46 سال از پیروزی انقلاب اسلامی بر رژیم ستمشاهی می‌گذرد و دهه فجر یادآور روزهایی است که تاریخ ایران با خون و امید نوشته شد. روزهایی که فریاد عدالت‌خواهی و آزادی‌خواهی ملت ایران به ثمر نشست و طومار ظلم و استبداد درهم پیچیده شد؛ این‌روزها یادآور پیروزی مظلوم بر ظالم، عوام بر خواص و ایمان بر طغیان است. انقلاب اسلامی ایران نه‌تنها یک تحول سیاسی، بلکه جنبشی عمیق و مردمی بود که ریشه در آرمان‌های دینی و ملی داشت.

در آن روزهای سرد زمستانی، مردم ایران با ایمان و اراده‌ای استوار، در برابر رژیمی ایستادند که سال‌ها آزادی و حقوق آنان را پایمال کرده بود و از کوچه‌های محروم شهرها تا خیابان‌های پایتخت، فریاد «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» طنین‌انداز شد. این فریاد تنها یک شعار نبود، بلکه بیانگر خواسته‌های عمیق مردمی بود که سال‌ها تحت ستم و تبعیض زندگی کرده بودند.

رهبری حکیمانه امام خمینی (ره) و اتحاد بی‌نظیر اقشار مختلف جامعه، از دانشجو و کارگر تا کشاورز و بازاری، باعث شد انقلاب اسلامی به پیروزی برسد و این پیروزی، تنها پایان یک رژیم نبود، بلکه آغاز حرکتی بود برای ساختن جامعه‌ای مبتنی بر عدالت، آزادی و ارزش‌های اسلامی. این انقلاب، الهام‌بخش بسیاری از ملت‌های تحت ستم در سراسر جهان شد و نشان داد که مبارزه برای حق و حقیقت، هرگز بی‌ثمر نخواهد بود.

امروز پس از گذشت بیش از چهار دهه از آن روزهای سرنوشت‌ساز، یاد و خاطره شهدا و مجاهدان راه آزادی همچنان زنده است؛ آنان با خون خود درخت انقلاب را آبیاری کردند و ثمره آن، استقلال و عزت امروز ایران است.

با ذکر این مقدمه، آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی خبرنگار گروه خبری سپهر با دکتر سیف‌الرضا شهابی، از مؤلفان و محققان برجسته کشوری است؛ او که سابقه مبارزاتی پیش از انقلاب علیه رژیم ستمشاهی را دارد، معتقد است: نارضایتی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم از حکومت پهلوی سبب خشم و ایستادگی آنان در مقابل رژیم شد و سرانجام با رهبری امام خمینی که از سال 1342 در میدان مبارزه بود، رژیم شاهنشاهی ساقط شد. مشروح گفت‌وگو با وی را در ادامه بخوانید:

انقلاب سفید هم در جلب توجه مردم کارگر نبود

این پژوهشگر و مؤلف در ابتدای سخنان خود با اشاره به علل و عوامل اصلی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، بیان کرد: بعد از 28 مردادماه سال 1332 مردم نسبت به اداره کشور بدبین شده بودند و حکومتی را می‌دیدند که به‌وسیله بیگانگان روی کار آمده بود؛ زاویه‌ای که مردم با این حکومت پیدا می‌کردند، بر اثر عملکرد شاه و اطرافیانش، روزبه‌روز بیشتر می‌شد، بر این اساس در سال 1341 شاه سعی کرد با «انقلاب سفید»، فاصله خودش را با مردم کم کند و بخش‌هایی از جامعه نظیر کشاورزان، کارگران و روستاییان را تحت عنوان اصلاحات ارضی، سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها و مسائلی از این قبیل، جذب کند؛ اما بعد از مدتی این اقدامات نیز کارآیی خود را از دست داد و نارضایتی در بین مردم افزایش پیدا کرد.

سیف‌الرضا شهابی در ادامه خاطرنشان کرد: اقتصاد حاکم بر نظام شاهنشاهی سبب بدبینی شدید مردم نسبت به حکومت شده بود و همه این مسائل دست به دست هم داد تا در کنار مجموعه‌ای از عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی (مانند روی کار آمدن دموکرات‌ها در آمریکا) که معتقد بودند دوره محمدرضا پهلوی به سر آمده، تغییراتی ایجاد شود و این شاه پهلوی سرنگون شود.

نارضایتی داخلی از حکومت شاه سبب سقوط آن شد

وی با تأکید بر اینکه نارضایتی داخلی نسبت به عملکرد حکومت در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی مردم را مصمم به ایستادگی در مقابل حکومت پهلوی کرد، متذکر شد: اغلب مردم ایران مذهبی بودند و اگرچه حکومت گاهی خودش را متمایل به مذهب نشان می‌داد، اما در عمل چنین نبود؛ بنابراین همه این عوامل سبب شد از سال 1356 کم‌کم مخالفت مردم با شاه جدی‌تر شود.

این مبارز انقلابی با این بیان که ناشی‌گری رژیم شاه نیز به نارضایتی مردم دامن می‌زد، به انتشار مقاله‌ای در روزنامه اطلاعات اشاره کرد و توضیح داد: انتشار این مقاله مثل زدن کبریتی بر باروت خشم مردم بود و کار تا جایی پیش رفت که رژیم طی تابستان 1357 در 12 شهر کشور حکومت نظامی اعلام کرد و این ماجرا به داستان 17 شهریور ختم شد؛ مخالفت در آن برهه اوج گرفت و درنهایت طی بهمن‌ماه سال 57 عملاً رژیم سرنگون شد.

شهابی تأکید کرد: درواقع از سال 1356 رژیم پهلوی دیگر نتوانست در مقابل پیشروی مردم مقاومت کند و هر اقدامی که انجام می‌شد، از روی کار آمدن شریف امامی و ازهاری تا شاپور بختیار، هیچ‌کدام نتوانست در مقابل مردم و تظاهرات‌های میلیونی آنان مقاومت کند و همه این‌ها سبب فرار شاه در 26 دی‌ماه سال 1357 و پیروزی انقلاب در بهمن‌ماه همان سال شد.

امام به‌عنوان یک شخصیت کاریزماتیک مورد توجه همه گروه‌های مذهبی و ملی بود

وی سپس به نقش امام خمینی (ره) در رهبری انقلاب اسلامی و پیروی مردم از ایشان اشاره کرد و متذکر شد: امام راحل از سال 1341 که «قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی» تصویب شد، وارد میدان مبارزه شد و حوادث سال 1342 مثل 15 خردادماه به‌نام ایشان تمام شد؛ در طول مدتی که امام در بازداشت و تبعید بود، در جامعه برجسته شد و بعد از آن هم که مسئله تبعید به ترکیه و رفتنشان به نجف پیش آمد. ایشان در تمام مدتی که در نجف بودند، اطلاعیه‌هایی درخصوص موارد مختلف صادر می‌کردند و از آنجایی که یک مرجع دینی و مذهبی بوده و شخصیت کاریزماتیکی داشتند، مقبول و محبوب نیروهای مذهبیِ مخالف شاه و به‌عنوان یک نماد مبارزه شناخته شدند. درنهایت سال 1357 تمام نیروهای مذهبی و ملی به این جمع‌بندی رسیدند که برای سرنگونی رژیم شاه، باید یک رهبری واحد وجود داشته باشد و شخصیت و مقاومت امام در مقابل حکومت پهلوی سبب شد نقطه ثقل مبارزات شده و مورد حمایت و تبعیت قرار بگیرد.

این نویسنده و پژوهشگر مطرح کشور این را هم اضافه کرد که رفتن امام از عراق به فرانسه و اعلامیه‌هایی که صادر می‌کردند، نامشان را در مطبوعات و نشریات جهانی نیز برجسته کرده بود و مقاومتی که ایشان در شرایط مختلف طی طول سال‌های مبارزاتی داشت، از امام یک شخصیت بی‌بدیل در رهبری و پیروزی انقلاب ساخته بود.

انقلاب اسلامی ایران برخاسته از دین بود

شهابی در ادامه سخنان خود به تفاوت‌های اساسی بین انقلاب اسلامی ایران و سایر انقلاب‌های جهان اشاره کرد و افزود: انقلاب‌های پیش از انقلاب ایران مثل انقلاب انگلستان، انقلاب کبیر فرانسه، انقلاب سوسیالیستی شوروی، انقلاب مائو در چین و انقلاب فیدل کاسترو در کوبا، همه غیر مذهبی بودند و نقطه تمایز انقلاب ایران با آن‌ها، مؤلفه مذهبی و اسلامی بودن آن بود. اگرچه در الجزایر نیز نیروهای مسلمان علیه استعمار فرانسه انقلاب کردند، اما عمده‌ترین مسئله آنان استقلال‌طلبی بود و نه تشکیل یک جمهوریت اسلامی، اما انقلاب ما مذهبی بود و علاوه‌بر امام خمینی (ره)، بسیاری از نیروهای دیگر که در کادر رهبری انقلاب بودند مثل آیت‌الله طالقانی، مهندس بازرگان، شهیدمطهری و غیره، همه مذهبی بودند.

قانون اساسی ساختارها را تغییر داد

وی سپس به تغییرات ساختاری در نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز گریزی زد و تشریح کرد: بعد از انقلاب به‌واسطه رفراندوم سال 1358 مردم رسماً نظام شاهنشاهی را رد کرده و به «جمهوری اسلامی» آری گفتند؛ براساس این رفراندوم، قانون اساسی نیز تغییر کرد، اگرچه قانون اساسی دوره مشروطیت چند بند مذهبی نیز داشت، اما از بلژیک و فرانسه گرفته شده بود و این‌طور نبود که مسائل اسلامی در آن وجود داشته باشد؛ به هر ترتیب جمهوری اسلامی اعلام موجودیت کرد و سعی کرد قانون اساسی آن نیز براساس اسلام تدوین و تصویب شود.

تأثیر انقلاب ایران بر جنبش‌های آزادی‌خواه جهان

این مبارز انقلابی با اشاره به تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر جنبش‌های آزادی‌بخش و اسلامی در جهان، اعلام کرد: در زمان پیروزی انقلاب اسلامی موشه دایان، رهبر نظامی و سیاستمدار اسرائیلی گفته بود «این انقلاب یک تحول در منطقه‌ ایجاد کرد.»؛ بعد از انقلاب نیز نخستین شخصیت خارجی که وارد ایران شد، مرحوم یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین بود و این موارد (اظهار نظرها و رفت‌وآمدها) نشان می‌داد انقلاب ایران با شعارهایی که تحت عنوان حمایت از مستضعفان و ایستادن در مقابل مستکبران سر داده بود، پیش رفته و موجب امید مستضعفان جهان در کشورهای عربی و اسلامی و حتی کشورهای آفریقایی و آمریکایی شده است.

شهابی اظهار کرد: در نخستین سال‌های بعد از پیروزی انقلاب، سمینارهایی توسط جمهوری اسلامی تشکیل شد و نمایندگان بسیاری از جنبش‌های آزادی‌بخش در آنجا حضور پیدا کردند تا با امپریالیسم جهانی مبارزه کنند؛ یعنی اگر حکومت فاسدی در کشوری روی کار است، با او مقابله و مبارزه صورت بگیرد و این همان تأثیر جمهوری اسلامی بر جنبش‌های آزادی‌خواه سراسر جهان بود.

مهم‌ترین چالش بعد از انقلاب، مسئله جنگ بود

وی در بخش پایانی سخنان خود به تبیین چالش‌ها و مشکلاتی که انقلاب اسلامی در سال‌های اولیه پس از پیروزی انقلاب با آن مواجه شد، پرداخت و تصریح کرد: مهم‌ترین چالش بعد از انقلاب، مسئله جنگ بود؛ این جنگ هشت سال طول کشید و ازنظر اقتصادی به کشور ضربات زیادی وارد کرد. قطعنامه 598 هم زمانی پذیرفته شد که کفگیر اقتصادی به ته دیگ خورده بود، تا جایی که مسئولان قبول کردند این قطعنامه یک‌سال پس از طرح آن، پذیرفته شود. آن هشت سال با شهادت بسیاری از جوانان ما همراه بود، اوضاع اقتصادی کشور را آشفته کرد و نقطه‌ای بود که چالش‌های اساسی را پیش روی جمهوری اسلامی قرار داد؛ البته بعد از جنگ بسیاری از مسئولان سعی کردند این چالش‌ها را برطرف کنند، اما جنگ هشت‌ساله و تحریم‌های بعد از آن باعث شد جمهوری اسلامی با چالش‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو شود.

این مؤلف و محقق مطرح در خاتمه افزود: انتظار می‌رفت مدیریت بهتری ازنظر قوه مجریه در طول این سال‌ها در کشور اعمال شود، اما این مهم محقق نشد و چالش‌های جدی‌تری به‌وجود آمد.

پیروزی انقلاب اسلامی؛ طلوع استقلال و آزادی

در خاتمه باید گفت؛ 22 بهمن‌ماه 1357، روزی ماندگار در تاریخ ایران است. روزی که ملت ایران پس از سال‌ها مبارزه، توانستند به رهبری امام خمینی (ره) نظامی مبتنی بر استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی را پایه‌گذاری کنند. این انقلاب نه‌تنها یک تغییر سیاسی، بلکه تحولی عمیق در فرهنگ، ارزش‌ها و هویت ملی ایرانیان بود.

نارضایتی مردم از حکومت پهلوی، وابستگی‌های خارجی، فساد، بی‌عدالتی و سرکوب مخالفان از دلایل اصلی شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود و مردم ایران با تکیه بر ایمان، وحدت و رهبری بی‌نظیر امام خمینی (ره)، جنبشی را آغاز کردند که درنهایت به سقوط رژیم شاهنشاهی انجامید. البته برخلاف بسیاری از انقلاب‌های جهان که با خشونت همراه بودند، انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان یک جنبش مردمی، با شعارهای عدالت‌خواهانه و اسلامی، به پیروزی رسید و نقش گسترده مردم در شکل‌گیری و پیروزی این انقلاب بی‌بدیل بود.

پیروزی انقلاب اسلامی، ایران را از سلطه قدرت‌های بیگانه خارج و مسیر پیشرفت مستقل را برای کشور هموار کرد؛ در کنار همه دستاوردها، مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود، ازجمله نتایج این انقلاب بزرگ است.

انقلاب اسلامی ایران نشان داد که ایمان، اتحاد و ایستادگی می‌تواند هر مانعی را از میان بردارد و راهی روشن برای آینده‌ای سربلند و پُرامید بسازد. به امید اینکه مسئولان قدر این مردم را بدانند و در راه تحقق خواسته‌های آنان و کاستن رنج‌هایشان، گام‌های مؤثر بردارند.