مواجهه یک کودک یا نوجوان با تلفن همراه و جذابیت‌های آن بسیار شبیه قرار گرفتن یک کودک در یک مغازه پر از شیرینی و شکلات‌های رنگی با طعم‌های جذاب و وسوسه‌کننده است. امروزه تلفن‌ها یا دستگاه‌هایی که به اینترنت وصل می‌شوند، علاوه بر اینکه کودکان و نوجوانان را با هجومی از انواع تصاویر و ویدئو‌های ناسالم و مخرب مواجه می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند آن‌ها به استفاده از موبایل و شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین وابسته شوند و این فرایند موجب بروز بسیاری از ناملایمات رفتاری و حتی روانی در آنان شود.

  تأثیرات منفی اعتیاد به تلفن همراه در کودکان و نوجوانان

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد استفاده از گوشی‌های هوشمند واقعاً بر مغز تأثیر می‌گذارد. بر اساس این تحقیقات هر زمان که تلفن هوشمند در دسترس باشد، ظرفیت «شناختی» به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد، حتی زمانی که تلفن خاموش است. محققان این اثر را «فرضیه فرار مغزها» نامیده‌اند. بر اساس این فرضیه، اگر بدانیم منبع اطلاعاتی به راحتی در دسترس است، احتمال کمتری وجود دارد که به منابع شناختی خود متکی باشیم.

تلفن همراه همچنین تأثیر مخرب بر مهارت‌های اجتماعی- عاطفی دارد. در واقع آنچه بسیاری از کارشناسان را نگران می‌کند، این است که استفاده بیش از حد از تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها در توسعه مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله که در بازی یا تعامل با همسالان به دست می‌آیند، اخلال ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر استفاده بیش از حد از تلفن هوشمند یا تبلت هنگام خواب ممکن است در خواب کودکان و نوجوانان اختلال ایجاد کند. کارشناسان خواب هشدار می‌دهند که نور ساطع‌شده از صفحه نمایش دستگاه تلفن همراه حتی پس از خاموش کردن آن، چرخه خواب کودکان و نوجوانان را مختل می‌کند. این وقفه‌های خواب می‌تواند به سلامت مغز و روان آن‌ها آسیب برساند. خواب ضعیف با مشکلات سلامت روانی مختلفی از جمله تغییرات خلقی، استرس، اضطراب و افسردگی مرتبط است.

تلفن‌های هوشمند همچنین موجب تنبلی ذهنی کودکان و نوجوانان می‌شود. آن‌ها به جای فکر کردن درباره سؤالاتی که ممکن است در مورد دنیای اطراف خود داشته باشند، فقط تلفن خود را برمی‌دارند و پاسخ‌ها را در گوگل جست‌وجو می‌کنند یا به جای تلاش برای به خاطر سپردن قرار ملاقات‌ها، جلسات یا تاریخ‌ها، فقط به یک برنامه آیفون تکیه می‌کنند.

استفاده بیش از حد از تلفن‌های هوشمند از سوی کودکان و نوجوانان باعث کاهش اعتمادبه‌نفس آن‌ها نیز می‌شود. نوجوانان معمولاً به دلیل اولویت‌دادن به ارتباطات آنلاین، انجام فعالیت‌های مورد علاقه خود یا معاشرت با دوستان‌شان را متوقف می‌کنند و این باعث کاهش عزت‌نفس آنان در مواجهه با دیگران می‌شود. کودکانی که عزت‌نفس ضعیفی دارند، اغلب نظر منفی نسبت به خود دارند و به جای نقاط قوت خود بر عیب‌های خود تأکید می‌کنند.

اعتیاد به گوشی‌های هوشمند بسیار واقعی است. هنگامی که نوجوانان از شبکه‌های اجتماعی استفاده و مثلاً برای پست‌های منتشرشده خود لایک دریافت می‌کنند، مثل زمانی که نمره‌ای خوب در درس‌های خود می‌گیرند، در بدن‌شان دوپامین ترشح و در سیستم پاداش مغزی‌شان ثبت می‌شود، این امر باعث می‌شود نوجوانان زمان بیشتری را با تلفن‌های خود بگذرانند، زیرا این رفتار به طور مداوم تقویت می‌شود و آن‌ها را مانند اعتیاد به مواد مخدر و الکل، به استفاده از شبکه‌های اجتماعی معتاد می‌کند.

  چند راهکار برای رهایی از اعتیاد به تلفن همراه

برای رهایی از تأثیرات مخرب روی نوجوانان، راه‌های زیادی پیشنهاد شده است که برخی از آنان را مورد اشاره قرار داده‌ایم:

1- فعالیت‌های دیگر را تشویق کنید: کودکان و نوجوانان ممکن است به دلیل بازی‌ها، نوتیفیکیشن‌ها و پیامک‌ها به تلفن‌ها معتاد شوند و بلافاصله دوپامین در مغزشان ترشح شود که حس خوبی به آن‌ها بدهد، اما راه‌های دیگری هم وجود دارد که آن‌ها می‌توانند بیرون از صفحه نمایش موبایل‌شان آرامش پیدا کنند، مانند فعالیت‌های ورزشی یا گذراندن وقت با خانواده و دوستان، بنابراین فرزندان‌تان را تشویق کنید که علایق یا سرگرمی‌های دیگری را خارج از صفحه پیدا کنند. می‌توانید بازی‌های دورهمی داشته باشید و به آن‌ها نشان دهید راه‌های رضایت‌بخش‌تری برای گذراندن زمان به جای خیره‌شدن به صفحه نمایش وجود دارد.

2- خودتان الگو باشید: اگر می‌خواهید فرزندان‌تان کمتر به گوشی وابسته باشند، نشان دهید خودتان هم به آن وابسته نیستید. وقتی در اطراف فرزندان خود هستید، استفاده از تلفن را فقط به مواقع ضروری محدود کنید. از استفاده از تلفن روی میز ناهارخوری یا زمانی که در جمع اعضای خانواده هستید، خودداری کنید. به فرزندان خود نشان دهید ترجیح می‌دهید به فعالیت‌های دیگری مانند مطالعه یا دویدن بپردازید تا اینکه به تلفن خود بچسبید.

3- مدت‌زمان استفاده را مشخص کنید: قوانین واضحی را برای استفاده از گوشی هوشمند تنظیم کنید. برای کودکان و نوجوانان مشخص کنید چه زمانی، کجا و چه مدت می‌توانند از دستگاه‌های خود استفاده کنند. مثلاً می‌توانید روی دستگاه گوشی او محدودیت‌هایی اعمال یا تعیین کنید که هنگام رفتن به رختخواب در زمانی مشخص دیگر مجاز به استفاده از تلفن همراه خود نیست. همچنین می‌توانید فرزند خود را تشویق کنید تا زمان گذراندن وقت با خانواده یا انجام تکالیف مدرسه تلفن همراه خود را ساکت یا خاموش کند یا در اتاقی کاملاً متفاوت بگذارد یا زمان‌های خاصی را برای بررسی رسانه‌های اجتماعی تنظیم و پیمایش خود را محدود کند.

4- در مورد خطرات استفاده بیش از حد از تلفن به آن‌ها آموزش دهید: به فرزندان خود توضیح دهید چگونه زمان بیش از حد صفحه نمایش می‌تواند بر تمرکز، کیفیت خواب و تعاملات اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد و باعث اعتیاد به تلفن شود. کمک به آن‌ها در درک علل اصلی آن به شما امکان می‌دهد بهتر به آن‌ها در ترک این اعتیاد کمک کنید. کودکان و نوجوانان معمولاً به دلیل لذت آنی که از انجام بازی‌ها و دریافت متن‌ها و اعلان‌ها، تحریک مغز و تولید دوپامین به دست می‌آورند، به گوشی‌های خود معتاد می‌شوند. معمولاً بسیاری از آنان از این اعتیاد بی‌خبر هستند و هشدار به آن‌ها می‌تواند در ترک چنین عادتی بسیار مؤثر باشد.

5- آفلاین شوید: فعالیت‌های آفلاین را در آنان تشویق کنید. روی بازی‌ها، تجهیزات ورزشی، لوازم هنری یا کتاب‌ها سرمایه‌گذاری کنید تا عشق به تجربیات متنوع را در آن‌ها تقویت کنید. اگر فرزند شما سرگرمی یا علاقه خاصی دارد، واقعاً توجه کنید و تا جایی که می‌توانید به او کمک کنید تا زمان بیشتری را به آن اختصاص دهد. یک روز را در خارج از منزل سپری کنید و از فرزندان‌تان بخواهید در برنامه‌ریزی آن شرکت کنند، به این ترتیب می‌دانید که کاری را انجام می‌دهید که آن‌ها درگیر آن هستند و بدون حضور مداوم تلفن هوشمندشان، تمایل بیشتری به انجام فعالیت‌هایی دیگر دارند.

منبع: خبرگزاری ایرنا