دانش‌آموخته دکترای جامعه‌شناسی سیاسی، گفت: جامعه‌پذیری سیاسی زنانمان را به اندازه جامعه‌پذیری اجتماعی آن‌ها رشد نداده‌ایم؛ یعنی جامعه را به سمتی هدایت نکرده‌ایم که زن در سپهر سیاسی به اندازه یک مرد مطلوبیت و محبوبیت داشته باشد.
سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :
در دنیای امروز مشارکت سیاسی یا عدم مشارکت سیاسی به‌عنوان یکی از معیارهای سنجش میزان توسعه‌یافتگی سیاسی جوامع در سطوح مختلف همواره از سوی پژوهشگران متعددی مطرح و مورد بحث بوده، جالب‌تر اینکه از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی مشارکت سیاسی زنان در ایران به شیوه‌های مختلف بوده که نقش قابل توجهی در سیر تحولات تاریخی ایران داشته است.
از طرفی زنان در ایران بین دو انقلاب مذکور، با توجه به بسیاری از موانع برخاسته از جامعه، سنت، فرهنگ و غیره از جایگاه والایی در ارتقای مؤلفه مشارکت سیاسی نسبت به تحولات تاریخی برخوردار بوده‌اند و برای تأثیرگذاری بر سرنوشت سیاسی جامعه خویش به شیوه‌های گوناگون در جهت ایفای نقش سیاسی اجتماعی پرداختند.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در گفت‌وگو با دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی سیاسی، به ابعاد نقش‌آفرینی زنان در جنبش‌های سیاسی و چگونگی تحقق این نقش‌آفرینی‌ها در جامعه امروز بپردازیم که در ادامه می‌خوانید:
فاطمه محمدی با بیان اینکه زنان همواره در سپهر سیاسی کشور نقش‌آفرین بوده‌اند، گفت: بنده در این ارتباط پژوهشی انجام دادم که در آن در خصوص نقش‌آفرینی زنان در انقلاب مشروطه و کنشگری آنان در فضای فعلی جامعه مقایسه‌ای انجام شد.
وی با بیان اینکه در تحلیل جامعه‌شناسی رفتار زنان ایرانی، بنده معتقدم همواره زنان در ابعاد سیاسی کشور نقش‌آفرین بوده و هستند، اظهار کرد: از ابتدا که مسئله مشروطیت مطرح می‌شود اساساً زن‌ها رهبری بخشی از جریان این انقلاب را برعهده دارند .
وی خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است اینکه مفروضه‌های ابتدایی کنشگری سیاسی زنان در دوره مشروطیت با مفروضه‌های جامعه فعلی ایران متفاوت بوده گفت: در این دوره زنان با هدف اثبات خود به‌عنوان یک جنسیت مستقل با قابلیت تصمیم‌گیری وارد عرصه کنشگری می‌شوند یعنی زن می‌خواهد به جامعه القا کند که نباید دیگر به او ضعیفه، منزل و مطبخ گفته شود؛ بلکه باید به‌عنوان یک فرد که جزو جمعیت یک کشور به‌حساب می‌آید برای کنشگری‌های اجتماعی حقی قائل شد.
پژوهشگر سیاستگذاری اجتماعی ادامه داد: در آن مقطع زمانی سیاست به معنای فعلیت اجتماعی بوده و افراد می‌توانستند در کنشگری‌های اجتماعی شرکت کنند زیرا تا آن زمان زن اجازه بروز و ظهور نداشت و تابع قدرت بود.
محمدی با تأکید بر اینکه در آن زمان ما با مفاهیمی همچون همسر آقای فلانی و دختر آقای فلانی مواجه بودیم، اظهار کرد: حتی در اسناد تاریخی ما جملاتی وجود دارد که زنان را با نسبت دادن به نام پسرانشان صدا می‌کردند؛ مثل ننه علی. این نشان می‌دهد که حتی در صدا زدن زنان آن‌ها را به نام دخترانشان هم صدا نمی‌زدند .
وی با بیان اینکه زنان در دوره مشروطه هویت زنانه ایرانی خود را به منصه ظهور می‌گذارند ابراز کرد: درواقع زن در این مقطع عنوان می‌کند که مرا وارد جریان‌های اجتماعی کرده و اجازه دهید کنشگری را به‌صورت خاص در لایه‌های نظام اجتماعی پیاده و سپس خودم مناسباتم را با توجه به این شرایط تنظیم کنم.
مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه وقتی تاریخ شاهان ایرانی را مطالعه می‌کنید همواره زنی در پشت‌پرده‌های نظام تصمیم‌گیری وجود داشته اذعان کرد: یقیناً این امر در ابتدا یک کنشگری سیاسی محسوب می‌شود یعنی شما در کنشگری سیاسی زنان در تاریخ به‌دنبال آن نیستید که در لایه‌های تاریخی بگوییم زن وکیل داشته و یا وزیر، همین کافی است که او برای شاه یک مملکت تصمیم‌گیرنده بوده جالب‌تر اینکه این نوع کنشگری به‌وفور در تاریخ ایران دیده می‌شود .
محمدی ادامه داد: در تاریخ ایران اگر جستجو کنید مشخص می‌شود که زنان بسیاری در مرگ و قتل‌های رجل سیاسی نقش‌آفرین بوده و درواقع نظام تاریخی ایران را رقم زده‌اند.
وی با بیان اینکه این نقش‌آفرینی زنان در مقطع تاریخی جلوتر همچون پهلوی نیز ادامه پیدا کرده و به‌عنوان یک رکن در فعلیت سیاسی محسوب می‌شود بیان کرد: برای نمونه استفاده ابزاری که در دوره رضاشاه از زن می‌شود (در حال حاضر در نظام ادوار ایران کاملاً قابل اثبات است) خود یک نمونه بارز از این تأثیرگذاری است زیرا در حال حاضر اگر با یک فرد خارجی در خصوص دوره رضاشاه صحبت کنید حتماً اشاره‌ای به کشف حجاب خواهد داشت .
مدیرگروه آسیب‌های اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه ما موضوع و ماجرا را بر زن‌ها و زنانه نگریستن می‌بندیم ابراز کرد: حتی بنده معتقدم در دوره قبل از انقلاب کلاً آزمون سیاسی به سمت زنان در حرکت بوده و شاه آنان را به طرق مختلف در کارها دخیل می‌کرده، اگر درباره امکاناتی که در اختیار زن و خواهر شاه قرار داشته و تمام مداخلاتی که زنان رجل سیاسی در آن مقطع زمانی انجام می‌دادند مطالعه‌ای داشته باشید، مشخص می‌شود که تا چه حد در مباحث سیاسی کشور نقش‌آفرین بوده‌اند .
محمدی با بیان اینکه حتی اگر نگاهی گذرا بر خاطرات رجل سیاسی داشته باشیم مشخص می‌شود که زنان در قامت همسران نماینده، در بسیاری از مواقع تصمیم‌گیرنده بوده‌اند، اذعان کرد: تاریخ نیز گواه آن است که در مبارزاتی که علیه رژیم شاه اتفاق افتاده نیز زنان نقش‌آفرین اصلی بودند؛ برای مثال «مریم» بانویی است که در خطه لرستان قیام کرده و علیه امنیتی‌ها به‌پا می‌خیزد.
وی افزود: علاوه بر موارد عنوان‌شده در تاریخ نمونه‌های بسیاری از کنشگری زنان وجود دارد که مشخص می‌کند اساساً نظام شاهنشاهی را زنان مختل کردند.
این پژوهشگر حوزه زنان با بیان اینکه این تأثیرگذاری را می‌بایست از دو وجه بررسی کرد، افزود: نخست زنان نامحبوب و نامطلوب که چرخه سلطنت را به‌خطر انداختند مثل خواهر و همسر شاه و سایر زنانی که با بی‌سوادی کامل لایه‌های شاهنشاهی را تنزل دادند و دیگر زنانی که با این افراد مبارزه می‌کردند یعنی همان زنانی که لیدر انقلاب بوده و شکنجه‌های ساواک را تحمل کردند و درعین‌حال ایستادگی کرده تا مردانشان بتوانند لایه‌های مقاومتی را بشکافند.
دکتر محمدی با بیان اینکه پس از این مقطع ما با دوره انقلاب مواجهیم که در آن زنان از ابتدای شکل‌گیری این ایدئولوژی در صحنه‌های مختلف حضور داشتند، افزود: من جزو آن جامعه‌شناسانی هستم که نظام تطبیقی‌ام نظام عدد و رقم نیست؛ من نمی‌گویم تعداد زنان قابل مقایسه با مردان نبوده بلکه معتقدم همین تعداد زنان آنقدر تأثیرگذار بودند که توانسته‌اند لایه‌های نظام سیاسی کشور را دچار تحول کنند و در عین حال توانسته‌اند مبارز سیاسی باشند .
وی، افزود: در آن مقطع زمانی گروهی با عنوان پیروان خط امام داشتیم که وقتی فعالیت آن و اعضایش را مورد بررسی قرار دهید مشخص می‌شود که تعداد زنان این گروه بسیار زیاد بودند و یا اینکه در بررسی‌های تاریخ انقلاب مشخص می‌شود که بخشی از توزیع و پخش اعلامیه‌ها بر عهده یک شبکه زنانه با فعالیت سیاسی بوده است.
این پژوهشگر حوزه زنان با بیان اینکه کمی جلوتر که می‌رویم مشخص می‌شود که در ملاقات‌های امام زنان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند، درواقع رهبری این دیدارها جریان‌های زنانه بوده، اذعان کرد: در خاطرات یکی از رجل سیاسی آمده که به امام عرض كردم خانم‌ها كه به ملاقات شما می‌آيند در اثر فشار جمعيت غش می‌كنند، چادرهايشان می‌افتد؛ اجازه بفرماييد ما ديدار خانم‌ها را تعطيل كنيم. امام كه خيلي هوشيار بود، فهميد كه من می‌خواهم چه بگويم؛ بنابراین با قيافه‌ای خيلی جدی، جمله جالبی به من فرمود: «شما گمان می‌كنيد اعلاميه من و شما شاه را بيرون كرده است؟ همين‌ها شاه را بيرون كردند».
محمدی با بیان اینکه در جریان دفاع مقدس نیز این جایگاه کنشگری بسیار والاست، اذعان کرد: زنانی در دفاع مقدس دخیل بودند که گذشت، ایثار و بردباری آن‌ها واقعاً جریان دفاع مقدس را تغییر داد .
وی ادامه داد: برای مثال وقتی کتاب «ساجی» زندگی‌نامه نسرین باقرزاده را می‌خوانید در آن یک زن علیرغم شهادت فرزند دوساله‌اش همچنان به مبارزه در شهر آبادان علیه رژیم بعثی ادامه می‌هد حال آنکه در ادامه مبارزات خانوادگی فرزند و همسرش را از دست می‌دهد اما بازهم از کنشگری او چیزی کاسته نشده و همچنان با چهار فرزند کوچک دیگرش در آبادان مانده و به راهش ادامه می‌دهد.
این جامعه‌شناس سیاسی با طرح این سؤال که آیا می‌توان این فعالیت را چیزی جز کنشگری معطوف به سیاست نامگذاری کرد؟ گفت: هزاران نمونه از این نوع کشنگری‌ها در فضای دفاع مقدس در ارتباط با کنشگری زنان وجود دارد. برای مثال مادران شهیدی که علیرغم به شهادت رسیدن چند تن از فرزنداشان حتی گریه هم نکردند، درواکنش به چرایی این رفتار چیزی جز وطن‌دوستی که از ابتدایی‌ترین مفروضه‌های حوزه سیاست و رفتار سیاسی را نمی‌توان نام برد.
محمدی با بیان اینکه بعد از این دوره توسعه اجتماعی ما امرهایی را بر زنان مشتبه کرد که بر اساس آن احساس کردند که باید مداخلات جنسیتی خود را در جامعه زیادتر کنند خاطرنشان کرد: در حال حاضر بنده از شرایط حاکم بر حوزه کنشگری زنان در سپهر سیاسی کشور ناراضی‌ام و معتقدم زنان در سال 1403و در مجلس دوازدهم نباید 14 نفر باشند .
وی با تأکید بر اینکه در کشور ما طی سال جاری که در حال حاضر علیه زنان دچار چالش‌های جدی هستیم نباید این شرایط را تجربه می‌کردیم، اذعان کرد: به‌نظر می‌رسد هنوز تنظیم‌گری ما در کشنگری زنان در ابعاد سیاسی به اندازه نقش‌آفرینی آن‌ها در مباحث اجتماعی نبوده است .
این فعال سیاسی و اجتماعی ادامه داد: آنچه مسلم است اینکه جامعه‌پذیری سیاسی زنانمان را به اندازه جامعه‌پذیری اجتماعی آن‌ها رشد نداده‌ایم یعنی جامعه را به سمتی هدایت نکرده‌ایم که زن در سپهر سیاسی به اندازه یک مرد مطلوبیت و محبوبیت داشته باشد.
محمدی در تشریح این مطلب عنوان کرد: همین که مردم علیرغم تأیید صلاحیت شدن تعداد کثیری از زنان در انتخابات مجلس (در این دوره بیشترین تعداد زنان کاندید و تأیید صلاحیت‌شده را داشتیم) به آن‌ها برای حضور در کرسی‌ها مجلس رأی ندادند خود بیانگر این نقصان است چراکه تنها به 14 زن در این دوره از سراسر کشور رأی داده شد؟
وی با بیان اینکه این امر نشان‌دهنده لنگ زدن جامعه‌پذیری زنان در حوزه سیاست است گفت: یعنی باید روی این مقوله کار کنیم که زنان به فهم درستی از کنشگری در سپهر سیاسی کشور برسند زیرا ما در این شرایط به لایه‌هایی نیازمندیم که او را به‌عنوان کاردار سیاسی بپذیرد و در عین حال او را به‌عنوان نماینده خود در امر سیاستگذاری قبول کند، افزود: من معتقدم هنوز در جامعه ایرانی این مسئله پیاده نشده است.
شناسه خبر 82455
