خشونت همه ابعاد رشد و سلامت نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ رشد جسمی آنان را به‌علت ایجاد استرس و تنش فراوان، مختل می‌کند، در رشد ذهنی یا شناختی آن‌ها تأثیرات کاهش‌دهنده می‌گذارد و یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان را کاهش می‌دهد

مفهوم سلامت اجتماعی به‌عنوان بُعد مهم دیگر سلامت در سال‌های اخیر توسط سازمان جهانی بهداشت مطرح شد و به این معنا است که برای دسترسی به سلامت کامل، تنها سلامت جسمی و روانی کافی نیست، بلکه از آنجا که انسان در محیط جمعی زندگی می‌کند، سلامت اجتماعی نیز ضروری است. منظور از «سلامت اجتماعی» مشارکت فعال مردم در زندگی اجتماعی بوده؛ این مشارکت از طریق شرکت در سازمان‌های غیر دولتی و فعالیت‌های داوطلبانه، انجام فعالیت‌های شغلی، تحصیلی، انجام وظایف شهروندی مانند شرکت در انتخابات، پذیرش قوانین و مقررات، شرکت در اجتماعات و غیره صورت می‌پذیرد. انسانی ازنظر اجتماعی سالم است که مشارکت فعال‌تری در جامعه از طریق فعالیت‌های ذکرشده داشته باشد. تأمین سلامت به مفهوم کلی آن برای همه افراد، به‌ویژه برای نوجوانان به دلایل گوناگون، از اهمیت فراوانی برخوردار است.

 

نوجوانی، سال‌های تغییر و تحول در همه جنبه‌های رشد جسمی، ذهنی، عاطفی، روانی و اجتماعی است و آشنایی نوجوانان و کسانی که با آن‌ها در ارتباط هستند، با معیارهای رشد و سلامت، به ایجاد زندگی سالم و پُرنشاط برای آنان، کمک فراوانی خواهد کرد. نوجوانان سرمایه‌های آینده هر جامعه هستند و هر اندازه که از سلامت کافی برخوردار باشند، رشد و پیشرفت جامعه را تضمین خواهند کرد. نخستین گام در راه حفظ سلامت نوجوانان، شناخت عوامل مؤثر در خشونت به‌صورت مثبت یا منفی و یا تقویت‌کننده و بازدارنده، در این زمینه است. یکی از عوامل مهمی که به‌عنوان عامل بازدارنده در ارتباط با سلامت نوجوانان نقش مؤثر دارد، خشونت است. خشونت همه ابعاد رشد و سلامت نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ رشد جسمی آنان را بهعلت ایجاد استرس و تنش فراوان، مختل می‌کند. در رشد ذهنی یا شناختی آن‌ها، تأثیرات کاهش‌دهنده برجای می‌گذارد و یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان را کاهش می‌دهد. رشد عاطفی- روانی آنان را با مشکلات متعددی روبه‌رو و سازگاری اجتماعی و ارتباط مناسب آنان را با دیگران (هم‌سالان و بزرگ‌سالان) دچار اختلال می‌کند. ازاین‌رو پرهیز از خشونت، نقش مؤثری در حفظ و تأمین سلامت جسمی، روانی و اجتماعی نوجوانان دارد و به‌عنوان راهکار چه در سطح پیشگیری و چه ازنظر درمان مطرح می‌شود. خشونت از دیدگاه روان‌شناسی یعنی ناتوانی در کنترل خشم. بنابراین برخلاف آن که برخی خشونت را نشانه قدرت می‌دانند، نمایانگر ضعف و درماندگی فرد در مقابله با مشکلات و کنترل خود بوده و بدیهی است کسی که از کنترل حالات خود ناتوان بوده، فرد قدرتمند و موفقی در زندگی نخواهد بود.

 

* خشونت شیوه بروز خشم متفاوت بوده و آموختنی است

 

زندگی در حوزه فردی، خانوادگی و اجتماعی همیشه با مشکلات گوناگونی همراه است و خشونت نه‌تنها روش سنجیده‌ای برای کاهش آن‌ها نیست، بلکه دشواری‌های دیگری را نیز ایجاد خواهد کرد و این را تجربه افراد بی‌شماری در طول زمان‌های زیاد و در مکان‌های مختلف، نشان داده است.

 

خشم ازجمله هیجان‌هایی است که به‌طور طبیعی و ذاتی در همه افراد با تفاوت‌هایی وجود دارد و انسان در طول زندگی خود می‌آموزد و یا باید بیاموزد که هیجان‌هایش را تحت کنترلش درآورد و در سطح متعادل نگاه دارد.

 

ازجمله عواملی که سبب افزایش خشونت در همه افراد به‌ویژه در نوجوانان می‌شود، باورهای نادرستی است که در مورد علت و چگونگی خشم وجود دارد و برخی آن را پدیده‌ای ذاتی و طبیعی به‌خصوص برای مردان می‌دانند. درحالی که خشونت نه طبیعی است و نه غیر قابل کنترل. خشونت با خشم متفاوت است؛ «خشونت»، شیوه بروز خشم متفاوت بوده و آموختنی است. اگر از دوران کودکی راه‌های درست بیان و ابراز هیجانات را بیاموزیم که بیشتر از راه الگوپذیری و همانندسازی انجام می‌گیرد، مطمئناً از بروز خشونت پیشگیری کرده‌ایم. تفاوت‌های جنسیتی در خشونت نقشی ندارند، اگر مردان خشونت بیشتری از خود نشان می‌دهند، یاد گرفته‌اند که چنین باشند، نه اینکه ذاتاً خشونت بیشتری دارند. باور نادرست دیگری که در مورد خشونت وجود دارد و آن است که گروهی فکر می‌کنند نوجوانی به‌طور طبیعی، دوران خشم و پرخاشگری بوده! درست است که تغییرات جسمی، عاطفی و روانی در دوران نوجوانی سطح هیجانات را افزایش می‌دهد و نوجوانان بیشتر احساسی عمل می‌کنند، اما به معنای آن نیست که نوجوانی با خشونت پیوند ناگسستی دارد.

 

* فاطمه قاسم‌زاده – روان‌پزشک