ایران با دارا بودن حدود 300 هزار هکتار باغات انگور و تولید سالیانه بیش از سه میلیون و 400 هزار تن محصول، جایگاه هفتم دنیا را در تولید انگور و جایگاه سوم دنیا را در تولید کشمش دارد.
سطح باغات انگور معادل 10 درصد کل سطح باغات کشور و میزان تولید انگور هم معادل 14 درصد کل تولیدات بخش باغبانی کشور است. تأمل‌برانگیزتر اینکه حدود 230 هزار هکتار از تاکستان‌های کشور به‌صورت کشت آبی و 70 هزار هکتار هم به‌صورت کشت دیم است.
حدود 80 درصد سطح تاکستان‌های کشور در 10 استان کشور قرار دارد که یکی از استان‌ها همدان است به طوری که سالانه از حدود 21 هزار و 800 هکتار باغات انگور، حدود 415 تن انگور در این استان تولید و برداشت می‌شود که با توجه به تغییرات اقلیمی، بروز خشک‌سالی‌های اخیر، محدودیت منابع آبی کشور و لزوم ارتقای بهره‌وری و افزایش کارایی مصرف آب و با توجه به اینکه سیستم رایج پرورش انگور عموماً سیستم تربیت سنتی (جوی و پشته‌ای) است؛ سیستم تربیت بوته تاک به شیوه نوین طرح فراز انگور به‌عنوان یکی از طرح‌های شاخص و اولویت‌دار وزارت جهاد کشاورزی در برنامه‌های سالیانه و بلندمدت توسعه کشور مصوب و ابلاغ شده است.
جالب‌تر اینکه به گفته کارشناسان، این طرح، مراحل داشت و به‌خصوص برداشت را تسهیل کرده و موجب افزایش عملکرد تولید خواهد شد، همچنین مقابله با آفات و بیماری‌ها، سرما و تولید ارگانیک با این روش تسهیل می‌شود و تولید محصول نسبت به تولیدات سنتی سه برابر خواهد شد.
در استان همدان، شهرستان رزن پس از ملایر به‌عنوان دومین شهرستان برتر در تولید این محصول مطرح است و دو هزار و 519 هکتار تاکستان و باغات انگور دارد که در بالغ بر 72 هکتار از این باغات طرح فراز اجرا شده که گویا خوشبختانه این تغییر ساختار تا حدودی توانسته موفق عمل کند.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با باغدار اهل روستای خورونده به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین باغداران این شهرستان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
علی‌اکبر کیانی با بیان اینکه 38 هکتار از اراضی که پیش‌تر در آن محصولاتی همچون سیب زمینی و گندم می‌کاشتم را به باغ مدرن انگور تبدیل کردم، گفت: درخصوص چرایی این تغییر کاربری باید بگویم؛ اصلی‌ترین مسئله مصرف بالای آب در مزارع سیب زمینی، دریافت تذکر مداوم از سوی کارشناسان مرتبط با امور آب و متضرر شدن چندین باره در تولید این محصول بود.
وی با اشاره به اینکه خوشبختانه اجرای طرح فراز در باغ احداثی، باوجود نوپا بودن باغ خوشبختانه موفق بوده، اذعان کرد: یقیناً سال‌های آتی شاهد بالا رفتن بازده تولید در این باغ نسبت به سال‌های ابتدایی‌خواهیم بود.
این تاکستان‌دار رزنی با بیان اینکه میزان برداشت از باغ‌های سنتی بنا به دلایل مختلف به‌مراتب کمتر از باغ‌هایی با ساختار مدرن است، ابراز کرد: ارقامی همچون فلیم سیدلس آمریکایی، ترکمن، کشمش بی‌دانه سفید و قرمز و انگور روسی ازجمله ارقام کاشته‌شده در این باغ است.
کیانی درخصوص چگونگی انتخاب ارقام عنوان‌شده گفت: ما در این زمینه علاوه بر راهنمایی گرفتن از باغداران موفق شهرهایی همچون ارومیه، از سازمان تحقیقات کشاورزی مشاوره گرفتیم.
وی با تأکید بر اینکه همه ارقام معرفی‌شده تا حد بسیاری از بهره‌وری لازم برخوردار بودند اما متأسفانه رقم قرمز بی‌دانه، به‌دلیل ناخالصی که داشت آنطور که باید پاسخگو نبود اذعان کرد: در خصوص بازار فروش نیز عمده محصول را به کارخانجات کشمش ملایر ارسال کردیم.
این تاکستان‌دار خورونده‌ای با اشاره به اینکه در رقم روسی به‌دلیل سازگاری بیشتر با اقلیم سرد شاهد بهره‌وری بیشتری نسبت به سایر ارقام بودیم به طوری که از هر هکتار بالغ بر 12 تن محصول برداشت شد گفت: البته شرایط در رقم ترکمن نیز تا حدودی نسبت به این ارقام معرفی‌شده بهتر بود.
کیانی در پاسخ به این پرسش که در اجرای طرح فراز از کمک‌های دولتی و تسهیلات بانکی بهره برده‌اید؟ خاطرنشان کرد: عمده کار با زحمت و مشقت فراوان و استفاده از سرمایه شخصی 15 تا 16 میلیارد تومانی خودم به ثمر رسیده است؛ البته سال گذشته بعد از دو سال دوندگی بالأخره هشت میلیارد تومان تسهیلات دیافت کردم.
وی با اشاره به اینکه این باغ منطبق با استاندارد‌های جهانی در همه ابعاد ساخته شده، ابراز کرد: با وجود زحمت فراوانی که برای احداث این باغ کشیدیم آنگونه که باید از ما پشتیبانی نشد.
وی مزیت اصلی اجرای طرح فراز را کاهش مصرف آب دانست و با بیان اینکه در باغ‌های سنتی عمدتاً نحوه آبیاری غرقابی است گفت: آب استفاده‌شده در 38 هکتار، از طریق به‌کارگیری سیسم آبیاری قطره‌ای به اندازه آبیاری چهار هکتار سیب زمینی بود.
این تاکستاندار رزنی، افزود: از طرفی در حال حاضر عمده کارها ازجمله شخم و حتی هرس در باغ‌ها از طریق ماشین‌آلات انجام می‌شود در حالی که در روش سنتی همه کارهای از طریق کار یدی و به‌کارگیری نیروی کارگری انجام می‌شد.
کیانی با بیان اینکه خوشبختانه ما نیز عمده کارهای باغبانی را به وسیله ماشین‌آلات انجام می‌دهیم، گفت: البته هنوز به ماشین‌آلات مرتبط با هرس دسترسی نداریم و همچنان وابسته به کار یدی هستیم.
وی با اشاره به اشتغال‌زایی برای 20 نفر در این مجموعه به‌صورت مستمر تشریح کرد: در برخی از مواقع تعداد نیروی کارگری مورد نیاز تا 50 نفر نیز افزایش می‌یابد.
این باغدار اهل خورونده رزن در پاسخ به این سؤال که درخصوص مسائل ترویجی آموزش‌های لازم را از جهاد کشاورزی، دریافت کرده‌اید؟ گفت: از طریق به‌کارگیری دو مهندس فعال در سازمان تحقیقات به‌صورت هفتگی و دو هفته یک بار آنچه در حوزه آموزش و ترویج مستمر نیاز است را دنبال می‌کنیم، بدین ترتیب که یکی از آن‌ها به‌صورت هفتگی و دیگری هر دو هفته یکبار در باغ حاضر شده و آموزش‌های لازم را ارائه می‌دهند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ انگور به نوعی یک بال پیشران اقتصادی این استان همدان محسوب می‌شود و بهره‌برداران بسیاری از تولید این محصول گذران زندگی می‌کنند اما تربیت و پرورش تاک‌ها در این استان بیشتر سنتی، خزنده و پاچراغی است که با ایجاد روش‌های نوین با طرح «فراز» می‌توان تولید این محصول را چندین برابر افزایش داد.
نکته این است که گویا اجرای این طرح در باغ‌های سنتی نیازمند ریشه‌کنی تاک‌ها و استفاده از نهال‌های جدید است و تنها در این صورت امکان افزایش بهره‌وری بیشتر را به ارمغان خواهد آورد، چراکه این موضوع بارها در گفت‌وگو با باغداران مورد تأکید قرار گرفته و عنوان می‌شود که در باغ‌های با ساختار سنتی امکان به‌کارگیری این روش روی تاک‌های قدیمی با سیستم پیشین سنتی امکان‌پذیر نیست، حال آنکه یقیناً این امر نیازمند هزینه‌کرد بالایی است که از توان عمده باغداران خارج بوده و نیازمند توجه ویژه دولتی است که در این زمینه می‌بایست در بستر تأمین اعتبارات ملی، نمایندگان استان همه یک‌صدا شده و پیگیر مسئله باشند، چراکه امروز از 24 هزار و 500 هکتار تاکستان استان تنها 360 هزار هکتار از آن به‌صورت طرح فراز ساختارمند شده‌اند؛ نکته این است که اجرای هر هکتار طرح فراز در سال گذشته 150 میلیون تومان هزینه دربر داشت اما در سال جاری به 250 میلیون تومان رسیده و تنها بخشی از منابع مورد نیاز آن هم در صورت گذر از هفت‌خوان رستم بانک‌ها، به‌صورت تسهیلات به بهره‌برداران پرداخت می‌شود، این در حالی است که عمده باغ‌های استان در مناطق روستایی است و نمی‌توان از کشاورز و باغدار روستایی انتظار داشت که هزینه چند 10 میلیارد تومانی برای اجرای طرح فراز را تأمین و خرج کند.

طاهره ترابی مهوش