ماه رمضان به‌دلیل عبادت‌های خاص و اهمیتی که دارد و پاداشی که خدا برای بندگانش درنظر گرفته، از سایر ماه‌ها متمایز است. از دیگر دلایل این موضوع آن بوده که قرآن در این ماه و در شب قدر نازل شده است. شب قدر یا لیله‌القدر، شبی باارزش و پُرفضیلت نزد مسلمانان بوده و شب نزول قرآن و شب مقدر شدن امور انسان‌ها است. شب قدر به سبب نزول قرآن، شبی شکوه‌مند بوده، شبی که از والاترین و پُربرکت‌ترین شب‌های سال به‌شمار می‌رود، شبی که پیامبر خدا آن را ستوده و درباره آن فرموده است: ماه رمضان، سرور ماه‌ها و شب قدر، سرور شب‌ها است.

از ویژگی‌های مهم این شب احیا و نیایش به درگاه الهی است. درخصوص اهمیت این شب‌ها با حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد محمدی‌قائینی گفت‌وگو کردیم که در ادامه نتیجه را می‌خوانید:

این کارشناس مذهبی گفت: آنچه در فرهنگ دینی ما ثابت شده است اینکه همه امور بندگان به دست خدا بوده و خدای متعال براساس اراده حتمی خود تمام موجودات و اعمال و حرکات آن‌ها را حتمیت می‌بخشد و باعث به‌وجود آمدنش می‌شود که آیات فراوانی این مطلب را اثبات می‌کنند. در ماه مبارک رمضان ازنظر شیعه سه شب مشخص شده است که شب قدر یکی از این سه شب بوده؛ یعنی در یکی از این سه شب خدای متعال امور آینده بندگان را رقم می‌زند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد محمدی‌قائینی افزود: کلمه قدر معانی مختلف و متعددی دارد، قدر به معنای ارزش است؛ یقیناً شب‌هایی که ما قدر می‌نامیم، دارای ارزش بالایی است. به‌خاطر نزول ملائکه، عبادت بندگان و اراده الهی که بناست نسبت به اعمال و رفتار و حرکات بشر نظرسنجی و تعیین تکلیف شود. قدر به معنای اندازه‌گیری هم هست؛ به این معنا شب‌های مذکور را قدر می‌نامند، زیرا اندازه وجودی هر شخصی در باب تکلیف و اصل حیاتش به دست خدای متعال اندازه‌گیری می‌شود.

این استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه قدر به تنگ گرفتن نیز هم درنظر گرفته می‌شود، گفت: شاید از این جهت گفته می‌شود که همه کارها دست ما نیست؛ درحقیقت اگر با چشم باز بنگریم و با استدلال و برهان، می‌بینیم ما بنده‌ایم و در ضیق و تنگنا هستیم، خدایی خالق و برنامه‌ریز وجود دارد که کارها را تنظیم و اداره می‌کند.

وی ابراز کرد: این سه شب قدر نامیده شده است و قدر واقعی، یکی از این سه شب بوده و خواسته‌اند به ما بفهمانند و بگویند که همه امور عالم به دست خدا است؛ چه امور خیر و چه شر. منتها ایجاد امور به دست خدا بوده، اما انتخاب خیر و شر به دست خود بشر است. بنابراین اینکه گفته شده خدای متعال برنامه‌های بندگان را برای سال آینده تقدیر می‌کند، یعنی خدا اراده کرده است که انسان‌ها در طول سال آینده با اختیار خود چه کنند.

محمدی‌قائینی افزود: اگر در این سه شب قدر انسان با استغفار، دعا، انابه و توجه به خدای متعال از او بخواهد بهترین‌ها را برایش رقم بزند، خداوند هم دعایش را اجابت می‌کند تا با اختیار خودش انجام دهد.

وی اذعان کرد: شب‌های قدر خاصیتش این بوده که انسان اعتقاد داشته باشد متصل به یک مبدأ عالی است و کارها از سوی او سرازیر می‌شود و اگر ما از آن مبدأ بخواهیم که خوبی‌ها را برای ما رقم بزند، وسیله رسیدن به آن‌ها برایمان فراهم می‌شود. یعنی خدا ابزار و اسبابی را آماده می‌کند تا چیزی را که خواسته‌ایم، در سال آینده بتوانیم به‌راحتی انجام دهیم. سخن در باب شب‌های قدر فراوان بوده، عمده همین است که تمام مسلمانان چه شیعه و چه سنی به شب قدر اعتقاد دارند و برهان عقلی هم موجود است و آیات و روایات هم بر دخالت تأثیر مبدا عالم که خدا بوده، جزء مسلمات شمرده شده است.

محمدی‌قائینی افزود: برای این شب‌ها به جهت اینکه انسان بتواند رضایت خدا را جلب کند تا بهترین‌ها را برای او اجابت کند و رقم بزند که با اختیار خودش در طول سال انجام بدهد، یک‌سری اعمال و اذکار معین کرده‌اند که راه را به ما نشان دهند؛ راه شفاف و واضح که هرکس از این راه برود، به‌زودی به مقصدش می‌رسد. برای این سه شب اعمالی وجود دارد که مشترک است و در هر سه شب باید انجام داد و یک‌سری اعمال هم وجود دارد که مختص به هر یک از این شب‌ها است.

وی اظهار کرد: یکی از اعمالی که مشترک هر سه شب بوده، غسل است که مرحوم علامه مجلسی فرموده اگر مقارن با غروب آفتاب باشد و نماز مغرب و عشا را با آن بخواند، بهتر است؛ اما اگر دیرتر هم باشد، ایرادی ندارد. عمل دیگر دو رکعت نماز است که هر رکعت یک حمد دارد و هفت‌بار خواندن سوره توحید (قل هو الله) و بعد از پایان نماز 70 بار استغفار کردن که در روایت داریم انسان از جا برنمی‌خیزد، مگر اینکه خدا خودش و پدر و مادرش را مورد مغفرت قرار می‌دهد.

این استاد حوزه یکی از اعمالی که در این شب‌ها به آن سفارش شده را زیارت امام حسین (ع) برشمرد و گفت: اگر کسی بتواند و توفیق داشته باشد امام حسین (ع) را در کربلا زیارت کند، در تقدیر او مؤثرتر است؛ البته زیارت امام حسین (ع) از راه دور هم ممکن است و از معصومین (ع) هم رسیده کسانی که نمی‌توانند در کربلا باشند، این زیارت را از راه دور بخوانند. از دیگر اعمال این شب‌ها احیا نگه داشتن شب است، ولو کاری هم انجام ندهد؛ خود بیدار بودن و نخوابیدن در شب‌ها، از غروب آفتاب تا طلوع فجر، از مستحبات بوده و سفارش شده کسی که این شب‌ها را احیا کند، تمام گناهانش می‌ریزد، ولو به اندازه ریگ بیابان یا به اندازه ستاره‌های آسمان باشد یا به سنگینی کوه‌ها باشد! خدا همه را می‌بخشد و این از آثار بیدار ماندن است.

وی افزود: از دیگر اعمال این شب‌ها آن است که 50 نماز دو رکعتی بخوانیم؛ نمازهای مستحبی را می‌توان بدون سوره (قل هو الله) خواند (برای کسانی که نمی‌توانند بخوانند)، البته اگر با سوره توحید باشد، بهتر است. دعایی نیز در مفاتیح آمده و مختص زمانی است که قرآن را روبه‌روی خود می‌گشایند. از دیگر دعا‌ها، دعای جوشن کبیر است که علامه مجلسی می‌فرمایند ما روایت داریم و سفارش شده که دعای جوشن کبیر را بخوانیم، هرچند روایت مشهور درخصوص خواندن آن در روز اول ماه مبارک رمضان است.

محمدی‌قائینی دعا را از امور مشترک دیگر این شب برشمرد و گفت: فرد در مورد مسائل دنیوی و اخروی برای خودش و دیگران، چه زنده و چه مرده دعا کند؛ همچنین ذکر و صلوات هم در این شب‌ها سفارش شده است. از دیگر اعمال مشترک در این سه شب قرآن گذاشتن بر سر است و دعای مخصوص آن را بخواند و به پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) و حضرت زهرا (س) استغاثه برد و 10 بار تکرار کند و سپس هر حاجتی و آرزویی که دارد، از خدا بخواهد.

وی افزود: اعمالی نیز داریم که مخصوص هریک از این شب‌ها است؛ برای شب نوزدهم چند مطلب سفارش شده که خواندن 100 مرتبه استغفار، 100 مرتبه اللهم العن قتله امیرالمؤمنین (ع) و دعاهایی که در مفاتیح در قسمت اعمال روزهای ماه رمضان آمده، قسمتی از آن‌ها است. شب بیست‌ویکم طبق روایات فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر بوده؛ برای این شب دعاهای مختلفی در مفاتیح آمده است، مهم‌ترین چیزی که گفته‌اند این بوده که در شب بیست‌ویکم و بیست‌و‌سوم به مذاکره و مسائل علمی بپردازید.

این استاد حوزه گفت: در شب بیست‌وسوم که اعمالش بیشتر از دو شب دیگر است و حتی گفته شده احتمال قوی وجود دارد که شب قدر همین شب باشد، علاوه‌بر اعمال مشترک، اعمال مخصوصی نیز وجود دارد؛ ازجمله خواندن سوره عنکبوت، روم و دخان. همچنین دعای سلامتی امام زمان (عج) زیاد قرائت شود. شب بیست‌وسوم دو غسل دارد که مستحب است یکی را در اول شب انجام دهند و یکی را قبل از اذان صبح. همچنین وارد شده است که هزار بار سوره قدر را بخوانید، هرچند در همه شب‌های ماه رمضان خواندن آن سفارش شده که حدود چهار ساعت زمان می‌برد.

وی افزود: ملائکه قرآن را بر قلب پیغمبر (ص) در شب قدر نازل کرده‌اند، همه اموری را که لازمه چرخش، جریان و ادامه کار موجودات است، در آن شب بر زمین نازل می‌کنند؛ البته ملائکه جسم نیستند و منظور این است که از عالم ملکوت که ماده ندارد، به عالم ماده که عالم پایین است، تنزل می‌دهند. یعنی شکل جسمیت می‌یابد و بُعد مادیتش را در اینجا ایجاد می‌کنند که این کار ملائکه است.

محمدی‌قائینی گفت: ملائکه مأموران الهی هستند؛ طبق روایات باران را هم ملائکه می‌آورند، حتی روزی‌ و علمی که به ما داده می‌شود، به‌واسطه ملائکه است که به آن نزول ملائکه می‌گویند. ملائکه این شب مسئولیتشان این است که آنچه را خدا مقدر کرده، به زمین آورند و در اختیار بشر قرار دهند و انسان با اختیار خودش همان چیز‌هایی که خواسته بود را می‌یابد. ملائکه نور و مبارک هستند و اگر بر کسی نازل شوند، آن فرد هم مبارک است. اگر در زمانی نازل شوند، آن زمان هم مبارک است. اگر در مکانی نازل شوند، آن مکان هم مبارک است. شب‌های قدر مبارک بوده، زیرا قرآن یکجا بر قلب پیامبر (ص) نازل شده است.

عمده چیزی که از طرف معصومین بیان شده و در روایات آمده، این است که سعی کنیم گناه نکنیم؛ چه در اعمال و رفتار و چه در عقیده. گناه نکردن مهم‌ترین هنر است؛ بنابراین دعا کنیم در این شب‌ها که گناه نکنیم. یادمان باشد گناه فقط دزدی یا فحشا نیست، اخلاق خوب داشتن، بی‌تفاوت نبودن نسبت به وضعیت انسان‌های دیگر و انصاف داشتن نیز مهم است، سعی کنیم در طول سال کارهایمان برای رضای خدا باشد.