1) رنج از محدودیت‌هایی است که نوع بشر و خود بشر دارد. این عمیق‌ترین نوع رنجی است که می‌بریم. مثلاً ما از نادانی‌ها و ناتوانی‌های خودمان رنج می‌بریم. از اینکه هر چه می‌کنیم، بالاخره خطاکاریم رنج می‌بریم؛ چه از مفهوم خطای اخلاقی استفاده کنیم و چه از مفهوم گناه دینی و مذهبی استفاده کنیم، هرچه می‌کنیم آخر می‌بینیم که مرتکب گناه و خطا شده‌ایم. این نوعی نادانی یا نوعی ناتوانی یا نوعی نادانی به‌علاوه ناتوانی است که از آن رنج می‌بریم. یا مثلاً انسان از تنهایی خودش رنج می‌برد. تنهایی هم نوعی ناتوانی است. ما از مرگ رنج می‎بریم؛ در واقع، از ناتوانی از دور کردن مرگ از خودمان، ناتوانی در استمرار بخشیدن به زندگی این جهانی که خودمان داریم، رنج می‌بریم. ما از ضعف اراده رنج می‌بریم. مثلاً صدبار تصمیم می‌گیرم دروغ نگویم، ولی باز بار صدویکم دوباره دروغ می‌گویم. صد‌بار تصمیم می‌گیرم متواضع باشم، اما باز برای بار صدویکم هم، متکبرانه برخورد می‌کنم. به همین ترتیب، از اینکه بر امیالم تسلط ندارم رنج می‌برم. مثلاً دلم می‌خواهد بر میل خودم به مال دوستی و شهرت‌طلبی و قدرت‌جویی مسلط باشم، دلم می‌خواهد بر اینکه این‌قدر میل دارم پیش مردم آبرومند باشم، یا بر اینکه این‌قدر میل دارم که محبوب مردم باشم مسلط باشم؛ من بر هیچ‌کدام از امیال خودم تسلط ندارم. این رنج از محدودیت‌ها از این لحاظ از همه رنج‌ها، رنج‌آورتر است که شما از هر چیز دیگری که رنج ببرید، آن را از زندگی‌تان حذف می‌کنید. مثلاً اگر از ارتباط با من رنج ببرید ارتباط دوستانه را با من قطع می‌کنید. اما آدم ارتباطش را با خودش که نمی‌تواند قطع کند. شب که انسان در تنهایی مطلق خوابیده است، آخرش با خودش محشور و مأنوس است و آن‌وقت از این دشمنی در رنج است که هیچ‌وقت از او رهایی نیست.

2) رنج‌های انسان‌های دیگر و همنوعان خودمان است. وقتی انسان‌های دیگر را دستخوش رنج می‌بینیم با آن‌ها احساس نوعی هم‌سرشتی و هم‌سرنوشتی می‌کنیم و از رنج آنان، رنج می‌بریم، چه از رنج‌هایی که در ناحیه جسم انسان‌ها پدید می‌آیند، چه از رنج‌هایی که در ناحیه ذهن انسان‌های دیگر پدید می‌آیند، چه از رنج‌هایی که در ناحیه روان انسان‌های دیگر پدید می‌آیند و چه از رنج‌هایی که در ناحیه ارتباطات اجتماعی انسان‌های دیگر پدید می‌آیند.

3) وقتی می‌بینیم همنوعان ما، مورد ظلم واقع می‌شوند. این غیر از شِق قبلی است. در شق قبل، ظلمی در کار نیست، اما در این نوع سوم، من رنج می‌برم از ستم و بیدادی که بر آن‌ها می‌رود و این ستم و بیداد، کم و کیف زندگی‌شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

4) وقتی که احساس می‌کنم به خودم ظلم می‌شود. به نظر من درد و رنجی که آدم از ظلم به دیگران می‌برد، بیشتر از درد و رنجی است که از ظلم به خودش می‌برد. وقتی کسی به خودم سیلی بزند رنج می‌برم، ولی وقتی می‌بینم کسی به شما سیلی می‌زند واقعاً، بیشتر رنج می‌برم.

5) درد و رنجی است که از بلایای طبیعی و حوادث زندگی می‌بریم، مثل زلزله، سیل و بیماری‌های همه‌گیر و امثالهم. این‌ها همیشه همراه با فقدان‌اند. در این بلایا یا فقدان عزیزان‌مان یا فقدان ارتباطات‌مان را تجربه می‌کنیم یا حتی، در نازل‌ترین صورتش، گاهی اوقات، فقدان مادیات زندگی‌مان را تجربه می‌کنیم.

6) ناخوشایند‌های سلیقه‌ای در زندگی ما پیش می‌آید. مثلاً فرض کنید من انسان متدینی هستم و از سبک زندگی بی‌تدین‌ها ممکن است رنج ببرم یا آدم بی‌تدینی هستم و از سبک زندگی متدین‌ها ممکن است رنج ببرم. یا مثلاً، من موسیقی سنتی دوست دارم، آنوقت از این رنج می‌برم که دخترم دائم موسیقی پاپ گوش می‌دهد. دختر من هم از این رنج می‌برد که من دائماً موسیقی سنتی گوش می‌کنم.

7) رنج از درد جسمانی خودمان است، مثلاً رنج از دندان درد، رنج از سوختگی بدن.

این ترتیبی که عرض کردم، ترتیبی است که شدت و حدت درد و رنج در آن، از بالا به پایین مدام دارد کمتر وکمتر وکمتر می‌شود و بنابراین، اگر می‌خواهید درد و رنج‌های بزرگ را ببینید، باید در این سلسله مراتب به طرف اولی برویم. اولی از همه بیشتر است بعد به همین ترتیب موارد بعد می‌آید.

نکته‌ای که در اینجا وجود دارد و باید قبل از هر چیزی گفت، این است که اگر مصیبتی، خدای ناکرده، بر کسی وارد شود که مصیبت فهم آن شخص را ضعیف کند، حافظه آن شخص را از او بگیرد، تخیل آن شخص را از او بگیرد، قدرت پیش‌بینی را از آن شخص بگیرد، احساس یگانگی با دیگران را از دستش بگیرد، خودآگاهی‌اش را از دستش بگیرد، دیگر این شخص، اصلاً کاری هم نمی‌تواند برای رفع رنج خودش بکند. 

اگر این‌ها از دست برود، انسان واقعاً به موجود ترحم برانگیزی تبدیل می‌شود که از حیوانات هم ترحم برانگیزتر است، چون حیوانات هم کار‌هایی برای خودشان می‌توانند بکنند، ولی این انسان نمی‌تواند این کار‌ها را برای خودش بکند.