آیت‌الله‌ العظمی جوادی آملی، مرجع تقلید، فیلسوف و مفسر قرآن کریم در پیامی تصویری که به‌مناسبت روز جهانی فلسفه و برگزاری همایش «آموزش فلسفه در ایران بر پایه متون کلاسیک» که امروز، هشتم آذرماه در دانشگاه اصفهان آغاز شد، گفت: جهان همواره نه توسط ماده، بلکه به‌دست عقل اداره می‌شود. انسان در زمانه ما به جایی رسیده که به خیال خود: «به زیر آورد چرخ نیلوفری را». قرآن از بشر می‌پرسد: چرا در آسمان و زمین و کوه، اندیشه نمی‌کنی؟ با وجود اینکه انسان امروز مجهز به انواع فضاپیماها و ماهواره‌ها است که مسیر سفر به فضا را هموار می‌کند. اما باوجود این‌ها، قرآن کریم آن‌ها را کور می‌داند. درواقع آدمی آن نگاهی را ندارد که قرآن انتظار دارد؛ برای مثال، «زمان» را می‌بیند، اما «زمانه»، آفریننده زمان و زمین را نمی‌بیند.

این مرجع تقلید شیعه در ادامه اضافه کرد: در سوره طه آمده است: «وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَی»؛ یعنی در قیامت کور محشور می‌کنیم، هرکسی را که موحدانه زندگی نمی‌کند. بعد چنین آدمی به زبان می‌آید که «قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمَی وَقَدْ کُنْتُ بَصِیرًا»، یعنی خدایا، من در دنیا بینا بودم، چرا اکنون کور هستم؟ خداوند هم پاسخ می‌دهد: «کَذَلِکَ»؛ هر طور بودید در دنیا، بدون دخل و تصرف، شما را محشور کردیم. درواقع چنین آدمی به ماهواره‌بر و تجهیزات پیشرفته هوافضا دست یافت و خودش را هم به فضا رساند، اما آنچه را که باید، ندید.

این فیلسوف و متفکر جهان اسلام تصریح کرد: جایی که خرد و توفیق الهی نباشد، چیزی جز کوری وجود ندارد. در روزگار قدیم کوری به اسم فرعون داشتیم؛ «یُذَبِّحُونَ أَبنآءَکُم». اما در عصر کنونی چندین کور پیدا می‌شود؛ «یُذَبِّحُونَ أَبنا»، «یُذَبِّحُونَ بنات»، «یَقْتُلُونَ آباء»، «یَقْتُلُونَ اُمَهات». فرعون فقط پسربچه‌ها را به قتل می‌رساند، اما در دنیای امروز ما فراعنه‌ بسیاری هستند که پسر، دختر و مادر و پدر همه را از میان می‌برند؛ منشأ این اتفاق چیزی جز کوری بشر نیست. مهم‌ترین عاملی که می‌تواند بشر را نجات دهد، حکمت و جهان‌بینی توحیدی است.

آیت‌الله جوادی آملی ادامه داد: این مردمان کور فکر نمی‌کنند مثل یک درخت که با مرگ به هیزم بدل می‌شود، یا مثل پرنده‌ای که بعد از مرگ از قفس رهایی می‌یابد؛ غزه هم بیش از 40 روز است که در برابر اسرائیل کودک‌کش، مقاومت می‌کند. بنابراین، این‌ها به گفته قرآن واقعاً کور هستند و به زندگی بعد از مرگ فکر نمی‌کنند. بنا بر حکمت و فلسفه، انسان باید بداند که موجودی ابدی بوده و از فکری جاویدان هم برخوردار است؛ پرچمداران این اندیشه رسولان هستند و بعد شاگردان آن‌ها که علما محسوب می‌شوند. برخی در پی آبادی دنیا هستند و برخی برای رسیدن به آخرت و آبادی آن، می‌کوشند؛ اما حکیمان دنیا و آخرت را باهم آباد می‌کنند.

این مفسر قرآن کریم تصریح کرد: خدمت‌های فرهنگی برخاسته از دیار اصفهان نمونه مهمی است که اهمیت آبادی آخرت را در بین این مردم بازتاب می‌دهد؛ هم خود مردم اصفهان و هم بزرگانی که در اصفهان درس خوانده‌اند (مرحوم فاضل تونی در حوزه علمیه صدر اصفهان درس خواند، شخص دیگر حکیم الهی قمشه‌ای است) ان‌شاءالله خودشان، دیارشان و فرزندانشان در پناه قرآن باشند.

این مرجع تقلید به بیان بخشی از خاطرات دوران تحصیل خود پرداخت و افزود: ما در سال 1329 شمسی از آمل به تهران و مدرسه مروی عزیمت کردیم، خدمت آیت‌الله آملی درس می‌خواندیم، ایشان همشهری ما بود و پدر هم ما را به او سپرده بود و بیش از دیگران با این بزرگوار مأنوس بودیم. من برای توقیع و خداحافظی در شهریورماه 1334 شمسی به محضر ایشان رفتم، گفتند که قم حرم حضرت معصومه (س) و مرکزیت مهم فرهنگی شیعه محسوب می‌شود. به غیر از فاطمه معصومه (س)، عالمان و مراجع بسیاری در کنار ایشان آرام گرفته‌اند. به ما تأکید کردند که بحث در کنار قبور علما برکت دارد؛ چنان‌که شاگردان ارسطو برای فیض بیشتر می‌آمدند در جوار قبر استاد درس و بحث را برگزار می‌کردند تا فیض ببرند. این حرف را مرحوم آملی می‌زد که از ایشان در مقام برترین مجتهدین یاد می‌شود.

این عرفان‌پژوه و فلسفه‌دان درخصوص صحبت‌های استادش و درس خواندن در جوار آرامگاه بزرگان، بحث خود را چنین پی گرفت: با خودمان گفتیم استاد از کجا این مطلب را نقل می‌کند؟ ما نشنیده‌ بودیم که شاگردان ارسطو در کنار قبر او به درس و تفکر می‌پرداختند! اما استادمان به ما این مطلب را گفته بود که انسانی والامقام بود و ما در برابر حرف استاد تسلیم بودیم، اما همواره در گوشه‌ای از ذهنمان بود. در آن روزگار «قبسات» میرداماد را که قلمش سنگین است، داشتیم، اما چاپ جدید و باکیفیتش نبود، بنابراین هرگاه مرحوم صدرالمتألهین بحثی را مطرح می‌کرد، ما به آن مراجعه می‌کردیم، اما کتاب بالینی ما نبود که همواره با آن انس داشته باشیم.

آیت‌الله العظمی جوادی آملی در ادامه بحث «قبسات» و «میرداماد» توضیح داد: برخلاف نسخه قدیمی «قبسات»، چاپ جدیدش به اثری بالینی برای ما تبدیل شد. میرداماد از بزرگان حکمت بود که در این زمینه حرفی برای گفتن داشت و از ابتدا آن را خواندیم. وقتی به قسمت‌های پایانی رسیدیم، دیدیم در آنجا مرحوم میرداماد می‌گوید، مرده‌ها زنده‌اند و قبورشان و حضور در جوارشان متبرک است. ازاین‌رو، شاگردان ارسطو در کنار قبر او درس و مباحثه را برگزار می‌کردند، با این امید که مسائل درسی‌ دشوارشان، آسان شود. این یک روایت تاریخی است؛ ربطی به فلسفه ندارد. میرداماد این مطلب را از فخر رازی نقل می‌کند، درحالی که برخلاف انتظارات، چنین روایتی با تفکر رازی مناسبتی ندارد.

این مفسر قرآن کریم در پایان سخنانش و برای ذکر مرجع دقیق‌تر این روایت به صفحه 456 «قبسات» اشاره کرد و جان کلامشان این بود که حضور یافتن در جوار قبور بزرگان، به گشایش‌های علمی و رفع مشکلات منجر می‌شود.