بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته برای صنایع معدنی در سند چشم‌انداز 1404، دورنمای تولید سالانه 55‌ میلیون تن فولاد، 440 هزار تن مس، 1.5 ‌میلیون تن آلومینیوم و 150‌میلیون تن دیگر محصولات معدنی طرح‌ریزی شده است.

حال آنکه بررسی‌های صورت‌گرفته حاکی از آن است که تنها در صورت تحقق تولید 55 میلیون تن فولاد، صادرات این محصول می‌تواند بیش از 60 درصد از درآمدهای نفتی کشور را پوشش دهد و این مهم، اهمیت حوزه معدن و صنایع معدنی را نشان می‌دهد. شایان ذکر است تولید این میزان فولاد نیاز به تأمین سالانه 164 میلیون تن سنگ‌آهن دارد درحالی‌که به‌رغم ظرفیت معدنی بالای کشور، آمارها ظرفیت فعلی سالانه کشور در این بخش را حدود 80 میلیون تن سنگ‌آهن نشان می‌دهند و از این میزان تنها 60 میلیون تن آن در صنایع فولاد و سیمان مصرف‌شده و 20 میلیون تن آن به‌‌صورت دانه‌بندی صادر می‌شود.

به همین دلیل، تمرکز بر اکتشاف ذخایر جدید یک ضرورت حتمی برای بخش معدن کشور محسوب می‌شود.

از طرفی دراین‌بین آنچه به‌عنوان یک الزام می‌تواند بر آهنگ رشد و موفقیت کشف ذخایر جدید کمک کند، گذر از روش‌های سنتی فعلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است زیرا در حال حاضر اکتشافات معدنی صورت‌گرفته در ایران به‌نحو سنتی، با فناوری دست‌‌کم سه دهه پیش و به‌صورت سطحی تا نیمه عمیق صورت گرفته و می‌گیرد که این امر سبب شده متوسط عمق اکتشاف (متراژ حفاری‌شده به‌کل مساحت اکتشاف‌شده) در کشور به‌دلیل استفاده از روش‌های تشخیصی با عمق تجسس پایین و عدم بهره‌گیری از فناوری حفاری عمیق از حدود 20 متر در بهترین شرایط تجاوز نکرده باشد، حال آنکه در کشورهای پیشرو در امر اکتشافات مواد معدنی، این رقم بیش از این‌ها است و به‌بیان‌دیگر، اکتشافات صورت‌گرفته در کشور ما به‌لحاظ عمقی بسیار نازل است. گرچه همان‌گونه که اشاره شد، این نقیصه به‌دلیل عدم استفاده از فناوری‌های نوین تشخیصی و حفاری و استمرار بر رویکرد اکتشافی پیشین کاملاً بدیهی است.

از سوی دیگر نگاهی به اخبار و آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای مرتبط با بخش معدن، به‌وضوح آشکار می‌سازد که امر اکتشاف ذخایر معدنی به‌جهت مغفول ماندن و عدم توجه مسئولان به‌نحو وخیمی دچار آشفتگی و عقب‌ماندگی است که دلیل این آشفتگی را می‌توان در دو حوزه سیاست‌گذاری‌های صورت‌گرفته طی دهه‌های گذشته و مباحث فنی یافت.

به دیگر سخن نگرش سنتی و عدم احساس نیاز به کسب مهارت‌ها و دانش نوین در نحوه انجام پروژه‌های اکتشاف مواد معدنی سبب شده چابکی و دوراندیشی مورد توقع در این حوزه به‌وقوع نپیوندد.

بر این اساس ازآنجا که همدان به لحاظ ماده معدنی از جایگاه بالایی برخوردار بوده و حتی در برخی موارد همچو ن دولومیت و سیلیس حرف اول را در سطحی ملی و حتی منطقه می‌زند برآن شدیم تا درباره مشکلات پیش روی معادن به‌ویژه مشکلات تخصصی هر ماده معدنی با رئیس نظام‌مهندسی معدن استان همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدبشیر یوسفی‌یگانه؛ با بیان اینکه در بخش فناوری سایه تحریم ظالمانه بر کشور، معادن و صنایع وابسته را از استفاده از فناوری و روش‌های پیشرفته در معادن و صنایع معدنی جهان که خود باعث پیشرفت و افزایش ظرفیت به‌طور گسترده می‌شود، محروم کرده گفت: آنچه مسلم است اینکه افزایش میزان تولید ناشی از به‌کارگیری فناوری به‌طور مثبتی بر کاهش هزینه‌های تولید تأثیر دارد.

وی افزود: به همین لحاظ با تغییر در میزان نیاز بازار به مواد معدنی، واحدهای تولیدی بزرگ با تغییر راهبرد حتی در شرایط رکود بازار ادامه فعالیت می‌دهند درحالی‌که واحدهای کوچک تولیدی عمدتاً از چرخه تولید خارج شده یا ورشکست می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه در ایران به دلیل وارداتی بودن عمده ماشین‌آلات معدنی و صنعتی وارداتی، هزینه تولید حتی در شرایط عادی بالاتر از کشورهای صاحب این فناوری‌هاست تصریح کرد: حال با وجود تحریم فرسایشی موجود، ورود کالاهای غیر استاندارد و نامناسب از طریق بازار سیاه و با تأخیر زمانی و قیمتی چند برابر قیمت واقعی، عدم امکان صدور کالای مرغوب ساخت داخل به بازارهای هدف و اجبار به توقف تولید یا فروش محصول تولیدی به بازار با سود کم و بعضاً با ضرر، همگی بخشی از مشکلات واحدهای تولیدی مواد معدنی است.

رئیس سازمان نظام‌مهندسی معادن استان همدان افزود: این در حالی است که در بیرون از شرایط تحریمی، امکان ارائه کالا در یک رقابت سالم به هر خریدار در اقصی نقاط دنیا وجود دارد و فروشنده و خریدار هر دو مجازند با بررسی، بازار نیاز خود را به‌طور منطقی و مناسب تأمین کنند تا دچار ترفندهای سیاسی، واسطه‌گری و دلالی نشوند.

یوسفی‌یگانه با اشاره به اینکه علاوه بر ماشین‌آلات معدنی و فرسوده بودن آن‌ها در ایران، تأمین قطعات یدکی و پشتیبان هم برای معادن و صنایع معدنی ایران با مشکل مواجه است؛ خاطرنشان کرد: این موضوع بر چرخه تولید و به‌طور جنبی بر میزان هزینه‌های تولید و افزایش آن سایه افکنده است.

وی ادامه داد: خرید بخشی از این لوازم از طریق واسطه‌گران یا کمیابی آن‌ها باعث شده که خریدار هیچ حق انتخابی نداشته باشد و به‌محض امکان تأمین مجبور است در دام واسطه‌گران بیفتد و چه‌بسا ضمن پرداخت هزینه‌های تأمین، به علت کیفیت پایین این وسایل بازهم نتواند در جهت تولید قدمی برداشته بلکه کمرش زیر بار این‌گونه هزینه‌ها خم شود.

وی در ادامه با بیان اینکه در بخش ماشین‌آلات معدنی، معادن ایران دچار تنگناها و مشکلات متعددی بوده که این موضوع به‌شدت بر میزان و ظرفیت تولید و در نتیجه بر قیمت تمام‌شده اثر گذاشته تصریح کرد: به همین دلیل تولیدکنندگانی که حتی ماشین‌آلاتی را قبلاً خریداری کرده‌اند هم با مشکل مواجه‌اند.

رئیس سازمان نظام‌مهندسی معادن استان همدان با بیان اینکه حال اگر تولیدکننده‌ای قرار است با ماشین‌آلات استیجاری به تولید ادامه بدهد قطعاً مشکلاتش دوچندان خواهد شد تشریح کرد: تعداد انگشت‌شماری از واحدهای معدنی و صنایع جنبی قادر به تأمین بخشی از ماشین‌آلات خود با روشی که ذکر شد، هستند که آن‌ها هم در راه‌اندازی، راهبری، تعمیر و تأمین قطعات یدکی مشکلات فراوانی دارند.

یوسفی‌یگانه با بیان اینکه تعداد معادن قابل بهره‌برداری در استان چیزی حدود 285 مورد است گفت: بیشترین سهم متعلق به ماده معدنی و ماسه است.

وی با اشاره به مشکلات تخصصی معادن شن و ماسه علاوه بر مشکلات عمده‌ای که پیشتر در بحث فناوری و به‌روز نبود ماشین‌آلات به آن اشاره شد عنوان کرد: مهم‌ترین مشکل پیش روی این‌گونه معادن به بحث نوسان بازار فروش این محصول بازمی‌گردد به‌گونه‌ای که همزمان با راکد شدن بازار ساخت‌وساز در استان و کشور بازار خریدوفروش این ماده معدنی نیز کساد می‌شود.

رئیس سازمان نظام‌مهندسی معادن استان همدان با بیان اینکه ماده معدنی سیلیس نیز به لحاظ تعداد، جایگاه دوم معادن استان را به خود اختصاص داده تشریح کرد: خوشبختانه در این بحث زیرساخت‌های فرآوری در استان فراهم است به‌طوری‌که از دیگر استان‌ها نیز این ماده معدنی برای اجرای عملیات فرآوری را به استان وارد کرده و همدان در این زمینه حرف نخست را در کشور می‌زند.

یوسفی افزود: به‌جز آلودگی این ماده معدنی مشکل دیگری در این بخش نداریم.

وی با اشاره به اینکه به لحاظ تعداد ماده معدنی آهن نیز جایگاه سوم معادن را در استان دارد ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه خوشبختانه تمامی زیربخش‌های فرآوری این ماده معدنی از استخراج گرفته تا پرعیارسازی، کنسانتره و گندله در استان انجام می‌شود.

وی افزود: اما هنوز بخش فراوری آهن اسفنجی و تبدیل آن به شمش در استان وجود ندارد و درواقع عمده نیاز معادن آهن استان تکمیل زنجیره فرآوری این ماده معدنی است.

رئیس سازمان نظام‌مهندسی همدان با بیان اینکه وجود معارضان محلی نیز یکی دیگر از مشکلات پیش روی کلیه معادن استان به حساب می‌آید گفت: در حال‌ حاضر یکی از معادن آهن واقع در شهرستان رزن به همین دلیل تعطیل شده است.

یوسفی‌یگانه با بیان اینکه ماده معدنی آهک نیز رتبه بعدی تعداد معادن در استان را به خود اختصاص داده ابراز کرد: مشکل عمده معادن این ماده معدنی به گران تمام شدن سرمایه‌گذاری در بخش فرآوری (نیازمند کوره برای پخت است) آن بازمی‌گردد به‌طوری‌که ورود به این عرصه به دلیل گران بودن ماشین‌آلات و تجهیزات بسیار دشوار است.

وی ادامه داد: با این وجود خوشبختانه زیرساخت‌های فرآوری این ماده معدنی در استان فراهم شده است.

رئیس سازمان نظام‌مهندسی معادن استان همدان با اشاره به اینکه پس از ماده معدنی آهک نوبت ماده معدنی دولومیت در استان به لحاظ تعداد معادن می‌رسد بیان کرد: در این بخش نیز با تکمیل نبود زنجیره فرآوری مواجهیم.

یوسفی‌یگانه اضافه کرد: بهترین دولومیت در سطح ملی با میزان ذخیره بالا در شهرستان نهاوند و استان همدان استخراج می‌شود اما هنوز زیرساخت فرآوری منیزم از دولومیت در استان فراهم نشده است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر 6 معدن فعال در عرصه استحصال دولومیت استان وجود دارد که هریک ظرفیت استحصال 50 هزارتنی را دارا بوده و حتی امکان استحصال بیش از این عدد نیز وجود دارد گفت: در صورت فراهم بودن زنجیره فرآوری شاید نیاز به این حجم از استحصال وجود نداشته باشد.

این کارشناس حوزه معدن استان همدان با تأکید بر اینکه نباید دولومیت استحصال‌شده از معادن به‌صورت خام همچون ماده معدنی شن و ماسه به قیمت‌های پایین فروخته شود، اذعان کرد: درواقع باید ماده منیزیم از دولومیت جداسازی شود چراکه این ماده معدنی سبک بسیار با ارزش بوده و در صنعت هواپیماسازی و موشک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یوسفی‌یگانه ادامه داد: لازم است سرمایه‌گذاری در عرصه معادن دولومیت استان به بحث لزوم استحصال منیزم هدایت شود.

وی در واکنش به این سؤال که به عنوان اولویت در رفع موانع پیش روی معادن استان توصیه شما در این بخش چیست؟ اذعان کرد: نخستین موضوع لزوم تکمیل زنجیره فرآوری منیزیم استحصال شده از دولومیت و همچنین تکمیل زنجیره فرآوری معادن آهن و از همه مهم‌تر امکان انجام اکتشافات عمقی در معادن استان است.

وی ادامه داد: در تشریح همین بحث باید بگویم هرآنچه تاکنون در معادن اکتشاف شده تا عمق 10 تا 15 متری بوده حال آنکه در سطح بین‌الملل این عمق به هزار متر و بیشتر رسیده است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد در حال حاضر 30 درصد ارزش بازار سرمایه کشور متعلق به بخش معدن است از طرفی سهم بخش معدن و صنایع معدنی از صادرات غیرنفتی کشور بیش از 32 درصد است و بیش از 25 درصد اشتغال کشور را به خود اختصاص می‌دهد پس توجه به این مقوله در استان همدان با توجه به ظرفیت موجود در حوزه معادن می‌تواند محرک خوبی در عرصه ایجاد اشتغال و تولید باشد.

به‌طوری‌که استان همدان با داشتن 285 معدن دارای ذخیره 1.8 میلیارد تن ماده معدنی است که متأسفانه به علت مشکلات و تنگناهای مختلف بیش از نیمی از آن‌ها تعطیل و بلااستفاده هستند؛ همانطور که پیشتر عنوان شد می‌توان با ایجاد زیرساخت‌های فرآوری بخش اعظمی از این معادن را به چرخه استحصال مواد معدنی و سپس تولید بازگرداند بنابراین انتظار می‌رود این مهم از سوی مسئولان متولی به‌عنوان یک اولویت مورد توجه قرار گیرد.