این برنامه‌ها با احیای درختان زیستگاه‌های تخریب‌شده، از تنوع زیستی محافظت و اکوسیستم متعادل‌تری ایجاد می‌کنند.
بیش از 60 هزار گونه درخت در جهان وجود دارد که در اکوسیستم‌های متنوع پراکنده هستند و بین آن‌ها و مناظر طبیعی، گیاهان و جانوران همسایه آن‌ها، روابط پیچیده‌ای وجود دارد؛ این موضوع زمانی پیچیده‌تر می‌شود که انسان به معادله اضافه شود.
حدود دو میلیارد نفر روی کره زمین برای کار، غذا، سرپناه و آب به جنگل‌ها وابسته هستند، همچنین درختان نقش بسیار مهمی در جذب کربن از جو زمین دارند. همین موضوع موجب شده است که دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد بسیاری در سراسر جهان به‌ دنبال ابتکارات کاشت درخت باشند.
کاشت درخت یکی از مؤثرترین ابزارها برای حفظ محیط زیست است. هنگامی که این فعالیت با مشارکت جوامع محلی همراه شود، تأثیر آن بسیار فراتر می‌رود. قواعدی به‌منظور ارتقای تلاش‌های کاشت درختان وجود دارد که اجرای آن‌ها به مزایای این فعالیت‌ها در زمینه افزایش جذب کربن، تنوع زیستی و ارتقای معیشت انسانی کمک می‌کند. یکی از این قواعد، حفاظت از جنگل‌های موجود است؛ دولت‌های ملی و محلی و شرکت‌ها باید فعالانه با جنگل‌زدایی مبارزه کنند.
براساس آمار، جهان هرسال مساحتی برابر بریتانیا را از جنگل‌های خود از دست می‌دهد و این به معنای جذب کمتر کربن و درنتیجه افزایش انتشار دی‌اکسیدکربن است؛ محافظت و بازسازی جنگل‌ها فرایندی بسیار دشوار بوده که همکاری با جوامع محلی آن را تسهیل می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد بسیاری از تلاش‌های بازسازی جنگل‌ها به این دلیل شکست می‌خورند که جوامع محلی را درگیر نمی‌کنند.
مردمی که در این مناطق زندگی می‌کنند، متخصصان موضوعی در جنگل‌ها و مسائل پیش‌ رو هستند؛ جوامع محلی اغلب دانش گسترده‌ای از اکوسیستم خود دارند و همکاری آن‌ها در برنامه‌های درختکاری اطمینان حاصل می‌کند که گونه‌های بومی به‌درستی انتخاب و در مناطق مناسب کاشته می‌شوند. آن‌ها درختان را در دامنه‌ها، اطراف منابع آبی یا در زمین‌های تخریب‌شده می‌کارند که به تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش کمک می‌کند. درختان میزان نفوذ و حفظ آب در خاک را افزایش می‌دهند، آب‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کنند و کیفیت بدنه‌های آبی را بهبود می‌بخشند.
بازسازی جنگل‌ها زمانی موفقیت‌آمیزتر است که مزایای هم‌زمانی برای معیشت محلی داشته باشد، زیرا حس مالکیت را میان مردم تقویت می‌کند و حمایت آن‌ها از برنامه‌های حفاظتی و بازسازی را افزایش می‌دهد، همچنین جوامع را توانمند و مزایای زیست‌محیطی پایداری ایجاد می‌کنند. برای مثال، پروژه برای حفاظت از درخت ملی مالاوی «سرو مولانژ» اجرا شد که نه‌تنها منجر به کاشت بیش از 500 هزار درخت شد، بلکه بیش از یک‌هزار شغل برای جامعه محلی ایجاد کرد و بیش از 200 نفر را در زمینه مدیریت شهرک‌های گیاهی و توسعه کسب‌وکار آموزش داد تا 10 شهرک گیاهی جامعه را اداره کنند.
پروژه‌های محافظتی و بازآفرینی جنگل باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که چندین هدف مرتبط را ازجمله افزایش تنوع زیستی، کمک به اقتصادهای محلی و کاهش انتشار کربن، به‌صورت هم‌زمان برآورده کنند. هرچند ممکن است تعارض‌هایی وجود داشته باشد، اما اولویت‌ها باید در ابتدای پروژه با توافق ذی‌نفعان و براساس علم و نیازهای جوامع تعیین شود.
از سوی دیگر، برنامه‌های درخت‌کاری می‌تواند مزایای اقتصادی مستقیم و غیر مستقیمی را برای اعضای جامعه فراهم کند. فعالیت‌هایی همچون آماده‌سازی، کاشت و نگهداری موجب درآمدزایی می‌شود و وابستگی به شیوه‌های ناپایدار همچون جنگل‌زدایی یا چرای بی‌رویه را کاهش می‌دهد. در بسیاری از مناطق زنان و گروه‌های حاشیه‌نشین برای تأمین نیازهای روزانه خود به‌شدت با منابع جنگلی در ارتباط هستند. مشارکت دادن آن‌ها در فعالیت‌های درخت‌کاری، فرصت‌های درآمدی، قدرت تصمیم‌گیری و ارتباط قوی‌تر با جوامع دیگر را برای آن‌ها فراهم می‌کند.
افرادی که مسئولیت کاشت و مراقبت از درختان را به‌عهده می‌گیرند، به‌طور طبیعی بهره‌برداری پایدار از این منابع را ترویج می‌کنند تا آن‌ها را برای نسل‌های آینده حفاظت کنند. این فرایند حلقه‌ای مثبت ایجاد می‌کند که به استقرار و بقای بلندمدت درختان و اکوسیستم‌های محلی کمک می‌کند. در ادامه بعضی از برنامه‌های مشارکتی درخت‌کاری موفق در مناطق مختلف آورده شده است.
* برنامه درخت- ملت
درخت- ملت (Tree-Nation) یک پلتفرم جهانی است که به جنگل‌کاری مجدد و مقابله با تغییرات آب‌وهوایی اختصاص دارد. افراد می‌توانند با مشارکت در این طرح درخت بکارند و سهم انتشار دی‌اکسیدکربن خود را خنثی کنند.
به‌عنوان مثال، شهر کترینگ در ایالت اوهایوی آمریکا برنامه‌ای دارد که در آن ساکنان می‌توانند درختان خیابانی را با هزینه مشترک به‌دست آورند. هر شهروند می‌تواند صاحب یک درخت شود که توسط اداره پارک‌ها کاشته می‌شود، اما نگهداری آن به‌عهده صاحبش است. این برنامه مزایای قابل‌ توجهی برای جامعه و محیط زیست دارد که ازجمله برترین آن‌ها می‌توان به فیلتر کردن آلاینده‌ها و بهبود کیفیت هوای اوهایو، پشتیبانی از تنوع زیستی و سلامت حیات وحش، مشارکت فعال ساکنان در کاشت درخت و ارتقای احساس مشارکت و مسئولیت‌پذیری آن‌ها اشاره کرد.
این برنامه فرصت‌های آموزشی را در اختیار اعضای جامعه قرار می‌دهد؛ شرکت‌کنندگان می‌توانند در مورد تکنیک‌های صحیح کاشت و نگهداری، همچنین اهمیت درختان در محیط‌های شهری اطلاعات کسب کنند که موجب افزایش آگاهی زیست‌محیطی در میان ساکنان می‌شود. کاشت درخت در خیابان‌های کترینگ جذابیت محله‌ها را بهبود می‌بخشد و آن‌ها را برای ساکنان و بازدیدکنندگان جذاب‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند. دسترسی به فضاهای سبز با مزایای سلامت روانی مرتبط است، چراکه درختان می‌توانند سطوح استرس را کاهش و فعالیت بدنی را افزایش دهند که به ارتقای کلی کیفیت زندگی کمک می‌کند.
افزون‌بر این، درختان حفاظت‌شده می‌توانند ارزش املاک را در منطقه افزایش دهند. مدل تقسیم هزینه این برنامه به‌گونه‌ای است که آن را ازنظر مالی در دسترس ساکنان قرار داده و به آن‌ها امکان بهره‌مندی از درختان خیابانی با کیفیت با هزینه کمتر را می‌دهد.
* برنامه درخت زنده
برنامه درخت زنده (Living Tree Program) به افراد یا سازمان‌ها اجازه می‌دهد که مناسبات را با کاشت درخت برگزار کنند؛ شرکت‌کنندگان می‌توانند گونه‌های مختلف درخت را انتخاب کنند و مسئولان شهری مراحل تهیه و کاشت را برای آن‌ها انجام دهند.
برای مثال، شهر اپیکس در ایالت کارولینای شمالی آمریکا با عضویت در این برنامه، طرح ابتکاری موسوم به «قله را درخت‌کاری کنید (Plant the Peak)» را راه‌اندازی کرده است که صددرصد هزینه خرید و کاشت یک درخت برای هر ملک را تقبل می‌کند تا پوشش درختی در سطح شهر را افزایش دهد. این طرح از زمان شروع در سال 2021 بیش از 300 درخت را با موفقیت کاشته است و همچنان ثبت‌نام برای درخواست‌های کاشت درخت را به ترتیب زمانی، اولویت‌بندی می‌کند.
* نفس برای آینده ترکیه
طرح ابتکاری نفس برای آینده در ترکیه یک پویش ملی مهم است که با هدف مبارزه با تغییرات اقلیمی از طریق کاشت درختان به‌صورت گسترده راه‌اندازی شده است. این پویش نوامبر 2019 آغاز شد و توجهات بین‌المللی بسیاری را به خود جلب کرد. هدف از اجرای آن مبارزه با بیابان‌زایی و احیای جنگل‌های آسیب‌دیده از آتش‌سوزی‌های جنگلی است.
ترکیه در روز نخست این پویش با کاشت 11 میلیون نهال تنها در سه ساعت در دو هزار و 23 مکان در 81 استان، رکورد گینس را به ثبت رساند. این پویش هرسال ادامه دارد و تا پایان 2024 تعداد 252 میلیون نهال کاشته شده است. پویش نفس برای آینده به‌تازگی در یک رویداد بیش از 13 میلیون نهال کاشته و رکورد جهانی را به ثبت رسانده است؛ این ابتکار فراتر از ترکیه گسترش یافته و رویدادهای نمادین کاشت درخت در کشورهای دیگر عضو سازمان کشورهای ترک برگزار شده است تا همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه تلاش‌های زیست‌محیطی را ترویج کند.
دولت ترکیه قصد دارد به افزایش منابع جنگلی خود ادامه دهد و تا سال 2053 به صفر خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای برسد؛ به‌منظور دستیابی به این هدف، برنامه‌هایی برای کاشت نهال‌های بیشتر و تخصیص بودجه‌های قابل‌ توجه برای جنگل‌داری و ابتکارات پایدار زیست‌محیطی دارد.
* شهروند جنگلبان، دیترویت، میشیگان
برنامه شهروند جنگلبان تحت مدیریت مؤسسه غیر انتفاعی سبزسازی دیترویت، داوطلبان را برای مدیریت تلاش‌های کاشت درخت آموزش می‌دهد. داوطلبان تکنیک‌های صحیح کاشت و نگهداری درختان را می‌آموزند و با جوامع محلی برای محافظت از درختان موجود و کاشته‌شده مشارکت می‌کنند. شهروندان جنگلبان گروه‌های عملیاتی را در طول رویدادهای کاشت راهنمایی می‌کنند و در زمینه‌های مختلف ازجمله مدیریت و نگهداری درختان شرکت می‌کنند؛ این برنامه در ایالت کنتاکی نیز راه‌اندازی و با استقبال فراوانی روبه‌رو شده است.
* شهر درختان، منچستر، انگلیس
برنامه شهر درختان (City of Trees) در منچستر انگلستان یک پروژه مهم زیست‌محیطی بوده که با هدف افزایش پوشش گیاهی و بهبود کیفیت زندگی شهری طراحی شده است. این برنامه به دنبال کاشت سه میلیون درخت در منطقه منچستر به‌عنوان بخشی از پروژه بزرگ‌تری به‌نام جنگل شمالی است که هدف نهایی آن کاشت 50 میلیون درخت در شمال انگلستان است.
ابتکار شهروند جنگل‌دار (Citizen Forester Initiative) بخشی از این برنامه است که بر مشارکت جامعه در کاشت و نگهداری درختان تمرکز دارد. این ابتکار فرصتی را در اختیار ساکنان محلی، گروه‌های سازمانی و اعضای مختلف قرار می‌دهد تا به‌طور فعال در پروژه‌های کاشت و مراقبت از درختان شرکت کنند و به این ترتیب تلاش می‌کند تا آگاهی عمومی را درباره اهمیت درختان برای سلامت محیط زیست و رفاه جامعه افزایش دهد. مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی همچون کاشت درخت موجب تقویت روحیه همکاری و همبستگی میان اعضای جامعه می‌شود.
* پویش سراسری کاشت درخت، ایران
جوانان داوطلب در ایران در بهار 2023 یک پویش سراسری راه‌اندازی کردند که طی آن 100 هزار درخت در عرض فقط 20 دقیقه کاشته شد. این ابتکار توسط جمعیت هلال‌احمر ایران سازمان‌دهی شده بود و هدف آن مقابله با تغییرات اقلیمی و افزایش تاب‌آوری جامعه در برابر بلایای زیست‌محیطی بود. پویش کاشت درخت نه‌تنها بهبود محیط زیست را هدف قرار داده است، بلکه به آموزش عمومی درباره نقش حیاتی درختان در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی نیز می‌پردازد.
این پویش بخشی از یک ابتکار بزرگ‌تر توسط دولت ایران است که هدف آن کاشت یک میلیارد درخت در طول چهار سال بوده و نشان‌دهنده تعهد ملی به احیای جنگل‌ها و مقابله با بیابان‌زایی است. موفقیت این پویش نه‌تنها به سلامت محیط زیست کمک می‌کند، بلکه به‌عنوان یک الگو برای مشارکت جامعه و تلاش‌های افزایش تاب‌آوری در سراسر منطقه عمل می‌کند.
* پویش سراسری کاشت درخت، عراق
عراق یک پویش سراسری کاشت درخت را با هدف مقابله با تغییرات اقلیمی و افزایش پایداری محیط زیست آغاز کرده است. این ابتکار که در تاریخ 29 نوامبر 2023 انجام شد، بخشی از تلاش‌های گسترده‌تری به رهبری نخست‌وزیر این کشور و هدف آن کاشت پنج میلیون درخت در سراسر کشور است. این پویش به‌ دنبال مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی شدید عراق ازجمله بیابان‌زایی، خشک‌سالی و طوفان‌های گردوغبار است و با افزایش تعداد درختان، به بهبود اکوسیستم‌های محلی و ترویج تنوع زیستی کمک می‌کند. تأکید این پویش بر مشارکت جامعه است و برنامه‌های آن شامل همکاری با مدارس محلی و سازمان‌های جوانان برای تقویت حس مسئولیت نسبت به محیط زیست می‌شود.
* تانزانیا
مسئولان در تانزانیا پویشی را راه‌اندازی کرده‌اند که طی آن هریک از 14.1 میلیون دانش‌آموز در کشور تشویق می‌شوند تا سالانه یک درخت بکارند؛ این برنامه بر تلاش‌ها برای سبز کردن مجدد و تقویت مراقبت از محیط زیست در میان جوانان تمرکز دارد.