محمدرضا عدالتخواه ظهر روز گذشته در نخستین اجلاسیه اندیشه‌های قضائی مقام معظم رهبری با موضوع «قوه قضائیه، عدالت‌پژوهی، استقرار و گسترش عدالت» که در سالن کنفرانس شهیدقدوسی دادگستری استان برگزار شد، با بیان اینکه موضوع عدالت از مفاهیم بلند بشری است که تمام عقلا مانند فلاسفه، حقوقدانان، اقتصاددانان، جامعه‌شناسان، فقها و غیره راجع‌ به آن صحبت کرده‌اند، اظهار کرد: این یک موضوع مشترک بین تمام علوم است.

وی عنوان کرد: یکی از موضوعات تجلی عدالت، آرای صادره از محاکم قضائی بود که مهم‌ترین عرصه و ساحت اقامه عدل است؛ یعنی در احکام دادگستری می‌توانیم اجرای عدالت، توجه به آن و اقامه قسط و عدل را مشاهده کنیم.

این مقام مسئول یادآور شد: این موضوع در پرتو آرای متقن و دادرسی کیفی به دست می‌آید و اگر دادرسی ما کیفی نباشد و آرای صادره سست و بی‌پایه باشد و با کوچک‌ترین اشکال و ایراد از هم بپاشد، عدالت تحقق نمی‌یابد.

رئیس کل دادگستری استان همدان با طرح این سؤال که چه چیزی باعث می‌شود آرا کیفیت لازم را نداشته باشد و به‌ دنبال آن اقامه قسط و عدل در جامعه صورت نگرفته و احقاق حق نشود؟ گفت: پژوهشی 20 سال پیش انجام دادم و امروز تکمیل‌ شده که در این خصوص است؛ عوامل متعدد درونی و بیرونی عدم اتقان آرای بررسی‌شده تأثیر مستقیمی بر نحوه صدور آرا و پایین آمدن کیفیت دادرسی دارد.

وی با اشاره به سخنان رهبری در نخستین دیدارشان با رئیس و جمعی از مسئولان قوه قضائیه در شهریورماه 1368، اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب بارها در سخنرانی‌های مختلف بر موضوع اتقان آرا و جذب نخبگان در دستگاه قضائی تأکید داشتند.

عدالتخواه با تأکید بر اینکه نتیجه‌گیری بنده هم علت درونی عدم اتقان آرا در موضوع عدم جذب نخبگان است که به دلایل مختلف محقق نمی‌شود، گفت: از عوامل مهم درونی، تعداد و حجم بالای پرونده محوله به قضات است، اگر بهترین نخبه دانشگاهی را هم داشته باشیم، با این حجم کاری نمی‌توان به نتیجه مطلوب رسید؛ چراکه کار خارج از طاقت و توان است.

وی با بیان اینکه از دیگر عوامل درونی عدم تبحر و تجربه برخی قضات است که بعد از سال‌ها قضاوت هنوز کیفیت پایینی در رسیدگی به پرونده‌ها دارند، افزود: ایجاد زمینه ارتقای بنیه علمی نیز با اهمیت است که بنیه علمی قاضی و پیوند با علوم و مطالعه او نباید قطع شود، متأسفانه بعضی از قضات ما اندوخته‌های سابقشان را هم از دست می‌دهند و اغلب انگیزه پژوهش و علم‌اندوزی ندارند، آن‌هم به‌علت همان حجم بالای پرونده‌ها و خستگی ناشی از کار زیاد است.

رئیس کل دادگستری استان همدان بیان کرد: البته تأکید می‌کنم از نظر کیفیت دادرسی، همدان در رتبه بسیار بالایی قرار دارد؛ پنج مرکز کیفیت‌سنجی قوه قضائیه این موضوع را بیان کردند که همدان جزء سه استان برتر از این نظر است، اما هنوز با استاندارد‌های مطلوب فاصله داریم.

وی با بیان اینکه حجم بالای ورودی پرونده‌ها گریبان‌گیر قضات شده است، تأکید کرد: قاضی باید با ذهن آرام و بدون دغدغه اقدام به دادرسی و صدور حکم کند؛ اما موضوعات مختلف گرفتاری‌های ذهنی و مشکلات معیشتی اجازه نمی‌دهند که ذهن قاضی آزاد ‌شود.

عدالتخواه نبود سامانه ارزیابی آرا در سطح کشور را از دیگر عوامل عدم اتقان آرا دانست و بیان کرد: ارزیابی آرا در همدان بیش از چهار سال است در سامانه ساآب صورت می‌گیرد؛ 12 هزار پرونده در یک سامانه و 6 هزار فقره پرونده در سامانه دیگری. درمجموع 18 هزار فقره دادنامه را ارزیابی کردند، یعنی امور کیفی تبدیل به امور کمی شده است.

وی با بیان اینکه می‌توانیم قضات را سطح‌بندی کنیم و یکی از عوامل افزایش کیفیت آرای استان وجود همین سامانه است، اضافه کرد: البته در کشور نیز به‌تازگی سامانه تناد در این‌ خصوص راه‌اندازی شده است.

رئیس کل دادگستری استان همدان در ادامه عدم وجود هیئت اندیشه‌ورز در مراکز استان‌ها را از دیگر عوامل کاهش اتقان آرا دانسته و بیان کرد: باید هیئت اندیشه‌ورزی از نخبگان و قضات بازنشسته در مرکز استان ایجاد کنیم که قضات جوان و تازه‌کار، سؤالات خود را از این طریق پیگیری کنند.

وی بیان کرد: مشکلات معیشتی و حقوق پایین قضات و کارکنان مجموعه قضائی را باید از عوامل بیرونی کاهش اتقان آرا دانست؛ چراکه نخبگان و رتبه‌های برتر رشته حقوق، تنها به این جهت تمایلی به حضور در دستگاه قضائی ندارند.

عدالتخواه تصریح کرد: عدم حضور نخبه‌های جوان، کیفیت دادرسی و اتقان آرا را کاهش می‌دهد و با وضعیت فعلی بودجه قوه قضائیه، نخبه‌گزینی صورت نخواهد گرفت.

وی افزود: بسیاری از قوانین ما دارای ابهام و تناقض است که همین موضوع از عوامل بیرونی عدم اتقان آرا بوده و هر قاضی می‌تواند برداشتی از این قانون داشته باشد.

رئیس کل دادگستری استان همدان با اشاره به ضرورت ارزیابی نظرات کارشناسان و وکلا، گفت: باید بررسی کرد کارشناسی یک کارشناس چقدر در مسیر کشف حقیقت مؤثر است یا دفاع وکیل چه میزان منطقی بوده؛ پس بهتر است سامانه‌ای برای بررسی کیفیت کار وکلا و کارشناس طراحی شود.