در حال حاضر بیش از 63 هزار دانشجو و 320 هزار دانش‌آموز در سطح مدارس استان همدان مشغول به تحصیل هستند، در این بین یکی از سؤالات همواره مطرح، چگونگی آمادگی شهر برای حضور این قشر همزمان با آغاز سال تحصیلی است؛ البته طبق سنوات قبل همزمان با روزهای ابتدایی سال تحصیلی، بنا به اخبار منتشرشده شهرداری‌ها با اقدامات گسترده خدماتی در سطح شهرها، خود را آماده آغاز سال تحصیلی کرده‌اند تا با حداقل چالش به استقبال جمع زیادی از نونهالان و دانش‌آموزان و دانشجویان بروند، اما یقیناً آمادگی شهر برای حضور دانش‌آموزان تنها منوط به کارهای مقطعی و آذین‌بندی چندروزه نیست بلکه باید به لحاظ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری شهر بتواند تقویت‌کننده و مکمل برای آغاز سال تحصیلی باشد.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با دو تن از کارشناسان و متخصصان حوزه معماری و برنامه‌ریزی شهری گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان عنوان کرد: در ارتباط با آمادگی شهر برای حضور دانش‌آموزان و دانشجویان نخستین موضوع تمایزی است که بین این دو قشر وجود دارد، دانشگاه‌ها مقیاس استانی، منطقه‌ای و ملی دارند؛ بنابراین بسیاری از صحبت‌هایی که درخصوص آمادگی فضای شهری برای مدارس می‌شود برای دانشگاه‌ها قابل استناد نیست.
محمدرضا عراقچیان با تأکید بر اینکه به لحاظ سخت‌افزاری می‌توان شهر را برای پذیرش دانشجویان مهیا دانست که ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی خوابگاهی و غیره فراهم باشد اذعان کرد: در خصوص مدارس نیز که شامل مقطع اول و دوم می‌شود باید دقت کنیم که برخی زیرساخت‌ها باید فراهم شود.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم عدالت اجتماعی را در شهر برقرار کنیم، نسبت توزیع مدارس با نسبت توزیع جمعیت باید برابر باشد، یعنی شرایط به گونه‌ای پیش نرود که در منطقه با تراکم بالای جمعیتی تعداد مدارس مکفی وجود نداشته اما در منطقه‌ای با تراکم پایین جمعیتی شاهد تعداد مدرسه بلااستفاده باشیم.
این کارشناس مسائل شهری ضمن تأکید بر رعایت استانداردهای جمعیتی کلاس‌ها بر لزوم رعایت استانداردهای زیربنایی فضای باز و بسته نیز تأکید کرد و افزود: نکته حائز اهمیت اینکه این مدارس می‌بایست در مقاطع مختلف به نسبت مناسب در شهر توزیع شوند؛ شاید مجتمع‌سازی راهکار مناسبی باشد اما اگر تنها در یک نقطه از شهر صورت گیرد شرایط رفت‌و‌آمد دانش‌آموزان بسیار پیچیده و سخت خواهد شد.
عراقچیان با تأکید بر اینکه در صورت توزیع عادلانه مدارس در نقاط مختلف شهری، یکی از مسائل سخت‌افزاری یعنی ترافیک خود به خود حل می‌شود گفت: در حال حاضر ترافیک سنگین شهر ناشی از جابه‌جایی‌های زیاد دانش‌آموزان است و اگر توزیع جغرافیایی مدارس به‌درستی انجام شود طبیعتاً جابجایی دانش‌آموزان به حداقل رسیده و شاهد تحقق شهرهای 15 دقیقه‌ای خواهیم بود.
وی افزود: علاوه بر این در پی تحقق شهرهای این‌چنینی شهر به لحاظ مباحث زیست‌محیطی و مسائل اجتماعی همچون هدررفت وقت شهروندان کمترین آسیب را خواهد دید.
وی با تأکید بر اینکه برای آمادگی نرم‌افزاری شهری دو رویکرد را باید مورد توجه قرارداد اذعان کرد: نخست اینکه با تعاریف فرهنگی روز اول مهر را روز مبارزه با جهل و خرافه بدانیم.
این معمار و شهرساز همدانی، خاطرنشان کرد: درواقع این روز را باید روز دانش و مبارزه با بی‌سوادی جهل و خرافه‌پرستی نامگذاری کرد؛ بنابراین اینکه در روز ابتدایی کلاس‌های درس، زنگ مدرسه توسط استانداران و مدیران کل آموزش و پرورش در شهرهای مختلف به‌صورت نمادین به صدا درمی‌آید، گرچه کار پسندیده‌ای است اما به‌نظر می‌رسد به‌عنوان یک کار فرهنگی کافی نیست به‌ویژه با مناسبتی که سال جاری در ابتدای مهر ما داشتیم (تولد پیامبر اعظم و امام جعفر صادق) پیشنهاد می‌کنم که شهر یک هفته به مناسبت این تقارن چراغانی شود.
عراقچیان ادامه داد: علاوه بر این شهر به لحاظ رنگ‌آمیزی و نصب پرچم و... نیز باید بیانگر اهمیت آغاز سال تحصیلی باشد؛ البته انجام این کار نباید تنها محدود به جلوی درب مدارس باشد بلکه مراکز محلات، مساجد، مراکز فرهنگی و آموزشگاه‌های خصوصی باید با انجام این قبیل کارها شهر را برای پذیرش دانش‌آموزان مهیا کنند.
وی با تأکید بر اینکه دیگر پیشنهاد من در راستای آمادگی نرم‌افزاری شهر برای تقویت آغاز سال تحصیلی، بهره‌گیری از ظرفیت روان‌شناسان در شهر و حضورشان در مدارس در یک فضای دوستانه و دورهمی است، اذعان کرد: از این طریق آرامش روحی و روانی برای دانش‌آموزان فراهم شود.
وی ادامه داد: همچنین پیشنهاد می‌کنم به جای اینکه فقط یک مقام اول استانی مثل استاندار یا رئیس آموزش و پرورش برای یک مدرسه زنگ آغاز سال تحصیلی را به‌صورت نمادین بزنند، در هفته نخست هر روز یک مدیر اداری از شهردار و اعضای شورای شهر گرفته تا سایر مدیران ارگان‌ها و نهادهای مختلف در مدارس حضور پیدا کنند و چند کلمه دوستانه با دانش‌آموزان گپ و گفت داشته باشند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه در حوزه سخت‌افزاری مهم‌ترین مسئله، ترافیک است، اذعان کرد: متأسفانه همواره با آغاز سال تحصیلی بار شدید ترافیکی به شهر وارد می‌شود؛ بنابراین نیازمند گشایش‌های ترافیکی هستیم که این امر را شهرداری باید با کمک راهنمایی و رانندگی در خیابان‌های اصلی و فرعی به‌ویژه جلوی درب مدارس انجام دهند.
عراقچیان با بیان اینکه فراهم کردن تمهیدات ترافیکی برای مدارسی که در لبه بلوارها و خیابان‌های اصلی هستند یکی از ضرورت‌هایی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد اظهار کرد: در این گونه مدارس احتمال خطر برای دانش‌آموزان به هنگام پیاده و سوار شدن از سرویس و یا عبور از خیابان وجود دارد؛ بنابراین یکی از رویکردهای نرم‌افزاری در بعد فرهنگی به تشویق دانش‌آموزان به استفاده از پل‌های عابر پیاده بازمی‌گردد.
وی ادامه داد: البته در این روزها نیازمند حضور بیشتر مأموران راهنمایی و رانندگی را در فضاهای شهر به‌ویژه در ساعت‌های خاص اوج ترافیک دانش‌آموزی هستیم تا شهر تنش ترافیکی نداشته باشد.
وی با بیان اینکه درخصوص سرویس مدارس اعم از مینی‌بوس و اتوبوس و غیره چون این زیرساخت محل انتقال بسیاری از مباحث اجتماعی مثبت یا منفی است باید در انتخاب و گزینش آن دقت و کنترل لازم صورت پذیرد تشریح کرد: فارغ از مباحث اقتصادی باید به این نکته توجه کرد که این افراد می‌توانند حرکت و مسیر زندگی دانش‌آموزان را در جهت مثبت یا منفی تغییر دهند.
دانش‌آموخته دکتری برنامه‌ریزی شهری نیز در ادامه با بیان اینکه موضوع سخت‌افزاری زیرساختی که ما در شهر نیاز داریم مربوط به مسائل ترافیکی است، اذعان کرد: در ساعات خاصی مثلاً ابتدای صبح که مدارس شروع به‌کار می‌کنند و در ظهر که دانش‌آموزان در حال بازگشت به خانه‌هایشان هستند، جمعیت بسیاری از کاربری‌هایی که بیشتر مسکونی هستند به کاربری‌های آموزشی راهی شده و بالعکس، حال آنکه این انتقال از روش‌های مختلف صورت می‌گیرد، مثلاً اگر مکان آموزشی به محل سکونت فرد نزدیک باشد، بعضاً دانش‌آموزان به‌صورت پیاده یا دوچرخه خود را به مدرسه رسانده و بازمی‌گردند؛ البته اگر سن دانش‌آموز کمتر باشد این امر توسط سرویس و یا با همراهی والدین دانش‌آموز انجام می‌شود.
دکتر احسان پایاب افزود: بنابراین به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین بخش سخت‌افزاری که در حوزه شهر در روزهای ابتدایی سال تحصیلی با آن مواجهیم، ترافیک است به طوری که در این ساعات مسیر‌های یک ربعی شهری بین نیم تا 45 دقیقه زمان می‌برد که این امر نارضایتی شهروندان، دانش‌آموزان، اولیا و رانندگان سرویس مدارس را به همراه خواهد داشت.
وی با ابراز تأسف از اینکه معمولاً آنچه برای مباحث ترافیکی روزهای ابتدایی مهرماه انجام می‌شود موقتی است و حالت مُسکن دارد، تصریح کرد: این رویکرد سال‌هاست که به همین منوال پیش می‌رود اما همچنان به لحاظ زیرساختی ما در این بخش با مکشل مواجهیم.
این برنامه‌ریز شهری ادامه داد: نکته نخست اینکه مدرسه در علم شهرسازی دارای اساس و پایه تئوری به‌عنوان واحد همسایگی است یعنی هر محله در شهر می‌بایست در شعاع دسترسی یک مدرسه پیاده شکل بگیرد به طوری که دانش‌آموزان برای رسیدن به مدرسه با پای پیاده زمانی نهایتاً پنج دقیقه‌ای را صرف کنند.
پایاب خاطرنشان کرد: در حال حاضر متأسفانه توزیع جغرافیایی مدارس ما اینگونه نیست، بیشتر مدارس با محل زندگی دانش‌آموزان فاصله‌ دارند و این باعث می‌شود که چرخه رفت‌و‌آمد با فاصله زیاد در شهر شکل گرفته و والدین مجبور ‌شوند با سرویس و یا وسیله نقلیه شخصی خود فرزندان خود را به مدرسه برسانند.
وی گفت: بنابراین نخستین و مهم‌ترین کاری که در حوزه فیزیکی و کالبدی شهر باید انجام شود این است که مدرسه پایه شکل‌گیری محلات ما قرار گیرد یعنی محلات، شعاع دسترسی مناسبی نسبت به مدرسه داشته باشند؛ مثلاً برای دوره ابتدایی این شعاع پنج دقیقه و برای دانش‌آموزان دوران متوسطه بین 10 الی 15 دقیقه باشد تا آن‌ها بتواند به‌صورت پیاده خود را به مدرسه برسانند.
وی با تأکید بر اینکه این امر نه‌تنها بخشی از مشکلات ترافیکی و هزینه‌های تحمیلی به والدین را حل می‌کند بلکه در حوزه زیست اجتماعی نیز به دانش‌آموزان کمک شایانی خواهد کرد، افزود: مسیری که دانش‌آموز طی می‌کند خود یک محل آموزش است زیرا در این زمان و مسیر دوستی‌ها و ارتباطات اجتماعی بین آن‌ها شکل گرفته و با هر قدمی که در فضای شهری برمی‌دارند، تعریفی برای فضای شهری ارائه کرده و حال و هوای شهر را تغییر می‌دهند.
این دانش‌آموخته دکتری شهرسازی ادامه داد: درواقع مهم‌ترین کاری که به لحاظ ترافیکی امروز باید در دستور کار قرار گیرد این است که به جای اینکه تردد خودروها را در این مقطع زمانی جابه‌جا کنیم دست به تغییر اساسی زده و کاربری‌ها را تغییر داده و درست جانمایی کنیم، یعنی کاربری‌ها طوری شود که همه دانش‌آموزان بتوانند یک توزیع عادلانه فضایی برای دسترسی به فضاهای آموزشی شهری داشته باشند.
پایاب با اشاره به اینکه متأسفانه در بیشتر تحقیقاتی که در ایران و کشورهای مختلف انجام شده این توزیع عادلانه نیست ابراز کرد: یعنی هر چقدر ما به سمت مناطق محروم‌تر شهر برویم این فاصله بیشتر می‌شود به طوری که دانش‌آموز مجبور است از وسایل حمل‌و‌نقل حداقل عمومی برای رسیدن به مدرسه استفاده کند، این در حالی است که یکی از کاربری‌هایی که ما معمولاً در تحقق‌پذیری طرح تفصیلی به آن نمی‌رسیم همین بحث آموزشی است.
وی با ابراز اینکه وقتی به درصد تحقق‌پذیری کارایی تجاری در شهرها نگاه می‌کنیم بیانگر آن است که در بسیاری از موارد از اهداف تعریف‌شده هم عبور کرده‌اند افزود: علت این امر را باید در سودآور بودن کاربری‌های تجاری برای مردم جستجو کرد حال آنکه در بخش آموزش این سودآوری اغلب وجود ندارد بنابراین در این زمینه بیشتر آموزش و پرورش و شهرداری پای کار هستند.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: طبق اصول شهرسازی در حوزه کاربری‌ها و مباحث مرتبط با حوزه ترافیک ما موظف هستیم که اقشار ضعیف جامعه را بشناسیم که تا مورد حمایت بیشتری قرار گیرند.
پایاب با اشاره به اینکه ما در مفهوم عدالت با تعاریف مختلفی مواجهیم ابراز کرد: بعضی وقت‌ها در تعریف آن تساوی مطرح می‌شد اما با مباحثی عمیق‌تر مواجهیم و آن اینکه منابع بر اساس نیاز توزیع شوند.
وی با تأکید بر اینکه در مباحث مرتبط با حوزه شهر کودکان، بانوان، معلولان و سالخوردگان جزو کسانی هستند که باید به آن‌ها در همه ابعاد اجتماعی توجه ویژه شود که یکی از ابعاد در شهرسازی معنا پیدا می‌کند گفت: بنابراین دانش‌آموز به‌عنوان یک کودک و قشر نیازمندِ توجه در شهر، باید دسترسی سالم، راحت و بدون دغدغه به محیط آموزشی داشته باشد.
این استاد شهرسازی با بیان اینکه تأمین دسترسی با خصوصیات عنوان‌شده به طرق مختلف در شهر می‌بایست مورد توجه قرار گیرد اذعان کرد: در این بین دستگاه‌های مختلفی همچون آموزش و پرورش، شهرداری‌ها، سازمان‌ها و نهادهای تأثیرگذار می‌توانند در قالب طرح جامع ترافیکی به این امر کمک کنند.
پایاب با ابراز اینکه متأسفانه تا آنجا که بنده خبر دارم همدان هنوز از داشتن طرح جامع ترافیکی محروم است تا در پی آن بتوان در خصوص جزئیات آن برنامه‌ریزی کرد و همچنان آنچه در این راستا انجام می‌شود به‌صورت موقتی و به همت پلیس راهور است، گفت: از دیگر کمبودهای سخت‌افزاری در فضای شهری برای تقویت روزهای آغازین سال تحصیلی، می‌توان به نداشتن طراحی شهری اشاره کرد.
وی، خاطرنشان کرد: این بدان معنا است که ما در فضای شهر امروز شاهد معماری، اجرای طرح‌های تفصیلی و جامع هستیم اما همچنان در این بین حلقه مفقوده به نام طراحی شهری وجود دارد؛ یعنی فضاهای شهری در همدان طراحی نشده‌اند، تنها جایی که در این شهر دارای طراحی نصفه و ناقصی است پیاده‌راه بوعلی و تا حدودی پیاده‌راه اکباتان آن هم در حد کف‌سازی است.
این طراح شهری با تأکید بر اینکه ما در شهر بنا به حضور اقشار مختلف نیازمند طراحی هستیم اذعان کرد: از بعد نرم‌افزاری نیز باید بگویم سال‌هاست می‌شنویم که آموزش و در عین حال بسیاری از دیگر خدمات باید به‌تدریج در فضای فناوری اطلاعات و ارتباطات حرکت کند، درست مثل تجربه‌ای که ما از زمان کرونا داشتیم.
پایاب با اشاره به اینکه اگر خاطرتان باشد در آن مقطع زمانی مدارس تعطیل بود پس رفت‌و‌آمد را شاهد نبودیم اما آموزش از راه دور و بر پایه فناوری ادامه داشت ابراز کرد: در حال حاضر دنیا مزیت‌های این روش آموزشی را باور کرده و دانسته که چه مزایای بسیار زیادی را به‌دنبال دارد.
وی با بیان اینکه کودک و نوجوان ما بین 9 تا 12 ساعت خواب احتیاج دارند اما در حال حاضر ما دانش‌آموز را ساعت هفت صبح به مدرسه می‌فرستیم و مجبوریم آن‌ها را از ساعت 6 صبح جهت آماده شدن و صبحانه خوردن آماده کنیم، اذعان کرد: در این فرآیند بازدهی لازم را نخواهند داشت به طوری که امروز معدل میانگین دانش‌آموزان در دو رشته علوم انسانی و تجربی عدد 10 را نشان می‌دهد.
این شهرساز همدانی مطرح کرد: در بُعد فرهنگی در فضای شهری نیز می‌توان از ظرفیت مجموعه‌های فرهنگی همچون تالار قرآن، موزه جنگ، مساجد و حسینه در راستای خدمت‌دهی به دانش‌آموزان به‌صورت بهینه‌تری استفاده کنیم.

طاهره ترابی مهوش