سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : شهر‌ها روزبه‌روز وسیع‌تر می‌شوند و از شهر به کلان‌شهر و بعد به مگاشهر تبدیل خواهند شد. بزرگ‌تر شدن شهر‌ها به این معنی است که برای ملاقات با یک پزشک یا یک خرید باید کیلومتر‌ها در شهر جابه‌جا شویم.

تأسف‌بارتر اینکه این روزها شهر‌های عظیم با پوشش غول‌پیکر از آلودگی و دود پوشانده شده است و شکاف اختلاف طبقاتی به‌دلیل نبود زیرساخت‌های یکسان هر روز بیشتر می‌شود و فعلاً خبری از بهبود وضعیت شهر‌ها نیست.

حال آنکه طی سال‌های اخیر بحثی با عنوان شهرهای 15 دقیقه‌ای و یا شهرهای خودکفا از سوی کارشناسان حوزه شهرسازی در سطح بین‌المللی مطرح است به‌طوری‌که برای نخستین بار «آنه ایلداگو» با مطرح کردن ایجاد شهرک‌های خودکفا در میان مردم پاریس محبوبیت پیدا کرد و سپس به مقام شهردار پایتخت فرانسه درآمد. وی هدف خود از طراحی چنین شهرک‌هایی را ترویج تردد پاک، کاهش آلودگی هوا، ایجاد ارتباط نزدیک‌تر میان شهروندان و رونق اقتصادی مناطق خودکفا معرفی کرد. جالب‌تر اینکه مفهوم شهر 15 دقیقه‌ای کاملاً در تضاد با الگوی برنامه‌ریزی شهری مدرن است که در قرن گذشته مسلط بوده و به‌موجب منطقه‌بندی آن مناطق مسکونی از تجارت، خرده‌فروشی، صنعت و سرگرمی جدا می‌شوند. با این وجود، بیش‌تر ایده‌ها و اصول زیربنایی شهر 15 دقیقه‌ای جدید نیست و بیش‌تر شهرها از قبل حاوی مناطقی هستند که با اصول 15 دقیقه‌ای شهر هم‌سو هستند.

دراین‌بین کرونا دست‌کم این فرصت را ایجاد کرده است تا به‌دنبال راهی برای بهبود این وضعیت باشیم.

در واقع پروژه شهر 15 دقیقه‌ای بر این باور استوار است که شهر‌ها هم‌زمان با خروج از دوران کرونا باید تغییراتی ایجاد کنند تا به مکانی ایمن‌تر، پاک‌تر و عادلانه‌تر تبدیل شوند. براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا دراین‌باره و امکان تحقق این ایده در شهرهای ایران و به‌ویژه همدان گفت‌وگویی را با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدرضا عراقچیان با اشاره به اینکه در شهرهای به‌اصطلاح 15 دقیقه‌ای میزان زمان صرف شده برای سفر از مبدأ به مقصد حداکثر 15 دقیقه است و یا اینکه در این مدت (15دقیقه) به هدف و مقصود ما در شهر برسیم گفت: وقتی به ارزیابی این ایده و طرح فکر می‌کنیم امکان تحقق آن در بسیاری از کلان‌شهرها وجود ندارد مگر اینکه به سراغ هوشمند کردن شهرها حرکت کنیم.

وی با تأکید براینکه البته فعالیت و تردد حضوری شهروندان همواره در کنار هوشمند بودن شهر یک امر انکارناپذیر است ابراز کرد: به‌عنوان‌مثال گاهی شهروندان برای تفرج و گاهی برای خرید و غیره ناگزیر از تردد در شهر هستند.

وی با تأکید بر اینکه برای رسیدن به ایده شهرهای 15 دقیقه‌ای از منظر معماری و شهرسازی می‌بایست عدالت در توزیع خدمات در شهر را مورد توجه قرار دهیم تصریح کرد: بدین مفهوم که باید امکانات و خدمات در شعاع 15دقیقه حرکت شهروندان مهیا باشد.

این استاد شهرسازی افزود: این بدان مفهوم است که می‌بایست زیرساخت‌های خدماتی همچون شعب ادارات، سازمان‌ها، مراکز خرید و مراکز درمانی، بازار مختص خریدهای روزانه و غیره در نقاط مختلف شهر وجود داشته باشد.

عراقچیان با تأکید براینکه البته علاوه بر این زیرساخت‌ها برای تحقق این مهم استاندارد‌هایی جهانی نیز باید برای تحقق این مهم در دستور کار قرار گیرد، اذعان کرد: به‌عنوان‌مثال گفته می‌شود در حوزه خدمات آموزشی باید مهدکودک‌ها در فاصله پنج‌دقیقه‌ای و دبستان‌ها در فاصله 10 دقیقه‌ای و دبیرستان‌ها در فاصله 15 در دقیقه منازل باشند.

وی ادامه داد: علاوه براین پارک‌های محلی و منطقه‌ای نیز باید در فاصله 15 دقیقه‌ای محلات وجود داشته باشند.

این استاد با تأکید براینکه به‌طور خلاصه برای عملیاتی کردن این ایده باید شهرمان محله‌محور باشد، اذعان کرد: در واقع اگر محله‌محوری به‌صورت واقعی (آنچه در گذشته در شهرهای ایران وجود داشت) پیاده شود شهرهای ما 15 دقیقه‌ای خواهند شد.

عراقچیان افزود: این بدان مفهوم است که بتوانیم تمام خدمات مورد نیاز را در مراکز محلات (خدمات روزانه) و یا مرکز نواحی یا گذرها (خدمات هفتگی و ماهانه و یا چند ماهه) تأمین کنیم.

وی با اشاره به اینکه در محلات قدیمی نیازی به تردد و سفرهای طولانی در شهرها برای دریافت خدمات نداشتند و عمده سفرهای درون شهر به‌صورت پیاده بود، ابراز کرد: بنابراین وقتی ایده شهرهای 15 دقیقه‌ای اجرا شود علاوه بر جلوگیری از هدر رفتن زمان شهروندان در ترافیک و غیره تلاش و تقاضا برای تردد پیاده در شهر نیز به دلیل نزدیکی مراکز خدماتی بیشتر خواهد شد.

این شهرساز همدانی با تأکید براینکه تحقق شهر 15 دقیقه‌ای پیاده‌مداری را نیز به‌دنبال خواهد داشت بیان کرد: این مهم به حداقل رسیدن ترافیک شهری را به‌عنوان یک مزیت نوید خواهد داد.

عراقچیان در پاسخ به این سؤال که امکان تحقق این ایده در شهر همدان متناسب با زیرساخت‌های موجود فراهم است اظهار کرد: پایه و زیربنای این بحث در شهری چون همدان از آنجا که زیرساخت (محله) را دارد قابل اجرا است.

وی با تأکید براینکه همدان شهری است که بر مبنای محلات شکل گرفته، عنوان کرد: البته دراین‌بین نیازمند مطالعاتی هستیم که در این محلات کمبودها شناسایی و سنجیده شود.

این استاد دانشگاه افزود: به‌عنوان‌مثال یکی از کمبودها در حال حاضر به بازارچه‌های محلی بازمی‌گردد و مردم برای کوچک‌ترین خرید خود روزانه مجبورند به مرکز شهر مراجعه کنند حال‌آنکه اگر بازارچه‌های محلی و بازارهای تخصصی در گذرهای شهری (نواحی) و یا به تعبیر شهر چند مرکزی داشته باشیم شاهد تحقق بخش اعظمی از زیرساخت‌های شهر خودکفا و 15 دقیقه‌ای فراهم شده است.

عراقچیان با اشاره اینکه شهر همدان شهری یک مرکزی است و چندمرکزی شدن شهر به تحقق ایده شهر 15 دقیقه‌ای کمک شایانی خواهد کرد تشریح کرد: بنده به‌طورقطع اعلام می‌کنم همدان امکان و زیرساخت بدل شدن به شهر 15 دقیقه‌ای را داراست زیرا این شهر همچون دیگر کلان‌شهرها از وسعت بالایی برخوردار نیست.

وی در پاسخ به اینکه طی سال‌های اخیر تشکیل شهرهای تخصصی همچون شهرک سلامت، شهرک‌های صنفی و غیره مطرح است آیا این مهم در تناقض با شهر 15دقیقه‌ای چند مرکزِ نیست اذعان کرد: دراین‌بین دو دیدگاه وجود دارد نخست شهرک‌های موضوعی است که بر اساس شهرک‌های مختلف شکل می‌گیرد اما در دیدگاه دوم اعتقاد بر این است که نباید برای دریافت خدمات روزمره و عمومی مجبور شویم که به شهرک‌ها مراجعه کنیم بلکه باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن امکان دسترسی به این‌گونه خدمات را داشته و به ازای آن شرکت‌های خدماتی، ادارات و سازمان‌هایی که کمترین مراجعه را از سوی شهروندان دارند به شهرک‌ها عودت داد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان ادامه داد: به‌عنوان‌مثال اگر ما نیازمند خدمات پزشک عمومی هستیم نباید نیازی به مراجعه به شهرک پزشکان داشته باشیم بلکه باید نیازهای تخصصی را در شهرک پزشکان دنبال کرد.

عراقچیان ادامه داد: بنابراین در مرحله نخست می‌بایست از ایده و فرم شهر 15 دقیقه‌ای استفاده و سپس برای خدمات تخصصی، شهرک‌های تخصصی ایجاد کرد.

وی با تأکید براینکه برای ادارات نیز همچون حوزه سلامت می‌توان در خصوص استقرارشان در سطح شهر برنامه‌ریزی کرد، تشریح کرد: در این باب باید بگویم ادارات را نیز می‌توان در دو بخش پرمخاطب و کم‌مخاطب قرار داد به‌عنوان‌مثال مناطق شهرداری ازجمله اداراتی است که امکان استقرارشان در شهرک‌ها ازآنجایی‌که مردم به‌صورت روزانه با آن‌ها سرو کار دارند مستقر کرد اما اداراتی همچون اوقاف و یا اداره ثبت‌احوال که دارای مخاطبان خاص و محدود هستند را می‌توان به شهرک‌های این‌چنینی سوق داد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد آنچه امروز از سوی شهرسازان خارجی به‌عنوان شهرهای 15 دقیقه‌ای دنبال می‌شود از سال‌ها قبل توسط شهرسازان همدان و حتی از زمان شکل‌گیری این شهر مورد توجه بود و عملیاتی شده اما متأسفانه طی چند دهه اخیر این میراث گران‌بها در تقلید کورکورانه از شهرسازی غربی به فراموشی سپرده شده است بنابراین انتظار می‌رود چنانکه گفته شد این هنر و دانش دیرینه همدانی‌ها از طریق مطالعه و ارزیابی برای شناخت کمبودها در دستور کار شهرسازان زبده حال حاضر قرار گیرد تا در پی آن شاهد کاهش گره‌های ترافیکی و نیز پیاده‌محور شدن تردد‌های شهری و در نهایت تضمین نشاط شهر در آینده و حال باشیم.