امروزه بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050، 80درصد از کل مواد غذایی در شهرها مصرف شود. مشکل این است که ساکنان شهرها تقریباً به‌طور کامل به مواد غذایی روستایی وابسته هستند. بنابراین، آنها نسبت به تغییرات قیمت و عرضه مواد غذایی آسیب‌پذیر هستند و دسترسی به میوه و سبزیجات تازه می‌تواند برای آنها چالش‌برانگیز باشد زیرا مواد غذایی پس از طی هزاران مایل به قفسه‌های سوپرمارکت می‌رسد و اغلب باید ذخیره، فرآوری و بسته‌بندی شود.

هرچند فرآوری مواد غذایی، مانند کنسرو کردن، خشک کردن یا انجماد، می‌تواند عمر مفید را افزایش دهد و ضایعات مواد غذایی را کاهش دهد اما، این فرایند مستلزم مصرف انرژی است و مواد مغذی و ویتامین‌های موجود در مواد غذایی نیز ممکن است طی این فرایند از بین برود یا تغییر کند. به همین دلیل است که پرورش مواد غذایی در شهرها مورد استقبال قرار گرفته است زیرا وابستگی جمعیت شهری به منابع غذایی دور را کاهش می‌دهد و همچنین می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از حمل و نقل، پردازش و بسته‌بندی را کاهش دهد.

*کشاورزی شهری

باغبانی خرد یکی از راه‌حل‌های کشت مواد غذایی در فضای محدود شهری است که شامل پرورش میوه، سبزیجات و گیاهان در فضاهای کوچک مانند پشت بام، بالکن و پاسیو می‌شود، به‌ویژه پشت‌بام‌ها فضای هموار و آفتاب‌گیر، منطقه وسیعی را برای رشد گیاهان فراهم می‌کنند. این باغ‌های کوچک حتی در فضای محدود می‌توانند بسیار پربار باشند، مثلاً از یک متر مربع زمین، سالانه حدود 30 کیلوگرم گوجه فرنگی تولید می‌شود.

باغ‌های کوچک فواید زیست‌محیطی نیز دارند، آنها می‌توانند زیستگاهی برای پرندگان و حشرات فراهم کنند و دی‌اکسیدکربن را از هوا جذب و میزان آلودگی هوا را کاهش دهند. برای مثال اگر تمام فضای پشت بام‌ها در شهر بولونیای ایتالیا، برای کشاورزی شهری استفاده می‌شد، سالانه تقریباً 624 تن دی اکسید کربن جذب می‌شد و می‌توانست سبزیجات کافی برای تغذیه بیش از سه‌چهارم شهر را پرورش دهد.

برای تأمین آب این باغ‌ها، می‌توان از ناودان‌ها و لوله‌ها برای هدایت آب بارانی استفاده کرد که در غیر این صورت هدر می‌رفت. ضایعات مواد غذایی را نیز می‌توان بازیافت کرد و به عنوان کمپوست برای افزودن مواد مغذی به خاک استفاده کرد. با این حال، همه خانه‌ها دارای بالکن یا پاسیو نیستند و راه‌اندازی باغ روی پشت‌بام می‌تواند گران باشد. به همین دلیل طرحی مبتکرانه برای استفاده از فضای داخلی با هدف کشت محصولات کشاورزی ارائه شده است.

*راه‌اندازی مزرعه در فضای داخلی ساختمان

علاوه بر مواردی که گفته شد، کشاورزی در فضای باز در برابر رویدادهای آب و هوایی شدید آسیب‌پذیر است. در مقابل، محیط‌های کشاورزی سرپوشیده شرایط رشد ایده‌آل برای گیاهان را از جمله نور، دما و تأمین مواد مغذی در تمام طول سال فراهم می‌کنند. به‌علاوه در مزارع داخلی می‌توان محصولات را در طبقات عمودی قرار داد و از فضای کوچک داخلی استفاده بهینه کرد که به این کار کشاورزی عمودی می‌گویند. مزارع عمودی را می‌توان تقریباً در هر مکانی از جمله در ساختمان‌های اداری، زیرزمینی و حتی در کانتینرهای حمل و نقل راه‌اندازی کرد.

در مزارع عمودی اغلب گیاهان به جای خاک در آب پرورش داده می‌شوند، این کار به کشاورزان اجازه می‌دهد تا مقدار مناسب از مواد مغذی را به گیاهان برسانند زیرا سطح مواد مغذی در آب را می‌توان دقیقاً کنترل کرد. نبود خاک مترادف با نداشتن علف‌های هرز و سایر آفات وابسته به خاک است که متعاقباً نیاز به آفت‌کش‌ها را کاهش می‌دهد. سیستم‌های مبتنی بر آب، مزارع عمودی با نام هیدروپونیک شناخته می‌شوند و چون آب مصرفی این سیستم‌ها بازیابی می‌شود، فوق‌العاده کارآمد هستند. برای مثال، کاهویی که در یک سیستم هیدروپونیک رشد کند 13 برابر کمتر از کاهویی که با روش‌های کشاورزی سنتی پرورش داده می‌شود، آب نیاز دارد و در عوض 11 برابر مواد مغذی بیشتری تولید می‌کند. با این حال، چنین کنترل دقیقی بر شرایط محیطی نیاز به هزینه و انرژی بسیاری دارد که استفاده از منابع انرژی پاک و ارزان‌تر می‌تواند بر این چالش غلبه کند.

سیستم‌های هیدروپونیک را می‌توان با سیستم آبزی‌پروری در یک سیستم دایره‌ای ترکیب کرد و از ضایعات ماهی برای تغذیه گیاهان استفاده کرد. به این سیستم ترکیبی آکواپونیک گفته می‌شود و آب از مخازن پرورش ماهی به گیاهان در حال رشد منتقل می‌شود تا از مواد مغذی موجود در فضولات ماهی به عنوان کود استفاده شود و سپس آب دوباره به مخزن ماهی بازمی‌گردد.

همه عوامل گفته شده باعث تمایل روزافزون شهرهای سراسر جهان به استفاده از کشاورزی شهری شده است و پروژه‌های بسیاری در تمام کشورها در حال انجام است که در ادامه به چند مورد اشاره می‌شود.

*روزاریو، آرژانتین

آرژانتین پس از فروپاشی اقتصادی خود در سال 2001 در طول دو دهه گذشته بهبود یافته است. به عنوان بخشی از این بهبود، شهر روزاریو یک پروژه کشاورزی شهری را راه‌اندازی کرد که اکنون در حال رونق است. پروژه‌ای که به‌عنوان وسیله‌ای برای تأمین تغذیه مردم در پی یک اقتصاد درهم شکسته آغاز شد، اکنون سنگ بنای طرح‌های پایداری شهر است. این شهر زمین‌های عمومی را به همراه ابزار و لوازم مورد نیاز در اختیار ساکنان کم‌درآمد قرار می‌دهد تا به کاشت و پرورش مواد غذایی مورد نیاز شهر مشغول شوند. این برنامه کشاورزی که از مقیاس کوچک شروع شد، در حال حاضر نزدیک به دو هزار و 500 تن محصول در هر سال تولید می‌کند. همه این محصولات بدون استفاده از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی، در پارک‌های باغ سبزیجات و باغ‌های کوچک‌تر محله‌ای کشت می‌شوند که در سراسر شهر گسترده‌اند.

*مدلین، کلمبیا

در شهر مدلین کلمبیا، باغ‌های خانوادگی شهری یک شیوه زندگی است. دفتر شهردار برنامه‌ای به نام باغ‌های خانوادگی راه‌اندازی کرده است که برای اطمینان از رشد، شکوفایی و تکثیر باغ‌های کوچک خانوادگی طراحی شده است و برای تضمین امنیت غذایی و تغذیه سالم برای ساکنان شهر این برنامه را توسعه داده است. هر شهروند که حداقل 10 متر مربع فضای خالی در دسترس داشته باشد می‌تواند در این برنامه شرکت کند. ابزارها و بذرهایی که برای شروع فعالیت کشاورزی نیاز است از طرف دولت به آنها داده می‌شود، به علاوه کارگاه‌هایی برای آموزش نحوه کاشت و مراقبت از باغ‌ها برای آنها برگزار می‌شود. بسیاری از خانواده‌ها حتی به اندازه‌ای محصول پرورش می‌دهند تا علاوه بر تأمین مواد غذایی موردنیاز خود، مازاد آن را با کمک این برنامه بفروشند.

*روتردام، هلند

هلند کشوری با آبراه‌های بسیار و تجربه فراوان در مدیریت آب است و اولین مزرعه لبنیات شناور جهان را راه‌اندازی و توسعه داده است. توسعه این پروژه هفت سال طول کشید و هزینه‌ای معادل 2.9 میلیون دلار در بر داشت. در حال حاضر حدود 35 گاو در یک سکوی شناور دو طبقه در بخش صنعتی روتردام نگهداری می‌شود. گاوها با ضایعات غذایی شهر تغذیه می‌شوند و پسماند آنها برای تولید کود برای مزارع مجاور استفاده می‌شود و با این روش مدرن روزانه حدود 800 لیتر شیر تولید می‌شود. این مرحله اولین بخش در برنامه توسعه مزارع شناور است و در مرحله بعد، توسعه‌دهندگان قصد دارند یک مزرعه مرغ شناور برای تولید تخم مرغ و یک مزرعه سبزیجات شناور به آن اضافه کنند.

*سئول، کره جنوبی

شهر سئول کره جنوبی با حمایت مالی و حرفه‌ای سازمان‌های دولتی، کشاورزی شهری را هدف برنامه توسعه خود قرار داده است. حمایت دولت برای تأمین 80 تا 100 درصد بودجه مورد نیاز برای راه‌اندازی مزارع شهری است و به کمک آن تاکنون کشاورزی شهری طی یک دوره هفت‌ساله، شش برابر شده است. جذاب‌ترین تحول در جامعه کشاورزی شهری سئول به شکل مزارع عمودی هوشمند است، از جمله احداث یک مزرعه هیدروپونیک در ایستگاه مترو است. این عملیات به قدری محبوب و موفق بوده است که توسعه‌دهندگان آن در حال راه‌اندازی چهار مزرعه دیگر در ایستگاه‌های مرکز شهر هستند.

*آکرا، غنا

شهر آکرا در غنا به یک نمونه بارز برای کشاورزی شهری در این منطقه تبدیل شده است. تقریباً هر نوع تولید کشاورزی در داخل شهر وجود دارد، از باغ‌های خانوادگی کوچک گرفته تا مزارع بزرگ‌تر که محصولات صادراتی تولید می‌کنند. یکی از شکل‌های رایج کشاورزی شهری در این شهر به این صورت است که مردان کشاورز محصولات را پرورش می‌دهند، سپس زنان فروشنده که غرفه‌های کنار جاده‌ای را در بازارهای محلی مدیریت می‌کنند، محصولات را می‌فروشند. مزارع آکرا در هر فضای قابل کشت ایجاد می‌شوند، از باغ‌های کوچک حیاط خلوت گرفته تا فضای زیر خطوط برق، فضای بین دیوارها و ناودان‌ها، یا هر جای دیگری که بتوان در چند فوت زمین کشاورزی انجام داد.

*ملبورن، استرالیا

در ملبورن استرالیا، باغ‌های اجتماعی و باغ‌های خیابانی در حال تبدیل شدن به یک هنجار هستند. بر اساس پروژه‌هایی موسوم به کمپوست اجتماعی، گیاهان بدون نیاز به کودهای شیمیایی تغذیه می‌شوند. در این شهر، مجتمع‌های مسکونی عمومی دارای باغ‌های محلی هستند که برای استفاده ساکنان در نظر گرفته شده است. ریشه این باغ‌های محلی به دهه 1970 برمی‌گردد. این شهر شلوغ با بیش از 4 میلیون نفر در حال بازپس‌گیری فضا از مکان‌های تجاری و صنعتی است تا به جای آنها بیش از 50 فضای سرسبز ایجاد کند که برای پایداری، تولید غذاهای تازه یا صرفاً زیباسازی شهر با درختان زینتی طراحی شده‌اند.

*شانگهای، چین

شانگهای یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان است که با ترافیک، ازدحام جمعیت و همه آلودگی‌ها مواجه است و برای پاکسازی هوا و تغذیه جمعیت روبه‌رشد خود، کشاورزی شهری را پذیرفته است. لاوگانگ یک زباله‌دان عظیم به مساحت حدود 6.5 کیلومتر مربع است که در حال حاضر حدود 80 درصد از مواد آلی ورودی آن کمپوست و به کود قوی تبدیل می‌شود. این کود در منطقه کشاورزی شهر استفاده می‌شود؛ جایی که دولت حدود 55 درصد سبزیجات و 90 درصد سبزیجات برگی مصرفی شهر را تولید می‌کند.

*بیهار، هند

شهر بیهار هند با جمعیت نزدیک به 100 میلیون نفر در مقیاس وسیع روی کشاورزی شهری کار می‌کند. این شهر برای 230 باغ روی پشت‌بام برنامه دارد که هر کدام حداقل 300 فوت مربع مساحت دارند. برنامه دولت این است که نیمی از هزینه مورد نیاز برای راه‌اندازی یک مزرعه روی پشت‌بام را بپردازد و پس از آن این مزارع غذای سالم و فضای سبز مورد نیاز شهر را فراهم کنند. به شهروندان در زمینه کشت روی پشت‌بام و لوازم مورد نیاز آنها آموزش داده می‌شود تا بتوانند از فروش محصولات خود به کسب درآمد بپردازند.

منبع: خبرگزاری ایرنا