزشی به اصغری، به دستاویزی تبدیل شده که می‌تواند با توجه به آن، حواشی سینمای ایران را تحلیل کرد. فرهنگ اصلاح‌طلبی مؤلف در تابوسازی و تابوشکنی را به‌صورت ریزبینانه بررسی کرد.

این فرهنگ در دهه 60 با تندروی‌های فرهنگی غیر ضروری طیف گسترده‌ای از تابوها را تولید می‌کند و به فاصله کمتر از دو دهه بعد سعی می‌کند تابوزدایی کند. پیروان این فرهنگ سیاسی دست کمی از مؤلفانش ندارد. پیروان این مکتب (سلبریتی‌ها) در دولت احمدی‌نژاد، در عین بهره‌مندی مستمر از منافع عمومی، تبدیل به نماد مبارز سیاسی شدند و در دولت روحانی از «آش با جاش» بهره‌مندتر شدند.

در این فرآیند به جهش‌های فردی به‌واسطه رویکردهای سیاسی باید توجه فراوانی داشت. بازیگر متوسط تلویزیونی مثل امیر جعفری، به‌واسطه حمایتش از حسن روحانی در انتخابات 1396، تبدیل به بازیگر سینمایی می‌شود. او در مجموعه گفت‌وگوهای تبلیغاتی «تی‌وی‌پلاس» منتقدان روحانی را تن‌پرور توصیف می‌کند.

ادامه مطلب را در تارنمای روزنامه سپهرغرب به نشانی  مطالعه کنید.