پسماند، زباله یا آشغال؛ نامش را هرچه می‏‌خواهید بگذارید، فرق چندانی ندارد، موضوع این است که خیلی از ما، به این که هر روز چه حجم زباله وارد چرخه محیط زیست می‏‌کنیم اهمیت نمی‌دهیم و فکر می‌‏کنیم با بیرون گذاشتن کیسه زباله از خانه دیگر مسئولیت‏‌مان تمام شده است.

آیا تاکنون از خود پرسیده‌ایم که چه‌قدر انرژی و هزینه صرف جمع‌آوری‌ پسماندها می‌شود؛ چه‌قدر به آلودگی‌های زیست‌محیطی اضافه می‌شود و سهم ما در این‌میان چه قدر است؟

سال‌ها است که راهکارهای کاهش زباله در جوامع مختلف مورد توجه قرار گرفته و برای دستیابی به یک رویکرد اجتماعی درست کاهش زباله‌های شهری، فعالیت‌های زیادی صورت می‌گیرد؛ این تلاش‌ها در هر شکلی، بدون در نظر گرفتن نقش کلیدی و اساسی تولیدکنندگان زباله شهری، یعنی شهروندان نافرجام خواهد بود.

آنچه مسلم است اینکه کاهش زباله به کاهش جمع‌آوری، حمل‌و‌نقل، بازیافت و سپس دفع آن منجر خواهد شد و در پی آن حفظ منابع طبیعی و کاهش آلودگی‌ها را دربر خواهد داشت و این زمانی می‌تواند تحقق یابد که تغییرات اساسی در عادت‌های روزمره زندگی، شیوه تولید و مصرف صورت پذیرد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره با دانش‌آموخته دکترای محیط زیست دانشگاه علوم تحقیقات با گرایش آلودگی‌ها گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌‌خوانید:

فرهاد محمدپورسخا گفت: علیرغم اینکه بسیاری معتقدند میزان و سرانه تولید زباله در کشور نسبت به میانگین تولید آن در جهان بیشتر است، باید بگویم اینگونه نیست یعنی تولید سرانه زباله در کشور حدود 700 گرم است که این عدد و رقم نزدیک به میانگین جهانی است .

وی با تأکید بر اینکه در این بین آنچه حائز اهمیت است اینکه می‌بایست مسائل و چالش‌هایی که در حوزه تولید زباله در کشور داریم را مرتفع کنیم اذعان‌ کرد: این امر بدان معناست که عملاً بتوانیم مدیریت پسماند را به سمت یک فرایند درست و درخور شأن کشور هدایت کنیم .

 وی با اشاره به اینکه در این موضوع بخش مرتبط با کاهش زباله را می‌توان در دو بعد  مورد بررسی قرار داد اذعان کرد: نخست قبل از مصرف شهروندان یعنی‌مسئله‌ای که در کیفیت محصول باید آن را جستجو کرد .

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: اینکه ما محصولی را تولید کنیم که بلافاصله عمر مفید آن به پایان برسد بدان معناست که به‌صورت همزمان منابع را از بین برده و به سرعت این محصولات را به پسماند تبدیل می‌کنیم؛ بنابراین این امر خود بیانگر آن است که در تولید محصول جهت‌گیری‌ها باید به سمت تولید باکیفیت و با عمر مفید بالا سوق پیدا کند که درنهایت با کاهش میزان مصرف کاهش تولید پسماند را شاهد خواهیم بود و در میزان مصرف مواد اولیه نیز صرفه‌جویی لازم صورت پذیرد.

 محمدپورسخا، با تأکید بر اینکه یک بعد دیگر، «تغییر الگوی مصرف» است که نقطه مشترک بین تولید و نحوه مصرف شهروندان به‌شمار می‌رود افزود: درواقع این عبارت بدان معناست که وقتی کارخانجات عملاً در صنایع بسته‌بندی از ظروف یکبارمصرف استفاده می‌کنند، قاعدتاً به طور طبیعی میزان زیادی از پسماندها را به طبیعت تحمیل خواهند کرد، حال آنکه در این بین مصرف‌کننده چاره‌ای جز دور ریختن این بسته‌بندی‌ها بعد از یک بار مصرف‌کردن محصول ندارد .

وی در تحلیل مسئله فوق به بسته‌بندی در ظروف یک‌بارمصرف در تولید محصولات و استفاده از پت PET (مخفف پلی‌اتیلن ترفتالات، یک پلاستیک شفاف، محکم و سبک‌وزن از خانواده پلی‌استرهاست که بیشتر برای تولید انواع بطری استفاده می‌شود). به جای شیشه در تولید نوشیدنی‌ها اشاره کرد و گفت: یقیناً این محصولات را می‌توان در راستای کاهش تولید زباله به شکل بهتری تولید کرد .

  این کارشناس محیط زیست با تأکید بر اینکه درواقع لازم است در این راستا شاهد تغییر در الگوی تولید نیز باشیم، اذعان کرد: در این بین شهروندان نیز می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند، بدان معنا که در انتخاب محصول مصرفی خود توجه داشته باشند که کمترین زباله پس از مصرف تولید شود، مثلاً به جای دستمال کاغذی از دستمال پارچه‌ای که در فرهنگ ما ایرانی‌ها از قبل وجود داشته، استفاده کنند و یا اینکه به جای خرید مواد شوینده در ظروف کوچک، ظروف بزرگ چند لیتری را خریداری کرده و در منزل به‌تدریج از طریق ریختن در جای مایع، نسبت به کاهش تولید زباله اقدام کنند .

 محمدپورسخا با اشاره به اینکه ما در داخل حریم منزل نیز در گذشته الگوهای مصرف پسندیده‌ای داشتیم که متأسفانه کنار گذاشته شده‌اند، گفت: برای مثال یقیناً در بیشتر خانه مادربزرگ‌ها پارچه‌های چهل‌تکیه را مشاهده کرده‌اید که حاصل نبود فرهنگ مصرف‌گرایی، محدودیت اقتصادی و در عین حال بیانگر عجین بودن مردم با طبیعت در گذشته بوده است .

وی با بیان اینکه هنر مادربزرگ‌های ما در کنار واژه صرفه‌جویی منجر به کاهش تولید زباله در ابعاد مختلف زندگی می‌شد، تصریح کرد: لازم است به این فرهنگ پسندیده در جامعه و خانواده‌ها بازگردیم.

 این دانش‌آموخته دکترای محیط زیست با بیان اینکه استفاده مجدد از وسایل می‌تواند یکی از نکات مهم در کاهش تولید زباله باشد که همین امروز هم در بسیاری از خانوارها و از طریق مادران هنرمند انجام می‌شود اذعان کرد: در علم پسماند استفاده مجدد (Reusing)  یکی از اصولی است که در کاهش تولید زباله بسیار مؤثر واقع می‌شود  .

 محمدپورسخا، ادامه ‌داد: در مرحله بعدی یعنی وقتی پسماند به هر دلیلی تولید شد  باید بتوانیم آن را کم‌حجم‌سازی کنیم زیرا تأثیر بسیار زیادی در کاهش فرایند انتقال زباله و هزینه‌های مترتب بر آن دارد.

 وی با بیان اینکه ‌خوشبختانه بسیاری از کارتن‌ها، مقواها و پت‌ها از قابلیت کم‌حجم‌سازی برخوردار هستند، اذعان کرد: مرحله نهایی این است که زباله تولیدشده به‌صورت درست در منزل تفکیک شده و توسط مدیریت شهری نیز به‌ همین صورت جمع‌آوری شوند .

این دانش‌آموخته دکترای محیط زیست با تأکید بر اینکه خوشبختانه در حال حاضر بیشتر خانواده‌ها با موضوع تفکیک آشنا بوده و آن را در پسماندهای خانگی مورد توجه قرار می‌دهند، اذعان کرد: درواقع شرایط به گونه‌ای پیش رفته که خانواده‌ها  پسماندهای ارزشمند را از پسماندهای تر حاصل از ارزاق جدا می‌کنند اما متأسفانه مدیریت شهری ‌این پسماندهای احصاشده را به‌صورت تفکیک‌شده جمع‌آوری نمی‌کند .

  محمدپورسخا در پاسخ به این سؤال که در راستای جلب مشارکت بیشتر مردم در راستای کاهش زباله راهکار پیشنهادی شما چیست؟ اذعان کرد: بازهم تأکید می‌کنم امروز مردم بیش از هر زمانی به لزوم مدیریت درست زباله در منزل واقف هستند پس  از آمادگی لازم برای هرگونه همکاری برخوردارند .

وی با بیان اینکه مهم‌ترین اتفاقی که می‌تواند این همکاری را به یک مشارکت بالا بدل کند ایجاد یک سیستم درست برای جمع‌آوری پسماندها است، ابراز کرد: درواقع باید این سیستم به گونه‌ای باشد که مردم احساس کنند درصورت تفکیک در منزل پسماندها به‌صورت مجزا و از طریق مدیریت شهری از درب منزل جمع‌آوری خواهد شد.

 وی خاطرنشان کرد: درواقع اینکه مردم این حس را داشته باشند که اقدامشان در منزل برای تفکیک زباله نهایتاً منتج به یک فعالیت زیست‌محیطی خواهد شد، بسیار حائز اهمیت است حال آنکه ایجاد این حس، مسئولیت شهرداری را به حداکثر ممکن می‌رساند .

 این کارشناس محیط زیست بیان کرد: هرچه این احساس در مردم ازسوی مدیریت شهری بیشتر القا شود این مشارکت نیز بیشتر خواهد شد، درواقع این امر نوعی اعتمادسازی است .

محمدپورسخا با تأکید بر اینکه متأسفانه امروز سیستم جمع‌آوری زباله تفکیک‌شده از درب منازل آنگونه که باید نیست، اذعان کرد: با این وجود بسیاری از شهروندان همچنان خود را مقید دانسته و زباله خود را به‌صورت تفکیک‌شده درب منزل گذاشته و یا کنار باکس‌ها قرار می‌دهند .

وی با تأکید بر اینکه راهکار بعدی برای جلب مشارکت استفاده از ظرفیت‌های قانونی و حقوقی است، گفت: این‌ ظرفیت‌ها در قالب تشویق و از بعد تنبیهی قابل اعمال است.

این کارشناس محیط زیست افزود: مشوق از این بابت که اگر فرایند جمع‌آوری پسماند به‌درستی ازسوی شهرداری انجام شود و مشخص کنند که هر خانوار با چه ضریبی این تفکیک را انجام می‌دهد قاعدتاً این ضریب تشویقی خواهد بود که می‌توان آن را در عوارض پرداختی از سوی شهروندان لحاظ کرد .

 محمدپورسخا با بیان اینکه در صورت جمع‌آوری درست زباله حتی امکان جریمه شهروندان نیز امکان‌پذیر خواهد بود، ابراز کرد: در این صورت عملکرد خانوارها قابل تمیز دادن است.