حل ناترازی بنزین ممکن است؟ شاید پاسخ برخی‌ها منفی است، چراکه نه امکان گران‌کردن قیمت بنزین در شرایط فعلی را معقول می‌دانند و نه امکان کاهش مصرف را از طریق افزایش کیفیت خودروها! اما راه‌های دیگری وجود دارد که باید به آن سمت حرکت کرد. تمرکز بر توسعه و تنوع‌بخشی سبد سوختی کشور یکی از مسائل حیاتی و کلیدی است که نقش مهمی در تأمین امنیت انرژی و پایداری اقتصادی دارد. وابستگی بیش از حد اقتصاد کشور به بنزین نه تنها آسیب‌های جدی به زیرساخت‌های ما زده، بلکه به شدت به توان مالی ما نیز لطمه زده است. در شرایطی که کشور از نظر منابع ارزی با محدودیت‌هایی روبه‌روست، ادامه واردات بنزین با هزینه‌ای بالغ بر بیش از 3 میلیارد دلار در سال دیگر منطقی و مقرون به صرفه به نظر نمی‌رسد. در این راستا، اهمیت تمرکز بر سوخت‌های جایگزین مانند گاز طبیعی فشرده (CNG) و گاز مایع (LPG) بیش از پیش آشکار می‌شود. این اقدام نه تنها کمک می‌کند تا وابستگی کشور به واردات بنزین را کاهش دهیم، بلکه می‌تواند به کاهش اثرات زیست‌محیطی ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی سنتی نیز بینجامد. تبدیل خودرو‌ها و ناوگان حمل و نقل عمومی به سیستم‌های دوگانه‌سوز که هم از بنزین و هم از CNG یا LPG استفاده می‌کنند، یک راهبرد مؤثر برای دستیابی به این اهداف است. تقویت استفاده از CNG می‌تواند به کاهش وابستگی به واردات بنزین و به‌طور قابل توجهی به امنیت انرژی کشور و کاهش هزینه‌های مرتبط با سلامت و محیط‌زیست کمک کند. این تحول نیازمند سیاست‌های حمایتی دولت برای ترویج و تسهیل استفاده از این سوخت پاک‌تر و ارزان‌تر است تا قدم‌های استوارتری به سمت آینده‌ای سبزتر برداشته شود.

بهره‌برداری بهینه از سوخت‌های جایگزین می‌تواند نقش مهمی در تقویت استقلال انرژی کشور داشته باشد و به ما امکان می‌دهد تا با کاهش هزینه‌های وابسته به واردات بنزین، منابع مالی بیشتری را به سایر بخش‌های حیاتی اقتصاد اختصاص دهیم. این تغییرات نه تنها از نظر اقتصادی، بلکه از دیدگاه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی نیز مزایای چشمگیری به همراه دارد. بنابراین، لازم است که سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند و اقدامات لازم را برای تحقق این اهداف به سرعت به اجرا درآورند.

از همه مهم‌تر آنکه گاز طبیعی فشرده (CNG) به دلیل دسترسی آسان‌تر و منابع غنی، گزینه‌ای به صرفه‌تر نسبت به بنزین محسوب می‌شود. این سوخت که از گاز طبیعی استخراج می‌شود، در ایران به وفور یافت می‌شود و فرآیند تولید آن نیاز به فناوری‌های پیچیده و هزینه‌بر مانند تصفیه و تبدیل نفت خام ندارد. بنابراین، هزینه‌های مربوط به استخراج، فرآوری و توزیع CNG به طور قابل توجهی پایین‌تر از بنزین است که تولید آن نیازمند پروسه‌های تصفیه پیچیده و هزینه‌بر است.

از نظر اقتصادی، استفاده از CNG به عنوان سوخت خودرو نه تنها می‌تواند هزینه‌های مستقیم مصرف‌کننده را کاهش دهد، بلکه در طولانی مدت برای کشور نیز صرفه‌جویی اقتصادی به همراه دارد. کشوری که توانایی تولید CNG از منابع داخلی خود را دارد، به سادگی می‌تواند وابستگی به واردات بنزین را کاهش دهد و از خروج ارز جلوگیری کند. همچنین از آنجا که CNG سوختی با احتراق پاک‌تر است، می‌تواند هزینه‌های مرتبط با مبارزه با آلودگی هوا را نیز کاهش دهد.

اگر بنزین وارداتی نبود و منابع گاز فراوانی در دسترس نداشتیم، باز هم بهره‌گیری از CNG برای خودرو‌ها توصیه می‌شد. دلیل این امر نه تنها کارایی اقتصادی است، بلکه ملاحظات زیست‌محیطی نیز نقش بسزایی دارند. کشور‌های سراسر جهان برای ترغیب استفاده از سوخت‌های پاک و کاهش آلودگی شهری از انواع مشوق‌های مالیاتی و سیاست‌های حمایتی بهره می‌برند.

در دسترس‌بودن وسیع گاز طبیعی در ایران استفاده از آن را به عنوان سوخت خودرو‌ها و تنوع‌بخشی به سبد سوخت کشور از جهات امنیت انرژی و صرفه اقتصادی، فوق‌العاده مقرون به صرفه کرده است. فرآیند‌های تولید و پالایش بنزین و گاز طبیعی فشرده (CNG) از نظر فنی و اقتصادی تفاوت‌های قابل توجهی دارند که هر کدام می‌توانند بر هزینه‌های کلی تولید و تأمین انرژی تأثیر بگذارند. نفت خام حاوی مخلوطی از هیدروکربن‌های مختلف است که باید در دما‌های متفاوت جدا شوند. تکنیک‌هایی مانند کراکینگ و ریفرمینگ کاتالیزوری برای تبدیل مولکول‌های سنگین‌تر به بنزین استفاده می‌شوند و در نهایت برای حذف ناخالصی‌ها و بهبود کیفیت سوخت، مراحل تصفیه بنزین انجام می‌شود که تمامی این فرآیند‌ها نیازمند تجهیزات پیچیده و هزینه‌بر هستند و انرژی قابل‌توجهی مصرف می‌کنند. همچنین تأمین و حمل‌ونقل نفت خام و محصولات پالایش شده نیز بخشی از هزینه‌ها را تشکیل می‌دهد.

تولید CNG به نسبت ساده‌تر است و شامل فشرده‌سازی گاز طبیعی در فشار‌های بالا می‌شود. فرآیند‌های مربوط به CNG نسبت به تولید بنزین ساده‌تر و ارزان‌تر هستند، زیرا نیاز به تجهیزات پالایشی پیچیده و هزینه‌بر ندارند و در مجموع انرژی کمتری برای تولید همان مقدار انرژی مصرفی نیاز دارند. بنابراین با توجه به این تفاوت‌ها، تولید CNG به لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر است و در شرایط کنونی جهانی که تمایل به کاهش اثرات زیست‌محیطی و افزایش کارایی انرژی وجود دارد، انتخابی عاقلانه به نظر می‌رسد.

غفلت از گاز طبیعی فشرده (CNG) به عنوان سوخت خودرو، در حالی که این سوخت نه تنها محیط‌زیستی پاک‌تر دارد، بلکه از نظر اقتصادی نیز به صرفه‌تر است و یک قدم به عقب در مسیر انرژی پایدار به شمار می‌رود. تولید بنزین، نیازمند فرآیند‌های پالایشی پیچیده و هزینه‌بر است، در حالی که تولید CNG به سادگی از گاز طبیعی استخراج و فشرده‌سازی شده تأمین می‌شود. تفاوت قابل توجه در هزینه‌های تولید این دو سوخت، فرصتی برای کاهش هزینه‌های عمومی و رشد اقتصادی فراهم می‌کند.

    CNG بزرگ‌ترین مزیت ایران و اصلی‌ترین راهبرد کشور در حل معضل ناترازی بنزین

سیدعلی مرتضوی کارشناس سیاستگذاری اقتصادی در رابطه با سهم بالای بنزین در سبد سوختی خودرو‌های سواری کشور به «جوان» می‌گوید: افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس نقطه عطفی در تاریخ صنعت پالایش ایران بود که به میزان قابل توجهی تولید داخلی بنزین را افزایش داد. با این افزایش تولید، احساس فراوانی و دسترسی نامحدود به بنزین در میان مسئولان و عموم مردم شکل گرفت و این تصور که منابع بنزین «تا بی‌نهایت» در دسترس است، به یک باور غلط تبدیل شد. در این دوران، خودروسازان داخلی که باید به تولید خودرو‌های دوگانه‌سوز نیز اهمیت می‌دادند، تمرکز خود را بر تولید خودرو‌های بنزینی پرمصرف قرار دادند و عملاً بدون هیچ چالش و اعتراض قابل توجهی از جانب نهاد‌های نظارتی به این رویه ادامه دادند.

وی می‌افزاید: این تصمیمات باعث شد که بخش عمده‌ای از بنزین تولیدی به صورت اضافی صادر شود که ایران در سال 99، بیش از 3 میلیارد دلار از صادرات بنزین به دست آورد. با این حال، نبود توجه کافی به توسعه زیرساخت‌های CNG و عدم افزایش قیمت بنزین در طول این سال‌ها، در کنار افزایش تعداد خودرو‌های پرمصرف، سرانجام به یک بحران تبدیل شد. در سال 1402، این سیاست‌ها منجر به ناترازی در تأمین بنزین شد و ایران از یک صادرکننده به واردکننده بنزین تبدیل شد.

این کارشناس سیاستگذاری اقتصادی با اشاره به غفلت کشور در زمینه تنوع سبد سوختی تصریح می‌کند: تورم نیز در این بین تأثیر خود را گذاشت، قیمت‌های سایر کالا‌ها افزایش یافت ولی قیمت بنزین، به دلیل سیاست‌های قیمتگذاری تغییر چندانی نکرد که این امر سبب شده بنزین در نظر بسیاری از مردم به یک کالای کم ارزش تبدیل شود و مصرف بی‌رویه آن از سوی رانندگان چندان مورد توجه قرار نگیرد. به دلیل قیمت پایین بنزین، تقاضا برای سوخت‌های جایگزین مانند CNG کاهش یافته و این امر به نوبه خود باعث شده که سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه زیرساخت‌های لازم برای پشتیبانی از این سوخت‌ها نادیده گرفته شوند. در نتیجه توجه نکردن به نیاز‌های آتی و عدم برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار منابع انرژی، به بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت انرژی کشور تبدیل شده است. برای رفع این مشکلات ضروری است که دیدگاه‌های استراتژیک‌تر و درازمدت‌تری در پیش گرفته شود و سرمایه‌گذاری‌های جدی در زمینه توسعه زیرساخت‌های CNG و سایر سوخت‌های پایدار انجام شود.

وی ادامه می‌دهد: نادیده‌گرفتن تنوع‌بخشی به سبد سوخت کشور و تمرکز بیش از حد بر بنزین به عنوان منبع اصلی انرژی برای ناوگان حمل‌ونقل، مشکلات زیادی را به وجود آورده است. این وابستگی افراطی نه تنها باعث شده تا مصرف بنزین به شدت افزایش یابد، بلکه تأثیرات منفی قابل توجهی نیز بر زیرساخت‌های دیگر سوخت‌ها، به خصوص زیرساخت‌های مربوط به CNG (گاز طبیعی فشرده)، گذاشته است. توسعه ناکافی این زیرساخت‌ها، به خصوص در حوزه ایجاد جایگاه‌های جدید CNG، افزایش تعداد جایگاه‌ها، همچنین توسعه نسل جدید CNG، تأمین، توزیع و نگهداری ایستگاه‌های سوخت CNG، موجب شده تا در شرایطی که نیاز به جایگزینی بنزین افزایش یافته با محدودیت‌ها و چالش‌های جدی مواجه شویم.

مرتضوی با اشاره به تبدیل شدن ایران از یک کشور صادرکننده به واردکننده بنزین تأکید می‌کند: تبدیل شدن از یک کشور صادرکننده به واردکننده بنزین می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، اما یکی از عوامل کلیدی در این تغییر نقش، سیاست‌های ناکارآمد دولت پیشین است. در دوره‌ای که تلاش شد تا مشکلات مربوط به تأمین بنزین از طریق راهکار‌هایی زودگذر و بدون برنامه‌ریزی دقیق حل شود، نه تنها بهبودی حاصل نشد، بلکه شاهد اعتراضات گسترده‌ای شدیم. اقدام دولت در تک‌نرخی کردن قیمت بنزین و حذف یارانه‌های سوخت نیز به تشدید مشکلات انجامید، به ویژه زمانی که سیاست‌های نامناسب و غیرشفاف در این زمینه اجرا شد.

وی می‌افزاید: از سوی دیگر، نظارت نداشتن کافی بر خودروسازان و عدم تشویق آن‌ها به تولید خودرو‌های دوگانه‌سوز نه تنها فرصت‌های ارتقای صنعت خودرو را نادیده گرفت، بلکه به کاهش توان تولید داخلی منجر شد. این مسئله نشان‌دهنده کوتاهی در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک و پیاده‌سازی سیاست‌هایی است که می‌توانست تعادل میان تولید و مصرف بنزین را تأمین کند. در حال حاضر، مشکلات مربوط به تأمین و توزیع بنزین تنها به دوره قبل محدود نمی‌شود، دولت فعلی نیز در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با این مسئله به تأخیر افتاده و این تعلل در اتخاذ سیاست‌های به‌موقع، منجر به افزایش ناترازی بنزین و ورود به چرخه وابستگی بیشتر به واردات شده است. نتیجه این سیاست‌ها کسری بودجه‌ای است که روز به روز گسترده‌تر می‌شود و بار اقتصادی سنگینی بر دوش کشور می‌گذارد.

این کارشناس اقتصادی تصریح می‌کند: تجربه ایران در مدیریت سبد سوختی و زیرساخت‌های انرژی خود نشان‌دهنده اهمیت برنامه‌ریزی دقیق و نگاه آینده‌نگرانه در سیاستگذاری‌های انرژی است. افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و افزایش قابل توجه تولید بنزین در کشور، در حالی که موجب خودکفایی موقتی و منافع اقتصادی شد، اما به دلیل نبود توجه کافی به تنوع‌بخشی منابع سوخت و توسعه زیرساخت‌های سایر سوخت‌های پاک، مانند CNG، باعث بروز مشکلات بلندمدت در بخش انرژی شده است.

وی می‌افزاید: کنترل نکردن و مدیریت مناسب در توزیع و مصرف بنزین و تمرکز نادرست بر تولید خودرو‌های پرمصرف بنزینی به جای خودرو‌های دوگانه‌سوز، سبب شد که ایران بار دیگر به واردکننده بنزین تبدیل شود. این موضوع نشان می‌دهد که تکیه بر منابع محدود و نوسان‌پذیر بدون در نظر گرفتن توسعه پایدار و توجه به تکنولوژی‌های نوین می‌تواند به چالش‌های اساسی در آینده منجر شود. بنابراین تمرکز بر افزایش چشم‌گیر سهم CNG در سبد سوختی کشور و تمرکز بر دوگانه‌سوزکردن تمامی صنعت حمل‌ونقل کشور و پاسخ به نیاز صنعت حمل و نقل با سوخت CNG اصلی‌ترین راهبرد کشور در حل معضل ناترازی بنزین است.

مرتضوی در پایان خاطرنشان می‌کند: برای رفع این چالش‌ها، ضروری است که سیاستگذاران و مسئولان اقدامات جدی‌تری در زمینه توسعه زیرساخت‌های سوخت‌های جایگزین انجام دهند. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و تشویق استفاده از سوخت‌های کم آلاینده می‌تواند نه تنها به کاهش وابستگی به بنزین کمک کند، بلکه پایه‌های یک توسعه پایدار را در کشور مستحکم‌تر سازد. این رویکرد، علاوه بر تأمین انرژی پایدار و مقرون به صرفه برای نسل‌های آینده، به حفظ محیط‌زیست و کاهش آلودگی نیز کمک خواهد کرد.

منبع: خبرگزاری ایسنا