هرچند نمی‌توان تنها علت مشکل بیکاری را بی‌مهارتی دانست، اما به‌طور قطع تخصص یا آشنایی نداشتن با هیچ کار و حرفه‌ای، از دلایل مهم این معضل است؛ زیرا هر مرکزی به ‌دنبال نیروهایی است که توانایی‌های حوزه مربوط به خودشان را داشته باشد و از طرفی سن بیکاران به‌طور معمول به آن‌ها اجازه یادگیری یک مهارت از صفر را نمی‌دهد. پس برای پیشگیری از بیکاری در سنین بالا، باید مسئله مهارت‌آموزی را از سنین پایین‌تر آغاز کرد که دوران نوجوانی بهترین زمان برای این کار است.

یکی از دلایل بیکاری، استفاده نکردن از دوره طلایی نوجوانی برای کسب مهارت است و به‌ نظر می‌رسد وجود برنامه مهارت‌آموزی منسجم و مستمر برای دانش‌آموزان از آغاز مقطع تحصیلی متوسطه تا مرحله دریافت دیپلم، می‌تواند گام بلند و مؤثری برای متخصص شدن یک نوجوان در یک مهارت باشد که در اینجا منظور از متخصص شدن، به‌طور دقیق توانایی کسب درآمد از آن مهارت است. مهارتی که می‌تواند در هر زمینه‌ای ازجمله فنی و مهندسی، هنری، کامپیوتری و نرم‌افزاری باشد که در نظام آموزش فنی و حرفه‌ای کشور به بخش‌های خدمات، صنعت، کشاورزی، صنایع دستی و غیره تقسیم می‌شود.

به بیانی دیگر اگر یک نوجوان دو امر درس و کسب مهارت را به موازات هم پیش ببرد و برای خستگی در کردن سراغ تفریح برود، می‌تواند در سال‌های اول ورود به جوانی شخص مفیدی برای خود و جامعه باشد، اما در زمان حاضر زندگی نوجوانان به ترازویی تبدیل شده که یک کفه‌اش درس و کفه دیگرش تفریح، بازی‌های کامپیوتری و موبایلی است و چه‌بسا کفه دوم سنگین‌تر از اولی باشد!

مدارس دنیا از فعالیت‌های علمی صرف به توسعه کارآفرینی روی آورده‌اند و مباحث مربوط به این زمینه را به دانش‌آموز می‌آموزند؛ درحالی که این تحول هنوز در مدارس ایران رخ نداده‌ است که البته این نقش را تا حدودی مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای در دو بخش دولتی و خصوصی به‌عنوان مراکز مهارت‌آموزی ایفا می‌کنند.

طرح ایده مهارت‌آموزی به نوجوانان به‌ معنای گنجاندن آن در سیستم آموزش‌وپرورش یا دانشگاه نیست، بلکه باید از ظرفیت‌ دیگر مراکز آموزشی استفاده کرد که با سازمان‌دهی نیروها و تشکیل واحدهای تخصصی و برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف، شرایط یادگیری و پیاده‌سازی آموخته‌ها را برای نوجوانان فراهم کنند.

هر محصلی در کنار تحصیل باید یک پیوست کارآفرینی داشته باشد؛ یعنی مهارت‌هایی را کسب کند که منجر به کارآفرینی شود و اگر این کار را از همان دوره‌های ابتدایی و متوسطه برای دانش‌آموزان کلید بزنیم و آن‌ها را به مهارتی که هم مورد علاقه ایشان باشد و هم جامعه به آن نیاز داشته باشد سوق دهیم، می‌توانیم کارآفرینی را در جامعه نهادینه کنیم و خوبی این طرح آن است که اگر فرد با تحصیل و درس نتوانست به شغل مطلوبی برسد، بتواند با کمک آن مهارتی که کسب کرده، برای خود و جامعه مفید باشد. باید فهرستی از اولویت‌های شغلی مورد نیاز جامعه تهیه شود و با مشاوره دادن به نوجوان، او را در انتخاب مهارت صحیح کمک کنیم تا این طرح قابلیت اجرا پیدا کند.

در گذشته مبحثی به‌نام «غنی‌سازی اوقاف فراغت» وجود داشت، اما نوجوان عصر حاضر دیگر چیزی به اسم اوقات فراغت ندارد؛ بازی‌هایی که ذهن نوجوان درگیرشان است، دیگر از فوتبال و گل‌کوچک عبور کرده به پدیده‌ای بسیار اعتیادآور و وقت‌گیر به اسم شبکه‌های اجتماعی موبایل رسیده‌ است.

ظهور موج‌های برنامه‌ریزی‌شده غربی همچون «سلفی»، «چالش» و «دابسمش» نیز اولویت‌های یک نوجوان را از نشان دادن توانایی‌ها به نشان دادن تصاویر خود تغییر داده و کار را مشکل‌تر کرده‌ است. همچنین «لایک»، «کامنت» و «فالور»‌‌هایی که توسط دیگران نثارش می‌شوند را به‌منزله «تأیید» تلقی کرده که او را برای ادامه این مسیر مصمم‌تر می‌کند.

ریشه این معضل در آن است که نوجوان بیش از آنکه به معنا توجه کند، به سبک توجه می‌کند و جذابیت‌های سبک‌ها او را به‌ دنبال خود می‌کشانند.

اگر همه مسئولان را متقاعد کردیم که «طرح مهارت‌آموزی» به دانش‌آموزان را در مقطع متوسطه اجرا کنند، مانع بزرگ‌تری که بر سر راه قرار دارد، سر به راه نشدن خود نوجوان است؛ به بیان دیگر مسئله این است که چگونه یک نوجوان را متقاعد کنیم که باید به حدود 20 سالگی که رسید، درآمد مالی داشته باشد؟

یکی از این راه‌ها استفاده از ظرفیت «روحیه تقلید از همسالان» در نوجوان است؛ این روحیه از برجسته‌ترین ویژگی‌های هر نوجوانی بوده، به‌گونه‌ای که اگر ببیند بیشتر هم‌سالانش سراغ چیزی می‌روند، او نیز با علاقه سراغ آن می‌رود.

بنابراین اگر بتوان با ایجاد جوی مثبت عده‌ای از نوجوانان را به سمت مهارت‌آموزی سوق داد، آوردن بقیه آن‌ها به این وادی کار آسانی خواهد بود؛ به‌ویژه اگر تأثیر و ثمرات آن را به‌صورت ملموس مشاهده کنند.

بر این اساس می‌توان گفت حل مشکل بیکاری در گرو نگاه ریشه‌ای به این موضوع، سرمایه‌گذاری بر روی نوجوانان، ایجاد ارتباط هماهنگ و تنگاتنگ بین وزارت آموزش‌وپرورش و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، تدوین برنامه‌های بلندمدت و از همه مهم‌تر توجیه خانواده‌ها و خود نوجوانان است که می‌تواند عامل نجات کشور از این قصه پُرغصه باشد و می‌شود به داشتن چشم‌اندازی خوب برای حل معضل بیکاری در سال‌های آینده امید داشت.

مهارت‌آموزی در بازار کار می‌تواند مشکلات را از دوش نهاد دولت برداشته و این عمل باید از ریشه در مدارس به نوجوانان به‌صورت عملی آموزش داده شود.

از سویی آموزش فنی و حرفه‌ای از ارکان مهم و اساسی برای ورود افراد به بازار کار و دستیابی به مشاغل پایدار و باثبات است، اما به گواه آمار و ارقام موجود اغلب مراجعان به بنگاه‌های اقتصادی فاقد هرگونه مهارت فنی و حرفه‌ای لازم برای حضور در بازار کار و دریافت مشاغل فنی هستند و تمایلی نیز به فراگیری این آموزش‌ها نشان نمی‌دهند؛ به‌گونه‌ای که فرهنگ اشتغال در جامعه امروز به سمت دریافت مشاغل سهل‌الوصول پیش رفته و اغلب جوانان تحصیل‌کرده حاضر به کسب مهارت‌های فنی در کنار مدرک دانشگاهی و تحصیلی خود نیستند.

باید در جامعه ما افراد به آموزش‌ها و تخصص‌های فنی توجه کنند، جوانان می‌توانند به راحتی برای خود کسب و کار ایجاد کنند، زیرا صنایع ما به افراد متخصص نیاز دارد و این از مزایای رشته‌های فنی در کشور است که از بازار کار خوبی برخوردار هستند.

* ابراهیم حسینی