برنامه‌ریزی شهری، مغفول در نگاه شورانشینان
در نبود نگاه علمی، شهرها روزمره اداره می‌شوند
در گفت‌وگو با استاد تمام شهرسازی دانشگاه علامه طباطبائی با گرایش برنامه‌ریزی اجتماعی مشخص شد؛ امروزه نگاه سیاسی حاکم بر شوراها، آن‌ها را در برنامه‌ریزی شهری عقب نگه داشته به طوری که امروز شهرهای ما روزمره اداره می‌شوند.
طبق تخمین‌ها پنج میلیارد نفر تا سال 2030 در شهرها زندگی می‌کنند، بیشترین تأثیر‌های این افزایش در کشور‌های جهان سوم احساس خواهد شد؛ بنابراین مطابق نیاز‌ها و منابع شهری، استفاده از مدیریت و برنامه‌ریزی شهری در شهرهای بزرگ و تشخیص و یافتن راه حلی برای مشکلات ضروری به‌نظر می‌رسد. به عبارت دیگر پیچیدگی و سرعت تغییر در جوامع ضرورت تنظیم سیاست‌ها و برنامه‌هایی که برای موقعیت‌های موقتی مناسب است را می‌طلبد. برای این منظور استفاده از برنامه‌ریزی راهبردی به‌عنوان یک ضرورت در شهرها مورد بحث است.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص برنامه‌ریزی شهری و تعریف و تبیین ضرورت آن با استاد تمام شهرسازی دانشگاه علامه طباطبائی با گرایش برنامه‌ریزی اجتماعی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر غلامرضا لطیفی در ارائه تعریفی از علم برنامه‌ریزی شهری گفت: درواقع یک دانش بین رشته‌ای است که عمر طولانی نداشته و تقریباً عمر آن را می‌توان حدود 100 سال تخمین زد.
وی تأکید کرد: به دیگر سخن برنامه‌ریزی شهری مجموعه‌ای از فرایندهای اثرگذار بر شهر است تا بتوان از طریق به‌کارگیری اصول آن آسایش و آرامش را برای ساکنان یک شهر فراهم کرد.
وی با اشاره به اینکه یقیناً به‌کارگیری این دانش از شاخص‌ها و زیرساخت‌های خاصی پیروی خواهد کرد ادامه داد: امروز برنامه شهری را می‌توان فرایندی دانست که در زندگی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی انسان‌ها اثرگذار بوده و قادر است شرایط زیست اجتماعی را برای مردم بهتر کند.
این برنامه‌ریز شهری با تأکید بر اینکه اساتید مربوطه طبق قاعده موضوعات مختلفی در برنامه‌ریزی شهری در سطح خرد و کلان در نظر می‌گیرند، عنوان کرد: برای مثال مباحثی همچون حمل‌و‌نقل، ویژگی مساکن ساخته‌شده، آلودگی هوا و نیز موضوعاتی همچون حاشیه‌نشینی، بافت‌های فرسوده، بازآفرینی، سرزندگی شهری، اشتغال شهروندان، پویایی، نشاط و خلاقیت در شهر، محورهایی است که به آن پرداخته می‌شود.
لطیفی، ادامه داد: درواقع می‌توان گفت شهری که امروز به‌دنبال یک توسعه پایدار است و می‌خواهد با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد و با کمک هوش مصنوعی در تمام عرصه‌ها، زندگی ساکنان شهر را کاملاً تحت تاثیر قرار داده و شرایط اجتماعی مناسبی را برای آن‌ها در مؤلفه‌های عنوان‌شده ایجاد کند؛ بر پایه برنامه‌ریزی شهری مدیریت می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که امروز در حوزه حمل‌و‌نقل پایدار، آلودگی هوا، برنامه‌ریزی شهری هوشمند، مدیریت زباله و موضوعات این‌چنینی، رویکردی که در کشور در شهرهای مختلف دنبال می‌شود، بر پایه برنامه‌ریزی شهری درست است، به تعبیر بهتر مشکل شهرهای ما در نداشتن برنامه درست چیست؟ چرا مدیریت شهری قائل به برنامه‌ریزی به نحو احسن نیست؟ گفت: شهرداری‌ها به‌عنوان یک نهاد عمومی طبیعتاً دارای مجموعه‌ای از کارشناسان مختلف هستند که دل‌مشغولی ایجاد یک شهر بهتر را دارند؛ اما مسئله این است که در عملکرد، تعیین و انتخاب شوراهای شهر ما قاعدتاً مباحث حزبی و سیاسی بسیار مؤثر است.
وی ادامه داد: این موضوع باعث شده که بسیاری از شوراهای شهر به مؤلفه‌های علمی این رشته آشنا نبوده و به مسائل شهری واقف نباشند، همین باعث شده بیشتر شهرهای ما امروز به‌صورت روزمره اداره شوند و از فرایند علمی فاصله بگیرند.
*کارکردها سیاسی شوراها بر ویژگی علمی ارجحیت یافته است
استاد تمام شهرسازی دانشگاه علامه طباطبائی مطرح کرد: در شهرهای بزرگ رنگ و بوی کارکردهای سیاسی بر ویژگی‌های علمی ارجحیت یافته و می‌چربد، این در حالی است که امروز 80 درصد از جمعیت کشور در شهرها ساکن بوده و زندگی می‌کنند، در عین حال یقیناً شهرهای بزرگ و 10 کلان‌شهر ما نیازمند برنامه‌ریزی با رویکرد علمی و بر پایه مؤلفه‌های پایداری هستند که بتوانند دقیقاً مسائل و مشکلات را در یک فرایند زمانی کاهش دهند؛ اما این امر امکان‌پذیر نیست مگر اینکه مشارکت حداکثری ساکنان شهر را فراهم کرده و از طریق آموزش و آگاهی‌بخشی بتوانیم بر مسائل شهر فائق آمده و تا حد زیادی از هزینه‌ها بکاهیم.
لطیفی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان در مؤلفه‌های مختلف نسخه یکسانی برای همه شهرها پیچید؟ اذعان کرد: یقیناً در قالب رویکرد حل مشکل از نظر علمی، ما راه‌حل‌های یکسان و یک‌سویه علمی داریم اما معمولاً جوامع و شهرها با توجه به ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی که دارند از برخی الگوهای دیگر هم باید کمک بگیرند.
وی، افزود: یکی از موضوعاتی که ما عمدتاً در حوزه علوم انسانی داریم، محلی‌گرایی و بومی‌گرایی است عنوان کرد: یقیناً شرایط هر منطقه، نظام باورها، ارزش و ترجیحات فردی در شهر متفاوت است به طوری که این عوامل عملاً روی عملکرد زندگی شهری اثر می‌گذارند.
این برنامه‌ریز شهری اظهار کرد: طبیعتاً بعد دیگری که بر رفتار ما در شهر تأثیرگذار بوده و می‌تواند در عرصه ساماندهی مؤثر واقع شود، اجرای قوانین است، قوانینی که نقش بازدارندگی داشته و شهرها را به سمت تعالی سوق می‌دهد.
لطیفی با بیان اینکه در برنامه‌ریزی شهری کاهش فقر و توانمندسازی شهروندان یک اصل است عنوان کرد: در هر سیستمی ازجمله موضوعات مرتبط با برنامه‌ریزی شهری، در رابطه با موضوعات مختلف اعم از منابع انسانی و تجهیزات و زیرساخت‌ها داشتن اطلاعات درست ملاک است و در شکل توسعه برای شهر به‌عنوان داشته‌هایی که باید بر اساس آن برنامه‌ریزی کرد، اهمیت دارد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ برنامه‌ریزی شهری فرآیند توسعه و طراحی مناطق شهری برای رفع نیازهای یک جامعه و شهروندان ساکن در آن است؛ بنابراین چنانکه پیشتر عنوان شد؛ این فرایند بین‌رشته‌ای از تعدادی رشته شامل معماری، مهندسی عمران، اقتصاد، جامعه‌شناسی، بهداشت عمومی، امور مالی و غیره نشأت می‌گیرد و تلاش می‌کند تا شهرها و شهرک‌ها را برای آینده آماده کند، در عین حال طبق تعریفی که استاد لطفی از آن ارائه کرد معمولاً به‌عنوان بخشی از یک طرح شهری بزرگتر استفاده می‌شود و باید به مأموریت و بیانیه چشم‌انداز شهر شما مرتبط باشد.
بنابراین برنامه‌ریزی شهری عناصر متعددی از زندگی شهری را مورد توجه قرار می‌دهد، از کاربری اراضی گرفته تا ساختمان‌ها، جاده‌ها، فضاهای مشترک، حمل‌و‌نقل، توسعه اقتصادی، زیرساخت‌ها و محیط زیست و غیره.
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد اینکه برنامه‌ریزی شهری زمانی مؤثرتر است که با یک لنز راهبردی به آن نگاه کنیم، این نگاه به معنای تعیین اهداف روشن یا تجسم شفاف اهداف در ذهن مدیران اندازه‌گیری پیشرفت (مقایسه وضعیت گذشته و امروز شهر) و تعریف راهبردی و اجرای پروژه‌ها است. اینجاست که پلتفرم‌های تدوین راهبرد کار می‌آید تا اطمینان حاصل شود که همه پروژه‌های شما با راهبرد برنامه‌ریزی شهری همسو هستند یا خیر؛ اما متأسفانه در بیشتر موارد این لنز در نگاه مدیران شهری نیست و شهر به‌صورت روزمره و بر پایه گزارش عملکرد‌های چهار ساله شوراها اداره می‌شود، نبود این راهبرد خود عاملی مؤثر در عقب‌ماندگی شهرها است.
شناسه خبر 88929
