سپهرغرب، گروه اجتماعی - سمیرا گمار :تغییر سبک زندگی مهم‌ترین دستاورد فرهنگ غرب در کاهش فرزندآوری بوده و راه بهانه‌های واهی در این امر را هموار می کند.

آمارهای جهانی نشان می‌دهد میانگین فرزندآوری هر خانم ایرانی در حال حاضر به 1.6رسیده و زنگ هشدار برای کاهش جمعیت و پیرشدن ایران مدت‌هاست به صدا درآمده است. دلایل مختلفی برای این امر از سوی دغدغه‌مندان و دلسوزان در مجامع مختلف مطرح می‌شود اما هنوز هیچ کدام نتوانسته اثر جدی و عمیقی بر روند فعلی داشته باشد.

«خانه کوچک است»، «با زندگی کارمندی قید بچه‌دارشدن را باید زد»، «حقوق‌مان به دخل و خرج خودمان هم نمی‌رسد، حالا یک نفر را هم اضافه کنیم؟»، «بچه‌دارشدن پول می‌خواهد»؛ که حالا در تفکر ما ایرانی‌ها ریشه دوانده تنها بخشی از هزاران دلیل یا بهانه‌ای است که از سوی خانواده‌ها برای فرزندنیاوری مطرح می‌شود!

اینکه مشکلات اقتصادی در این چند سال اخیر باعث شده است که خانواده‌ها دیگر نتوانند از پس مخارج فرزند برآیند، موضوع درستی است اما مسئله این است که چرا خانواده‌های مرفه که مشکل اقتصادی ندارند زیر بار فرزندآوری نمی‌روند؟

اگر واقع‌بین باشیم، می‌بینیم که بررسی‌ها نشان می‌دهد تک‌فرزندی یا نداشتن فرزند از اوایل دهه ۸۰ در بین خانواده‌های ایرانی رواج پیدا کرده، تبدیل به فرهنگ شده و بسیاری از زوج‌ها از همان زمان این سبک‌زندگی را تقلید ‌کردند تا جایی که راضی به جایگزین کردن حیواناتی چون سگ و گربه با بچه  شدند! که البته بحث کردن درباره ابعاد این قصه سر دراز دارد.

آنچه در ادامه این خبر می‌خوانید بررسی تاثیر سبک زندگی بر کاهش فرزندآوری در ایران است؛ القائات بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه مسائل اقتصادی مانع اصلی رشد جمعیت است، باید دید این مسئله چقدر تعیین‌کننده است؟ بررسی و تبیین این موضوع و نکات دیگر در این رابطه را در گفتگوی خبرنگار سپهر غرب با حجت الاسلام محمد زهرایی شمس مدرس حوزه علمیه و کارشناس مسائل دینی خواهید خواند:

حجت الاسلام محمد زهرایی شمس بیان کرد: یکی از موضوعاتی که همواره در رابطه با کاهش فرزندآوری مطرح می‌شود دخیل بودن مسائل اقتصادی به عنوان یک مانع اصلی است اما باید به این نکته توجه کرد که آیا این موضوع یعنی مشکل اقتصادی پدیده جدیدی است یا نه قبلا هم وجود داشته است؟

*در گذشته هم مشکلات اقتصادی وجود داشته

وی ادامه داد: نگاه به گذشته‌ای که تعداد فرزندان در خانواده‌ها زیاد بود و خیلی هم فاصله‌ای از آن نگرفته‌ایم نشان می‌دهد مسائل اقتصادی همیشه بوده، هست و خواهد بود و مسئله جدیدی نیست.

این مدرس حوزه علمیه گفت: توجه به مسائل اقتصادی به عنوان یک «عامل» در این موضوع مطرح نیست بلکه جایی که انسان زیاده‌خواه و کمال‌طلب بوده و دارایی‌های موجود خود را کم می‌بیند این مولفه به «خصلت» انسان تبدیل می‌شود که همیشه خود را در کمبود می‌بیند؛ البته زمانی می‌توان آن را به عنوان به صورت عامل دید که به این خصلت دامن زده شده تا به یک مانع تبدیل شود.

حجت الاسلام زهرایی تصریح کرد: اگر مسائل مالی را اصلی‌ترین مانع برای فرزندآوری در نظر بگیریم با رفاهی که اصلا قابل قیاس با گذشته نیست چه خواهیم کرد؟ امکاناتی که در حال حاضر وجود دارد و اصلا در گذشته نبوده و اگر بگوییم با توجه به پیشرفت ها لازم است که این امکانات بالا برود باید گفت در زمان گذشته (یکی دو دهه اخیر) هم این‌طور نبوده که همه چیز فراهم بوده باشد.

*مشکلات تغییر نکرده نوع نگاه به آنها عوض شده

وی با تاکید بر اینکه نیاز انسان به مسکن، خوراک و پوشاک دائمی بوده و فقط شکل عوض می کند، اصل این نیازها را ثابت خواند و گفت: وقتی به آرشیوی از منابع گذشته مراجعه می‌کنیم می‌بینیم آن زمان هم مشکلات زیاد بوده حتی به مراتب بیشتر از زمان حال، اما مسئله این است که الان نوع نگاه به این مشکلات و نیازها تغییر کرده؛ مثلا الان اگر هر کس یک منزل جدا می‌خواهد آن زمان این طور نبود. نیاز به خانه وجود داشت اما این طور نبود که هر کس یک خانه جدا بخواهد. وقتی تک تک مشکلات را بررسی کنیم می‌بینیم مشکلات اقتصادی هم بوده اما الان «نوع نگاه به مسائل» تغییر کرده است.

این مدرس حوزه مشکل اصلی نرفتن به سمت فرزندآوری فرهنگی و اعتقادی دانست و متذکر شد: اگر مشکلات معیشتی، رفاهی و اقتصادی مانع فرزندآوری است قبلا باید تعداد فرزندان با توجه به مشکلات اقتصادی که وجود داشت کمتر می‌بود.

*نیازهای مادی فرزند، تربیت و آینده او سه دلیل اصلی برای کاهش فرزندآوری

حجت الاسلام زهرایی با تاکید بر اینکه نوع نگاه به مشکلات فرهنگی است، اظهار کرد: خود مشکل و نوع نگاه به آن دو بحث جداست؛ در نوع نگاه به  مشکلات چند دسته مشکل بیشتر عنوان می‌شود؛ نیازهای مادی فرزند، تربیت و آینده او؛ که وقتی با خانواده ها صحبت می کنیم عموما با نگرانی برای این سه مشکل مواجه می شویم که فردا فرزندی خواهد آمد که وضعیت بدتری داشته و نسبت به فقر و فلاکتی که می بیند معترض خواهد بود.

*فرعیات یا نیاز اساسی؟

وی در ادامه با اشاره به مشکل اول که تحت عنوان معیشت و نیازهای مادی فرزند از آن یاد می‌شود، تشریح کرد: خیلی از نیازهای مادی فرزندان ما نیازهای اساسی او نیست، بلکه فرعیات و حواشی هستند که به صورت اصل لاینفک و جدا ناپذیر درآمده‌اند.

این مدرس حوزه علمیه ادامه داد: معیشت فرزند غالبا خوراک و پوشاک است؛ چیزهایی که اگر نباشد سلامت جسم فرزند ما به خطر می‌افتد، اما توجه ما به فرعیات زیاد بوده و خیلی از چیزهایی که تهیه می کنیم تجملاتی است یعنی برای رفع نیاز فرزند ما نیست برای این است که دیگران ببینند؛ تصور اشتباهی داریم که نکند بچه ما عقده‌ای شود و اثر سوئی در تربیت و آینده او داشته باشد!

حجت‌الاسلام زهرایی تاکید کرد: اگر بررسی کنیم می‌بینیم چقدر از خرج‌هایی که صورت می‌گیرد فرع و ظاهرسازی و تجملات بوده و همین یک چالش عظیم پیش پای خانواده‌هاست که زن و مرد جوان حاضر نیستند بچه‌دار شوند.

*تصور ما از تربیت فرزند نامشخص است

وی در ادامه سخنان خود به دومین مشکل خانواده‌ها یعنی تربیت فرزند اشاره کرد و گفت: سوال خیلی از خانواده‌ها این است که فرزند خود را چطور تربیت کنم؟ در جواب باید گفت خود شما را چه کسی تربیت کرده؟ تربیتی که مد نظر شماست چطور تربیتی است؟ این همه انسان شاخص و ممتاز از نظر استعداد و خلاقیت چطور تربیت شده‌اند؟ پدر و مادر آن ها عالم و دانشمند بوده‌اند؟ چه انسان‌های بدون پدر و مادری که خیلی خوب تربیت شده‌اند؛ با این اوصاف می‌بینیم تصور ما از تربیت نامشخص است، نمی‌دانیم چه می خواهیم و این را یک چالش اعظم پیش پای خودمان می بینیم.

مدرس حوزه علمیه به سومین مشکلی که پیش پای خانواده‌ها بوده و تحت عنوان نگرانی از آینده فرزندان از آن یاد می‌شود، گفت: پدر و مادرها می گویند آیا بچه  من شغل خواهد داشت؟ رفاه چطور؟ و مواردی از این قبیل؛ باید بگوییم خیالتان راحت امکانات و منابع این کشور برای 80 میلیون نفر چیده شده و امکانات به مراتب بیشتر از قبل است.

*ریشه غالب موارد فرهنگی است نه اقتصادی

حجت الاسلام زهرایی در جمع‌بندی این بخش از سخنان خود اعلام کرد: با بررسی سه مسئله فوق درمی یابیم نوع نگاه به مشکلات باعث شده خانواده‌ها به سمت فرزندآوری نروند نه اصل وجود مشکلات، که ریشه آن هم فرهنگی است و باید روی آن کار شود.

وی به نوع زندگی‌ها به عنوان دومین عامل فرهنگی در فرزندآوری اشاره کرد و افزود: جوانانی که ازدواج کرده و تشکیل زندگی داده اند چون سبک زندگی‌شان سنتی نیست و هر کس منزلی جدا دارد همین باعث شده خود را تنها ببیند قبلا همه در یک خانه بودند و می خواستند بچه‌دارشوند همه در کنارهم بودند اما الان این طور نیست به ویژه اینکه هر دو طرف شاغل هستند.

این مدرس حوزه علمیه اضافه کرد: قبلا روحیه تعاون و همکاری در خانواده‌ها بیشتر بود و همه از نظر معیشتی، مادی، خوراک و پوشاک به یکدیگر کمک می‌کردند و این موارد باعث می‌شد خانواده‌ها راحت‌تر تن به فرزندآوری بدهند اما الان پیوند با خانواده کمرنگ شده و این نوع زندگی به یکی از موانع فرزندآوری بدل شده است.

*فرهنگ غربی انسان را محور همه چیز می داند نه خدا را

حجت الاسلام زهرایی فرهنگ غربی و غرب‌زدگی را یکی از عوامل بریده شدن از خدا خواند و ابراز کرد: نوع نگاه به خدا در اسلام و زندگی غربی فرق میکند؛ کسی که نگاهش به فرهنگ غرب است خدا را در مراحل و اجزای زندگی خود نمی بیند خدای او فقط به درد عبادت می خورد لذا در اجزای زندگی او خدا نقشی ندارد.

وی یادآوری کرد: این در حالی است که اسلام برای تک تک اجزای زندگی برنامه دارد، اما ما خدا را آن طور که باید، نمی‌بینیم و نمی‌شناسیم بنابراین یکی از محصولات سبک زندگی غربی و فرهنگ غرب این است که نوع نگاه شما را به  زندگی عوض می‌کند و همه چیز بر اساس انسان محوری پیش می‌رود؛ باورهایی مثل اینکه، من روزی را خودم می‌رسانم، معیشت زندگی را خودم باید تامین کنم و مواردی از این قبیل، اینکه یک نفر خود را همه کاره می‌بیند و چون ناتوان است می‌گوید فرزند نمی‌آورم، اما مسلمان نگاهش به خدا فرق می‌کند می‌گوید همه این‌ها دست خداست، خدا روز‌ی‌رسان است هر کس دندان دهد نان دهد و با این اوصاف می‌بینیم که سبک زندگی به شدت موثر است.

*افزایش سن ازدواج در تحدید نسل نقشی مهم دارد

این کارشناس مسائل مذهبی در بخش دیگری از سخنان خود افزایش سن ازدواج را نیز یکی از عوامل موثر بر کاهش فرزندآوری خواند و اذعان کرد: همین که شخص دیر ازدواج می‌کند به دلایل مختلف از ترس فقدان سلامتی گرفته تا نبود انگیزه و حوصله همراهی با فرزند تن به فرزندآوری نمی‌دهد و نگفته پیداست بالارفتن سن ازدواج در این امر چه نقش مهمی دارد.

*سطح توقعات بالا رفته

حجت‌الاسلام زهرایی یادآوری کرد: عامل دیگر در کاهش فرزندآوری سطح توقعات است؛ توقع از رفاهیات و امکانات زندگی. اصلاح این امر منوط به فرهنگ‌سازی است نوع نگاه در سبک زندگی غربی تلاش و دویدن برای بیشتر به دست‌آوردن است اما در نگاه اسلام تو تلاشت را می کنی اما در نهایت همه این‌ها امانت خدا در دست تو است؛ این نوع نگاه که همه چیز در دست تو امانت است و باید بگذاری و بروی خیلی از مسائل را حل می‌کند.

وی تاکید کرد: در سبک زندگی غربی اینکه چه کسی زرق و برق و دارایی‌های ظاهری بیشتری دارد مهم است؛ اما در نگاه اصیل اسلامی این مسئله نقشی ندارد؛ با این تفاسیر وقتی فرد خلاء معنوی و دارایی کمتری دارد تن به فرزندآوری نمی‌دهد.

*لزوم الگوسازی از خانواده های پرجمعیت موفق

مدرس حوزه علمیه نقش الگو سازی از خانواده‌های پر جمعیت موفق را یکی از راهکارهای مهم برای تشویق به فرزندآوری دانست و بیان کرد: خانواده‌های ما الگوهای درست و موفقی ندارند و اطرافیان آن‌ها همه دارای یک یا دو فرزند هستند؛ اگر هم تعداد فرزندان در خانواده‌ای زیاد باشد علیه فرزندآوری تمام می‌شود چون تعداد بچه‌های زیاد باعث شده آن‌ها فقیر بمانند.

*دولتمردان چه می کنند؟

حجت‌الاسلام زهرایی در پایان سخنان خود به مسئولیت بزرگ مسئولان و متولیان امر در بخش‌ها و سطوح مختلف جامعه در بسترسازی مناسب برای فرزندآوری خانواده‌ها اشاره کرد و گفت: نمی‌توان همه آنچه در حال حاضر اتفاق افتاده را طرح نظام سلطه برای کاهش موالید در ایران دانست بلکه بخش تعیین‌کننده‌ای به مسئولان ما بستگی دارد؛ دولتمردان وظیفه دارند علاوه بر خنثی کردن برنامه دشمن قوانینی را وضع کنند که به فرزندآوری کمک کند. موانع را از سر راه بردارند و دغدغه جدی داشته باشند.

وی در پایان سخنان خود مهمترین عامل در اصلاح رویه فعلی را فرهنگی خواند و گفت: بهترین راهکاربرای نتیجه گرفتن در این امر فرهنگی است و رسانه‌ها نقش مهمی در واکاوی زوایای خاموش و پنهان ماجرا دارند؛ پرداختن به این موضوعات ترس خانواده ها را کم می کند و همین که رسانه پیشتاز شود قطعا بسیار اثرگذار خواهد بود.