سپهرغرب، گروه گردشگری: بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالقوه گردشگری و سرمایه‌گذاری‌های کلان کشور در این بخش و توجه به این صنعت به‌عنوان ابزاری مناسب، می‌تواند در ادامه روند و توسعه و رشد اقتصادی ایران عامل مهمی محسوب شود. پس باید سعی کنیم، در امر استقبال از حضور گردشگران در کشور، هر آنچه در خصوص امکانات اقامتی و رفاهی لازم است را ایجاد کنیم و در این مهم ازآنچه کشور‌های دیگر انجام داده‌اند نیز، الگو بگیریم.

کشور ایران یکی از قطب­های مهم گردشگری در جهان به­ شمار می‌­رود که با برخورداری از سابقه دیرین تمدن و فرهنگ، طبیعت و شرایط اقلیمی گوناگون و... توانایی قرارگیری در جایگاه مناسب نقاط پرجاذبه گردشگری در سطح آسیا و بین‌المللی را دارد.

به تصدیق سازمان یونسکو، ایران ازنظر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در میان هشت کشور نخست جهان جای ­دارد و به لحاظ جاذبه­های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی جزو پنج کشور برتر دنیاست. طبیعت چهارفصل ایران، وجود دریا، کویر، چشمه­های آب­ گرم، حیات‌وحش متنوع و انحصاری، جاذبه‌های گردشگری و مذهبی و تمدن هفت‌هزارساله این قابلیت را به ایران بخشیده ­است که در ردیف­‌های نخست گردشگری جهان قرار گیرد. (1)

     صنعت گردشگری و اقتصاد

صنعت گردشگری بر رشد اقتصادی اثری نسبتاً غیر­مستقیم دارد و پویایی را در کل اقتصاد به شکل اثرات سر­ریز یا دیگر آثار خارجی موجب می­شود؛ چراکه صنعت گردشگری، تعامل گسترده­ای با دیگر فعالیت­‌های اقتصادی دارد و اگر رونق­ یابد، سایر فعالیت­های اقتصادی که به آن کالا یا خدمت ارائه می‌­دهند، همراه با آن پیشرفت خواهند کرد؛ یعنی گردشگری می­تواند به‌عنوان موتوری برای رشد اقتصادی عمل کند که سایر فعالیت‌ها را نیز به‌دنبال خود روبه‌جلو براند. (2)

به همین خاطر­ است که صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها بر بالا بردن میزان اشتغال، افزایش درآمد‌های ارزی، رونق صنایع داخلی (صنایع‌دستی، صنعت هتلداری و ساخت‌وساز)، گسترش همکاری‌های بین‌المللی و بسیاری دیگر از عوامل پیش­ برنده اقتصادی، بسیار مؤثر واقع شده ­است و در کشور ما نیز نیازمند آن است تا توجه بیشتری در سیاست‌گذاری‌های دولت­ به آن مبذول شود.

از طرفی، رشد اقتصادی، خود یکی از عواملی است که بر توسعه هر چه بیشتر صنعت گردشگری مؤثر است. رشد اقتصادی، با توسعه تسهیلات و زیربناهای گردشگری ازجمله توسعه حمل‌ونقل و راه‌ها، توسعه­ فناوری اطلاعات و ارتباطات، گسترش پول الکترونیک، ساخت‌وساز و توسعه­ اماکن اقامتی، رستوران­‌ها و هتل‌ها، توسعه­ بهداشت عمومی و همچنین توسعه­ تسهیلات تفریحی و امور رفاهی، موجب توسعه روزافزون گردشگری می‌شود.

به بیان بهتر می­توان گفت که توسعه صنعت گردشگری در کوتاه‌مدت ناشی از توسعه و ساخت‌وساز اماکن اقامتی و رفاهی و سایر موارد مذکور است و در بلندمدت، باعث رشد اقتصادی به شکلی گستره­ تر خواهد شد. (3)

در نتیجه، صنعت گردشگری در ابتدا نیاز به‌نوعی سرمایه‌گذاری دارد. چراکه جاذبه­‌های گردشگری به‌تنهایی موجبات ورود گردشگر و رونق این صنعت را فراهم نمی‌کنند. بلکه امکانات و شرایط برای اقامت و جابه‌جایی گردشگران نیز باید فراهم باشد.

ازآنجاکه اقامتگاه یکی از ضروری‌ترین مسائل مربوطه در رضایت‌مندی گردشگر از دوره حضورش در مقصد است، توجه به این بخش می‌تواند تأثیر بسزایی در هرچه بیشتر توسعه­ گردشگری داشته ­باشد. بر اساس ادبیات موجود در زمینه­ گردشگری بیش از 60 درصد از هزینه‌های گردشگر صرف اقامت می­شود. این بدان معناست که 60 درصد درآمدهای حاصل از صنعت گردشگری از طریق همین اقامتگاه­‌ها و اماکن رفاهی به دست می‌آید. درنتیجه سرمایه‌گذاری در توسعه و ساخت‌وساز آن‌ها در باید در دستور کار قرار بگیرد. (4)

هنگامی‌که صحبت از اقامتگاه می‌شود، منظورمان تنها هتل نیست که در طول سفر می‌توان در آنجا مدتی را اتراق کرد. اقامتگاه­‌ها انواع مختلفی دارند و به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شوند. ساخت‌وساز اقامتگاه­‌ها باید با توجه به شرایط منطقه و سلیقه‌ گردشگران انجام­ شود.

     اقامتگاه­‌های سنتی و بوم‌گردی­

از حدود یک دهه قبل، واحدهای اقامتی بوم‌گردی و سنتی به‌تدریج در ایران به وجود­ آمدند. به­ این­ صورت که مناطق گردشگر‌پذیر به‌صورت خودجوش، نوعی واحد­های اقامتی و رفاهی را ایجاد ­کردند که هم نشانه‌هایی از جامعه­ محلی خود داشت و حال و هوای سنتی و محیط‌زیست منطقه را برای گردشگران تداعی ­می‌کرد و هم امکانات رفاهی را در اختیار آنان قرار­ می‌­داد. با توجه به استقبال گردشگران، بعد­ها ضوابط تشکیل این واحدها توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور تدوین­ شد و کسب‌وکارهای کوچکی در این زمینه شکل ­گرفت. (5)

در ­حال ­حاضر اقامتگاه‌های بوم‌گردی در بیشتر نقاط کشور فعالیت ­می‌کنند. کویرها و مناطق جنگلی و همه روستاهای کشور که دارای جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و غیره هستند، مکان­های مناسبی برای احداث اقامتگاه بوم‌گردی به شمار می‌­روند.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی توسط اهالی محلی اداره می‌شوند. آن­ها برای میهمانان توریست خود جایی آرامش‌بخش را همانند محل ­زندگی خودشان در­ نظر­ گرفته‌اند و به زیبایی اتاق‌ها و نمای بیرونی آن را با صنایع بومی خود تزیین ­کرده‌اند تا ضمن آشنایی میهمانان با آداب‌ورسوم خود، خاطراتی خوش را برای آنان فراهم­ آورند.

اقامتگاه­‌های بوم‌گردی به‌خوبی مورد اقبال گردشگران خارجی واقع­ شده ­است و بسیاری از آن‌ها، این اقامت را خاطره­ای خوش می‌­دانند. چراکه این نوع اقامت به آن­‌ها فرصت ­می‌دهد تا ارتباط نزدیک‌تری با جامعه بومی مقصد داشته­ باشند و از طریق میزبانشان اطلاعات کامل‌تر و ناب‌تری را در رابطه با فرهنگ مقصد به ­دست آورند.

همچنین این‌گونه اقامتگاه‌ها، با سرو غذاهای اصیل ایرانی و محلی، فرصت چشیدن طعم‌های متفاوت را به این گردشگران می‌دهند. از طرفی فضای سنتی آن­‌ها برای خارجی­‌ها یک جاذبه به شمار ­می‌رود و فرصتی برای آن‌هاست تا معماری ایرانی و فضای خانه‌های قدیمی و سنتی ایرانی را بهتر و بیشتر بشناسند.

اقامتگاه‌های مدرن و هتل‌های لوکس

صرف‌نظر از جاذبه‌های اقامتگاه‌های­ سنتی، این نکته را باید در ­نظر­ داشت که اقامتگاه­‌های مدرن و هتل‌های لوکس نیز محبوبیت و جاذبه‌ خوبی در بین گردشگران دارند. چه‌بسا در بسیاری از مناطق، اقبال گردشگران به این‌گونه اقامتگاه­‌ها بیشتر باشد و ضرورت توسعه و ساخت‌وساز آن‌ها را ایجاب کند.

هتل­‌ها آشناترین محل اقامت هستند که بیشتر ما به‌خوبی درباره آن­‌ها می‌دانیم، اما اگر بخواهیم تعریفی کلی از آن‌ها ارائه دهیم باید گفت که ساختمان‌هایی هستند که در ازای دریافت هزینه، خدمات اقامتی و رفاهی را به مسافران ارائه می‌دهند. هتل‌ها با توجه به مکان، مساحت و خدمات و امکانات رفاهی از یک تا پنج ستاره، رتبه‌بندی می‌شوند. اتاق‌های هتل‌ها نیز به گروه‌های قیمتی متفاوتی تقسیم می‌شوند. در بیشتر هتل‌ها سوئیت‌ها و اتاق‌هایی اختصاصی قرار دارد که برای کسانی که به‌دنبال اقامتی لوکس هستند، مناسب است.

وجود امکانات رفاهی بسیار مدرن، همچون دسترسی به اینترنت پرسرعت، اتاق مستر، استخر و سونا، رستوران‌های مجلل و غیره در این‌گونه اماکن باعث محبوبیت هرچه بیشتر آن­ها شده ­است.

نوع دیگری از اقامتگاه‌ها که تنها چند سال از فعالیت آن در جهان می­گذرد، هتل بوتیک‌ها هستند. آن­‌ها نوع متفاوتی از هتل محسوب می‌شوند که از تبدیل کاربری خانه‌های قدیمی و تاریخی ایجاد می‌شوند. شکل معماری داخلی اتاق‌های یک هتل بوتیک برخلاف هتل، از سبک یکسان برخوردار نیست؛ بلکه هر اتاق و هر طبقه دارای تجهیزات و منظر متفاوتی است. تجهیزات داخل اتاق‌ها نیز همگی سنتی یا ترکیبی از اسباب و وسایل سنتی و مدرن هستند.

ویژگی دیگر هتل بوتیک‌ها، عرضه و فروش صنایع‌دستی در آن‌ها است. این مراکز اقامتی بعضاً با هتل‌های چهار و پنج ستاره رقابت می‌کنند و جانمایی آن‌ها اغلب در محدوده مرکزی شهرها است.

در ایران از سال گذشته، توجه بخش خصوصی و سازمان متولی گردشگری به ظرفیت اماکن تاریخی و قدیمی بدون استفاده در بافت سنتی شهرها جلب شد و هم‌اکنون با همت بر مرمت و بازسازی این اماکن، از این ظرفیت برای تبدیل کاربری بناهای تاریخی معطل به هتل بوتیک استفاده می‌شود.

گرایش گردشگران خارجی به اقامت در هتل بوتیک به‌جای هتل‌های لوکس، ناشی از علاقه این گروه از توریست‌ها به اماکن تاریخی و فرهنگ کهن ایران است. این هتل بوتیک‌ها که مورد استقبال گردشگران خارجی قرارگرفته دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی همچون داشتن تعداد اتاق بین پنج تا 100 واحد، تجهیز اتاق‌ها با صنایع‌دستی، استفاده از بناهای تاریخی و قدیمی، به نمایش گذاشتن فرهنگ و آداب‌ورسوم، ارائه خدمات همانند هتل‌های پنج ستاره و عرضه غذاهای سنتی و بومی هستند.

این شکل نوین از اقامتگاه‌های توریستی که به‌تازگی رونق پیدا­ کرده، ازنظر اقتصادی اهمیت قابل‌توجهی دارد و در روند ساخت‌وساز و توسعه­ی اقامتگاه، همگام با سلیقه­ گردشگران حرکت­ می‌کند.

     صنعت گردشگری و جهش تولید در مبحث ساخت‌وساز

بر طبق آنچه در ابتدای این مطلب بدان پرداختیم، صنعت گردشگری هم برای رشد و شکوفایی و بهره‌وری و هم برای ادامه­ حیات و ایفای نقش در رشد اقتصادی کشور، توجه به امر جهش تولید در مبحث ساختمان‌سازی و ساخت‌وساز را می­طلبد. چراکه کمبود امکانات اقامتی و رفاهی، عامل اصلی بازدارنده در تحقق شکوفایی و ادامه‌ حیات صنعت گردشگری است. (6)

به گفته­ کارشناسان، اهمیت صنعت گردشگری در رشد اقتصادی به‌قدری است که برخی کشورهای فاقد جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی هم با ایجاد جاذبه‌های مصنوعی و اهتمام به ساخت‌وساز اماکن اقامتی و رفاهی، اقدام به جلب و جذب گردشگر می‌کنند و از این راه، عایدات بی‌حد صنعت گردشگری ازجمله اشتغال، توسعه، ارتقای سطح زندگی مردم بومی و کمک به رشد اقتصادی را نصیب کشور خود می‌سازند. (7)

فراهم ­کردن امکانات اقامتی که صنعت هتل­ داری و بوم‌گردی را به وجود می­آورد شامل تشکیلات و تسهیلاتی است که یکی از بخش‌های پویای صنعت گردشگری، یعنی مبحث ساخت‌وساز را تشکیل می­دهد. ناگفته نماند که رونق ساخت‌وساز نیز ازآنجایی‌که با صنایع بسیاری مرتبط است، توسعه اقتصادی فراوانی را نتیجه می‌­دهد.

در اغلب کشورهای گردشگرپذیر، توجه به صنعت گردشگری، بهبود قابل‌توجهی را در زیرساخت‌هایی مانند فرودگاه‌ها، اماکن تفریحی و رفاهی، حمل‌ونقل و راه‌ها، شبکه آب‌رسانی و انرژی، مراکز درمانی و غیره منجر ­شده که همگی ناشی از همبستگی جدایی‌ناپذیر صنعت گردشگری و مبحث ساختمان‌سازی و ساخت‌وساز است. (8)

     نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

امروزه توسعه‌ گردشگری در تمامی عرصه‌ها، موردتوجه دولت­‌ها قرار گرفته ­است. بسیاری از کشورها به‌صورت فزاینده‌ای به این حقیقت پی ­برده‌اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج داده و در صدد یافتن راه­‌های تازه‌ای برآیند.

صنعت گردشگری به‌صورت زنجیر­وار با بسیاری از فعالیت­‌های اقتصادی، وابستگی دوجانبه دارد و رونق آن، ازلحاظ افزایش درآمدها در اقتصاد کشور میزبان تأثیر به­ سزایی دارد. توسعه گردشگری، اقتصاد کشور را از حالت تک‌محصولی خارج­ می­کند و ثبات و رشد اقتصادی را به علت ثبات در درآمد­های ناشی از جذب گردشگر، برای کشور به همراه خواهد داشت.

از طرفی صنعت گردشگری نظام منسجمی است که بسیاری از عناصر آن لازم و ملزوم یکدیگرند. به­طور مثال: اگرچه اسکان در اقامتگاه‌ها هدف اصلی یک گردشگر نیست؛ اما بدون فراهم بودن امکانات اقامتی، رغبتی برای دیدار از یک جاذبه ایجاد نمی‌شود؛ بنابراین تقاضا برای استفاده از امکانات اقامتی یک تقاضای مشتق ­شده است.

همچنین با رونق­گرفتن صنعت گردشگری در کشور و ورود روز­افزون گردشگر­ها، نیاز بیشتری برای احداث و ساخت‌وساز این نوع اماکن به­ وجود ­می­آید. مسائلی از این قبیل می‌تواند بخش‌های مختلف اقتصادی را به یکدیگر پیوند داده و موجب رونق بخش‌های تجاری، ساختمان‌سازی و صنایع مربوطه، هتل ­داری و سایر بخش‌های مرتبط شود.

شایان‌ذکر است که گردشگری به‌خوبی می‌تواند به توانمندسازی مناطق محروم کمک کند. وقتی از طریق اقامتگاه‌های بوم­گردی، پای گردشگر به مناطق روستایی کشور باز شود، زمینه‌ای مناسب برای ایجاد شغل‌های گوناگون در روستاها فراهم می‌شود.

پی‌نوشت‌ها محلاتی، ص. درآمدی بر جهانگردی، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ف 1380

تقوی، مهدی. عوامل مؤثر بر رشد صنعت گردشگری ایران، پژوهشنامه اقتصادی، سال نهم، شماره سوم، ص 172-157

قاسم­نیا، ندا. نقش اقامتگاه­های گردشگری در توسعه گردشگری. فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی. سال هشتم. شماره دوم. بهار 1395

شهابیان، پویان. بررسی نقش و اثرات گردشگری شهری در توسعه پایدار شهر، 1390

به نقل از معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی mizanonline.com/002427

صدر موسوی، میرستار. درآمدی بر برنامه­ریزی تفریحگاه­های جهانگردی، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز. شماره 17

قره­نژاد. مقدمه­ای بر اقتصاد و سیاست­گذاری توریسم، چاپ اول، انتشارات مانی، 1374

طیبی، سیدکمیل. بررسی رابطه علّی بین گردشگری و رشد اقتصادی. دانش و توسعه، سال پانزدهم، شماره 24