مهد طلای سبز ایران با دارا بودن بیش از 6 هزار هکتار باغ‌های زیبا و با تولید سالیانه میانگین 17 هزار تُن مغز گردوی مرغوب، ازجمله شهرستان‌هایی است که از دیرباز در کشور و حتی در سطح بین‌الملل نام‌آشنا بوده و در حال حاضر نیز 85 تا 90 درصد اقتصاد مردم شهرستان به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم به گردو وابسته است.
از طرفی با توجه به مرغوبیت گردوی تویسرکان در مقیاس بین‌المللی، این طلای سبز در سال 79 با پیگیری لازم مسئولان، ابتدای امر در سازمان مالکیت فکری جهانی (WIPO) ثبت شده و سپس در آبان‌ماه 1402 نظام کاشت، داشت و برداشت آن توسط سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به ثبت جهانی رسید تا گردوی تویسرکان در سطح بین‌الملل مطرح و دارای ویژند خاص باشد.
اما مسئله‌ای که طی یک دهه اخیر قابل تأمل بوده و جای درنگ دارد، نابود شدن برخی از درختان گردوی اصیل و با قدمت باغ‌های روستاها و باغ‌شهر تویسرکان به دلایلی همچون خشک‌سالی، سرما و تگرگ‌زدگی و برخی آفت‌های باغی در چند سال اخیر است.
تأسف‌بارتر اینکه این معضل به‌قدری جدی است که اگر تدابیر کارشناسانه و تخصصی برای جلوگیری از روند خشک شدن، آفت‌زدگی و از بین رفتن برخی از درختان گردوی تویسرکان با ضریب اثرگذاری بالا و قابل قبول اندیشیده و عملی نشود، در سال‌های آینده آسیب‌های زیادی به وجهه این شهر جهانی با رویکرد گردشگری کشاورزی زیست‌بوم طبیعی و همچنین معیشت و اقتصاد تویسرکانی‌ها که بیش از 80 درصد به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به گردو پیوند خورده، وارد می‌شود.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص مسائل و مشکلات مطرح‌شده با تنی چند از باغداران این منطقه گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
یکی از باغداران روستای سرابی تویسرکان با بیان اینکه حدود دو هکتار باغ با 400 اصله درخت دارم، گفت: متأسفانه طی سال‌های اخیر تعداد بالایی از درختان نه‌تنها در باغ من بلکه در کل روستا، بنا به مشکلات موجود، خشک شده‌اند.
عبدالرحمان باقری با تأکید بر اینکه مشکلاتی همچون تأمین نهاده‌ها، سرمازدگی، کمبود آب، آفت‌ها و کرم خراط طی این سال‌ها خسارت‌های بسیاری به بار آورده گفت: در خصوص مبارزه با آفاتی همچون کرم خراط که تنه درختان را و کرم که مغز گردو را می‌خورد، متأسفانه به نتیجه لازم نمی‌رسیم.
وی با اشاره به اینکه طی چند سال اخیر به‌ویژه سال گذشته جهاد کشاورزی، کود و سم یارانه‌ای مورد نیاز را به اندازه لازم در اختیار کشاورزان قرار نمی‌دهد اظهار کرد: بر این اساس مجبوریم بخش اعظمی از نیاز خود را از طریق بازار آزاد با قیمت‌های بالا خریداری کنیم.
وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر هزینه سم مورد نیاز برای یک باغ دو هکتاری حدود 15 میلیون تومان است، عنوان کرد: متأسفانه کود و سم استفاده‌شده در مبارزه با کرم خراط مؤثر نیست.
این باغدار تویسرکانی مطرح کرد: تا چند سال پیش کارشناسان جهاد کشاورزی، تله‌هایی با قرص‌های ساخت انگلستان، در اختیارمان می‌گذاشتند که تا حدودی می‌شد در مبارزه با کرم خراط روی آن‌ها حساب باز کرد چراکه با چسبی که روی این تله‌ها وجود داشت و خاصیت جذبی این قرص‌ها، پروانه این کرم پیش از تخمگذاری به این تله گیر می‌کرد.
باقری ادامه داد: متأسفانه در حال حاضر این قرص‌ها دیگر در اختیارمان قرار نمی‌گیرد و نوع تولید داخلی آن نیز مؤثر نیست؛ بنابراین خودمان روشی جدید برای مبارزه ابداع کردیم؛ یعنی از روشنایی لامپ برای جذب این پروانه‌ها استفاده کرده و هر شب حدود 50 تا 60 آفت را از بین می‌بریم.
وی با اشاره به اینکه بازار خاصی برای فروش این محصول نداریم و بخش اعظمی از آن را به دوستان و آشنایان می‌فروشیم تشریح کرد: متأسفانه سال گذشته علاوه بر کرم خراط که تنه درخت را می‌خشکاند، محصول نیز دچار آفت شده و بخش اعظمی از گردوی تویسرکان درگیر کرم‌زدگی بود.
این باغدار اهل روستای سرابی علت گرفتار شدن باغ‌ها به این آفت را استفاده نکردن از سم مورد نیاز به‌دلیل ارتفاع بالای درختان گردو و عدم دسترسی و هزینه‌بر بودن این کار برای باغداران دانست و افزود: بنده به هر طریق ممکن و با هر دشواری که شده، این سم‌پاشی را انجام می‌دهم، به همین خاطر سال گذشته محصولم را آفت‌ نزده بود و کرم نداشت.
باقری تأکید کرد: برای مبارزه با این آفات جهاد کشاورزی باید تمهیداتی اندیشیده و سم‌پاشی به‌وسیله پهباد را برای باغداران فراهم کند.
وی با اشاره به اینکه سرمازدگی نیز خود عامل محرکی است برای افزایش آفات، خشک شدن درختان و تیره شدن مغز گردو، عنوان کرد: متأسفانه طرح سرشاخه‌کاری طی چند سال گذشته نیز نتیجه‌بخش نبود زیرا به‌درستی و بر اساس اصول علمی انجام نشد.
این باغدار ادامه داد: در این طرح درختان کهن‌سال را از فاصله یک‌متری از زمین قطع کردند و پیوندها روی تنه انجام شد که نتیجه معکوس داد و نهایتاً خشک شدن این درختان را در پی داشت به نحوی که بنده به‌عنوان کسی که از این طرح استقبال کردم با اجرای این طرح از سوی کارشناس جهاد کشاورزی، 50 اصله درخت تنومند دارای حداقل پنج تا 15 هزار دانه گردو را از دست دادم.
باقری با بیان اینکه بیشتر درختان ما قدیمی و بومی بوده و به اعتقاد من بنا به تناسبی که با اقلیم منطقه دارند از کیفیت بالایی نیز برخوردار هستند اذعان کرد: خوشبختانه جهاد کشاورزی برای ارائه تسهیلات به‌منظور مکانیزه کردن فرایند آبیاری، همراهی لازم را داشته و اجرای این پروژه بنا به خشک‌سالی حادث‌شده، نجات‌بخش باغ‌ها بوده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به مسئله‌ساز شدن احداث سد سرابی و ندادن حقابه باغ‌های بالادست آن اشاره کرد و افزود: متأسفانه بخش بزرگی از باغ‌های روستای ما در این منطقه است که دیگر امکان بهره‌مندی از رودخانه که در حال حاضر به سد منتهی شده را ندارند. از طرفی از آب سد هم سهمی به آن‌ها داده نمی‌شود؛ بنابراین در این منطقه باغداران مجبور به قطع درختان حتی 100 ساله شدند که به‌دلیل خشک‌سالی آب نخورده و ایستاده مرده بودند.
در ادامه باغدار اهل روستای کندر که مساحت باغ او حدود پنج هکتار است، صحبت همشهری خود در خصوص مشکلات پیش روی باغداران تویسرکانی را تأیید و اذعان کرد: عمده مشکل ما سرمازدگی و نبود نهاده‌هایی همچون کود و سم است، خوشبختانه باغ‌های ما به‌دلیل واقع شدن روستا در کوهپایه، با مشکل تأمین آب یا آفت‌های مرتبط با خشک‌سالی همچون کرم خراط مواجه نیست.
قمری با اشاره به اینکه متأسفانه اجرای طرح سرشاخه‌کاری نیز عملاً چیزی به‌جز خسارت برای باغداران و قطع درختانشان به‌دنبال نداشت گفت: در بیشتر موارد اجرای این طرح به افرادی سپرده شده بود که با گذراندن 20 ساعت کلاس خود را کارشناس کشاورزی می‌دانستند، در حالی که کارشناسان باتجربه هیچ‌کدام در این زمینه دست به اَره نشدند.
وی با بیان اینکه این محصول بازار فروش خاصی ندارد، اذعان کرد: بر این اساس در بیشتر موارد محصول برداشت‌شده را به واسطه‌ها می‌فروشیم از طرفی در نبود صنایع، محصول بسته‌بندی یا فرآوری نمی‌شود و در عین حال صادرات نیز نداریم.
این گردوکار تویسرکانی با ابراز اینکه در خصوص کمبود و درواقع نبود سم و کود یارانه‌ای، باید بگویم ما حواله آن را دریافت کردیم اما به قول معروف کاری جز گذاشتن حواله پیش روی آینه نداشتیم، ابراز کرد: تأسف‌بارتر اینکه سم موجود در بازار آزاد نیز چینی، بی‌کیفیت و دارای قیمت‌های سرسام‌آور است.
قمری با تأکید بر اینکه متأسفانه جهاد کشاورزی برای تأمین سم و کود نیز همراهی خاصی با باغداران ندارد، گفت: همچنان از سموم و کودهای فسفاته و اوره و کودهای حیوانی استفاده می‌کنیم؛ بنابراین کار خاص یا روش نوینی به باغداران ارائه نشده است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ مهم‌ترین مشکل باغداران تویسرکانی همچون سال‌های گذشته، کرم خراط است. به گفته کارشناسان مؤثرترین روش کنترل این آفت یا همان «پروانه فری» استفاده از سیم‌های فرمونی برای ایجاد اختلال در روند جفت‌گیری این حشره است.
به طوری که در صورت همکاری کشاورزان و تشکل‌های کشاورزی با صرف هزینه می‌توان در یک دوره دوساله از طریق ایجاد اختلال در تولیدمثل کرم خراط، این حشره را کنترل و دامن قطب گردوی ایران را از این آفت پاک کرد؛ بنابراین انتظار می‌رود جهاد کشاورزی به جای اجرای طرح‌های ناقص و غیراصولی در یک اقدام جهادی، در این عرصه ورود کرده و به معنای واقعی به داد باغداران تویسرکان برسد چراکه معیشت مردم این منطقه در گرو باغداری و گردو است.

طاهره ترابی مهوش