تالاب‌ها ازجمله مولدترین محیط‌های زیستی هستند؛ این اکوسیستم‌ها گهواره‌های تنوع زیستی بوده که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه، نقش مهمی در بقای انواع گونه‌های گیاهان و جانوری وابسته به خود ایفا می‌کنند.

تالاب‌ها از اجتماعات انبوه گونه‌های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی‌مهرگان حمایت می‌کنند به‌گونه‌ای که از بین 20 هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از 40 درصد آن‌ها در آب‌های شیرین (تالاب‌ها) زندگی می‌کنند ضمن اینکه این پهنه‌های آبی ذخیره‌گاه بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می‌شوند.

تأثیر و تأثر متقابل اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب مثل خاک، آب و گیاهان و جانوران، عملکرد‌های حیاتی متعددی برای تالاب ایجاد می‌کند که ذخیره‌سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خاک و مهار فرسایش، تقویت آب‌های زیرزمینی، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی‌ها و تعدیل آب‌وهوای محلی از آن جمله‌اند.

از میان ارزش‌های اقتصادی متعدد تالاب‌ها، می‌توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری،‌ تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی‌پروری، تولید محصولات کشاورزی، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل‌ونقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری اشاره کرد، علاوه بر این، تالاب‌ها به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی بشر اهمیت ویژه‌ای دارند، با باورهای جهان‌شناسی و مذهبی رابطه داشته، منشأ تعالی زیبایی‌شناختی می‌شوند، پناهگاه‌هایی برای حیات‌وحش ایجاد نموده و شالوده سنن مهم بومی را شکل می‌دهند.

کنوانسیون رامسر بر حفاظت و بهره‌برداری معقول و پایدار از تالاب‌ها به‌عنوان اکوسیستم‌های با ارزش و نقش‌آفرین در تنوع زیستی (گیاهی و جانوری) و نیز رفاه جامعه بشری، از سوی دولت‌ها تأکید فراوان دارد. دراین‌بین تالابی در حد فاصل استان‌های مرکزی و همدان،20 کیلومتری شمال شرقی شهر ملایر و یک کیلومتری جنوب شرقی شهر اسلام‌شهر با نام آق گل قرار دارد، آب این تالاب از حوضه آبریز رودخانه قره چای در جنوب دشت کمیجان در شهرستان خنداب استان مرکزی تأمین می‌شود.

تالاب فصلی آق گل با وسعت 830 هکتار، زیستگاه حدود 46 گونه پرنده مهاجر و پرندگان وحشی و کوچ‌کننده از شمال به جنوب کشور مانند فلامینگو، قو، غاز خاکستری، پرستوهای دریایی، اردک مرمری، اردک سرسبز، مرغ سقا، لک‌لک و حواصیل دارد.

این تالاب اگرچه بعد از 20 سال خشک‌سالی و کم‌آبی، فروردین سال 98 با بارش‌های خوبی که اتفاق افتاد پرآب شد و زیبایی‌های منطقه را دوچندان کرد اما با مشکلات بالقوه‌ای دست‌به‌گریبان است و این روز‌ها بازهم با خشکی مطلق روبرو است.

بر این اساس برای اطلاع از آخرین وضعیت این تالاب ارزشمند برآن شدیم تا با معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی صفی‌خانی با بیان اینکه معمولاً تالاب آق گل بنا به شرایط فصلی و سیلابی بودن در پی بروز سیلاب‌های بهار آبگیری می‌شود گفت: علاوه بر این معمولاً به‌واسطه شرایط توپوگرافی منطقه اگر تاریخچه این تالاب را هم به لحاظ اکوسیستم مورد بررسی قرار دهیم مشخص است که بسته به میزان سیلابی که در منطقه جاری می‌شود تالاب حداکثر تا تیرماه آب دارد.

وی افزود: بر این اساس تیرماه سال گذشته نیز بر اساس شرایط توپوگرافی و بارشی تیرماه سال گذشته این تالاب رسماً روبه خشکی رفت.

وی با بیان اینکه امیدوار بودیم با شروع فصل بارش شاهد آبگیری مجدد تالاب باشیم اما متأسفانه با توجه به شرایط جوی حاکم و میزان بارش‌ها این اتفاق نیفتاد خاطرنشان کرد: بنده اواسط فرودین ماه بازدیدی از نزدیک‌ترین منبع آبی که می‌توانست به آبگیری این تالاب کمک کند داشتم، متأسفانه تمامی آبراه‌ها، رودخانه‌ها و منابع آبی حاشیه تالاب خشک بود.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با اشاره به اینکه وقتی آبی وجود ندارد توقع پرداخت حق‌آبه و آبگیری تالاب منطقی به‌نظر نمی‌رسد تشریح کرد: البته در خصوص چرایی این اتفاق تنها نمی‌توان شرایط خشک‌سالی را مقصر دانست بلکه در کنار این موضوع عوامل اصلی همچون اینکه ما در حوزه آبریز این تالاب چه کردیم که در حال حاضر منتج به این شرایط شده را نمی‌توان نادیده گرفت.

صفی‌‌خانی با اشاره به اینکه طبیعتاً برداشت بی‌رویه منابع آبی زیرسطحی در حوزه آبریز اجازه جاری شدن آب و سیلاب‌ها را حتی در بارش‌های متوسط نخواهد داد تصریح کرد: به‌نظر بنده در کنار موضوع خشک‌سالی به‌صورت مقطعی موضوع برداشت بی‌رویه و عدم مدیریت صحیح و اصولی منابع آبی در حوزه آبریز را می‌توان مهم‌ترین دلیل شرایط فعلی قلمداد کرد.

وی مدیریت صحیح منابع آبی زیرزمینی حاشیه تالاب، مدیریت کشاورزی و پیشگیری از کشت‌های پُر آب‌بر را در اکوسیستم منطقه تأثیرگذار و سبب جلوگیری از بروز آسیب به تالاب در آینده دانست تشریح کرد: طرح جامع مدیریت تالاب‌ها از تکالیف مندرج در برنامه پنجم و ششم توسعه است که طبق آن سازمان محیط زیست موظف شده با همکاری سازمان‌های مربوطه نسبت به احیای 35 تالاب مهم کشور اقدام کند.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان ادامه داد: در استان همدان نیز با توجه به اینکه تالاب آق گل ازجمله تالاب‌های طبیعی و مهم کشور محسوب می‌شود، اقدامات عمرانی و برنامه‌های مشارکتی با مساعدت و تخصیص اعتبارات ملی، انجام شده است.

صفی‌خانی گفت: تالاب آق گل با توجه به کاهش بارندگی، تخصیص نیافتن حق‌آبه و برداشت غیرمجاز و بیش از حد آب‌های زیرزمینی برای کشت، شرایط خوبی نداشت و با توجه به حساسیت خاص این تالاب از نظر موقعیت جغرافیایی بین استان‌های همدان و مرکزی، لازم بود هماهنگی و همکاری بیشتری در این زمینه انجام شود.

وی افزود: همه دستگاه‌های اجرایی موظف به اجرای برنامه مدیریت جامع تالاب آق گل متناسب با وظایف تعریف‌شده برای آن‌ها در برنامه و بودجه سنواتی هستند و باید گزارش پیشرفت کار خود را به کمیته استانی مدیریت جامع تالاب و شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان ارائه کنند.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان اضافه کرد: با توجه به مصوبات شورای برنامه‌ریزی استان همدان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مکلف است در تخصیص بودجه‌های استانی به دستگاه‌ها، اقدامات اولویت‌دار برنامه جامع مدیریت آق گل را لحاظ کند.

صفی‌خانی تأکید کرد: هرگونه عملیات اجرایی و عمرانی، طرح‌های توسعه مربوط به اشتغال‌زایی و تغییر کاربری در حوزه تالاب آق گل باید برابر مقررات و برنامه مدیریت جامع تالاب و هماهنگی لازم با اداره کل حفاظت محیط زیست استان انجام شود.

وی با بیان اینکه همه مردم ساکن در اطراف تالاب آق گل از منافع احیای این تالاب بهره‌مند می‌شوند بنابراین نباید به دلیل تعارض منافع خللی در روند احیای تالاب ایجاد شود افزود: نشست آغازین تدوین این طرح در خرداد سال 98 به تحلیل ذی‌نفعان و تعیین دست‌اندرکاران با مسئولیت‌های کلیدی، اولیه و ثانویه اختصاص یافت و بر این اساس دست‌اندرکاران در تالاب شناسایی شد که در بین آن‌ها تعداد 15 مورد جزء ذی‌نفعان کلیدی هستند.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان ادامه داد: در بازدید میدانی متصدیان و بررسی ارزش‌ها، تهدیدات، کارکردها و تدوین چشم‌انداز، هدف کلی و اهداف راهبردی تالاب مشخص شد که بر اساس چشم‌انداز نهایی برنامه تالاب آق‌گل، تالابی است با اکوسیستم پایدار، دارای آب کافی متناسب با ویژگی‌های اقلیمی و اکولوژیکی که واجد کارکردهای اکولوژیکی، هیدرولوژیکی و هیدروژئولوژیکی، تاریخی، اقتصادی و گردشگری بوده و با محوریت جامعه محلی مدیریت می‌شود.

صفی‌خانی اظهار کرد: در این طرح جامع اهداف راهبردی و اقدامات اولویت‌دار با هدف رفع تهدیدات و مشکلات و استفاده از ظرفیت‌های تالاب آق‌گل با مشارکت ذی‌نفعان که در آن مشکلات در سه حوزه (آب و خاک)، (مسائل اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی) و (کشاورزی و مدیریت اراضی) ریشه‌یابی، شناسایی و ترسیم شده و این سند به‌عنوان یک سند بالادستی لازم‌الاجرا است.

وی افزود: خوشبختانه ساختار اجرایی و برنامه و دستورالعمل‌های پایش تالاب آق‌گل بود که با حضور، تبادل نظر و بهره‌گیری از خرد جمعی کلیه متصدیان در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها به ریاست استاندار و فرماندار شهرستان مشخص شد.

معاون فنی حفاظت محیط زیست استان همدان در پایان هدف کلی این برنامه را ایجاد مدیریت یکپارچه زیست‌بومی در حوضه آبریز تالاب به‌منظور حفظ و احیای تالاب و تأمین معیشت پایدار جوامع محلی عنوان کرد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد طرح جامع مدیریتی تالاب آق‌گل با توجه به سند بالادستی بودن در صورت اجرای درست می‌تواند نجات‌بخش این تالاب در سال‌های آتی در صورت مدیریت منابع آبی و درعین‌حال نزول بارش‌ها باشد زیرا چنان‌که گفته شد برای کلیه دستگاه‌های ذی‌نفع و ذی‌مدخل تکالیف لازم در این سند قید و ضمانت اجرایی لازم نیز دیده شده است.

علاوه بر اینکه با بررسی در خبر‌ها طی ماه‌های گذشته در گفت‌و‌گویی که مدیرکل سابق حفاظت از محیط زیست استان در خصوص این تالاب با رسانه‌ها داشته، عنوان شده منابع مالی اجرای این طرح نیز در شورای برنامه‌ریزی استان برای دستگاه‌های مختلف پیش‌بینی شده است به طوری که به گفته جعفری‌بسطامی با توجه به مصوبات شورای برنامه‌ریزی استان همدان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مکلف است در تخصیص بودجه‌های استانی به دستگاه‌ها، اقدامات اولویت‌دار برنامه جامع مدیریت آق‌گل را لحاظ کند.