تولید زباله و مدیریت آن امروزه به یکی از معضلات مهم در کشور بدل شده، روز جهانی محیط‌ زیست سال جاری با شعار «سرمایه‌گذاری در زمین با کاهش پلاستیک» فرصت خوبی است تا بار دیگر اهمیت حفظ سیاره زمین از هرگونه آلودگی تبیین و برای حفظ آن توسط مسئولان با همکاری مردم و تشکل‌های مختلف اقدامات مناسب صورت گیرد.

آنچه مسلم است اینکه طبیعت همواره با سخاوتمندی نعمت‌های خود را در اختیار انسان قرار داده و تمام موجودات سعی در شکرگزاری آن دارند اما طی ادوار مختلف خواسته یا ناخواسته راه نابودی طبیعت و محیط زیست را در پیش گرفته‌اند به‌طوری‌که این زیاده‌خواهی به ضرر خودش تمام شده و نابودی هزاران گونه گیاهی و جانوری، از بین رفتن جنگل‌ها، مراتع و منابع آبی را به همراه داشته تا اینکه زنگ خطر این مسیر اشتباه، از سال‌های گذشته یعنی در سال 1972 در دنیا به‌ صدا درآمد.

در واقع تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال 1972 برمی‌گردد، در آن زمان برای نخستین‌بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط‌زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد و بعد از آن هر سال، 5 ژوئن (15 خرداد) در سراسر جهان با عنوان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته و بنا به بحران محیط زیستی نام خاصی را به یدک می‌کشد. سال جاری همانطور که پیشتر عنوان شد با توجه به بحران زباله به‌ویژه پلاستیک، در انتخاب شعار مؤثر واقع شد. جالب‌تر اینکه این معضل زیست‌محیطی در ایران این روزها از فرآیند چالش عبور کرده و به بحران بدل شده است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا گفت‌و‌گویی را با رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمد درویش؛ با بیان اینکه مشکل زباله این روزها بسیار تأسف‌بار است که همچنان با آن در کشور دست‌وپنجه نرم می‌کنیم گفت: در واقع عدم حل این معضل مسئله‌ای تأمل‌برانگیز است.

وی با تأکید بر اینکه از زباله به‌عنوان یک بحران و درواقع مهم‌ترین عامل افت کیفیت آب و خاک در کشور می‌توان نام برد، اظهار کرد: حال آنکه زباله تولیدی می‌توانست به فرصت اقتصادی در کشور بدل شود اما با بدسلیقگی هرچه تمام‌تر تبدیل به بحران زیست‌محیطی شده است.

وی با اشاره به اینکه این بحران مسبب ورود میلیاردها دلار خسارت به کشور است ابراز کرد: حتی در استان‌هایی که از منابع آبی کافی نیز برخوردارند این روز‌ها به‌دلیل عدم مدیریت زباله با بحران جدی روبه‌رو شده‌ایم.

این فعال محیط زیستی با اشاره به اینکه حتی در استانی همچون گیلان که به‌عنوان تنها استان در کشور میزان ریزش‌های آسمانی چهار برابر متوسط کشور است نیز با کمبود آب باکیفیت مواجهیم اظهار کرد: برای رفع این بحران در حال حاضر این استان را به یک کارگاه سدسازی بدل کرده‌ایم.

دوریش با بیان اینکه مسئله‌ این است که اکنون مدیران منابع آب و خاک بیشتر از اینکه نگران اُفت کمیت باشند نگران افت کیفیت این منابع هستند افزود: این افت کیفیت به دلیل ورود سالانه صدها هزار تن زباله به‌صورت مایع و جامد است که سبب شده تا کیفیت منابع آبی به‌شدت به مخاطره بی‌افتد؛ بنابراین در ایران مجبوریم سدهای بیشتر بسازیم و طرح‌های انتقال آب بیشتری اجرا کنیم تا نیازهای شرب و غذای سالم را برای مردم تأمین کنیم.

وی با تأکید بر اینکه برای اجرای چنین طرح‌هایی سالانه چندهزار میلیارد تومان هزینه می‌شود خاطرنشان کرد: در حالی که به بهانه نبود بودجه هنوز تصفیه‌خانه بندر انزلی ساخته نشده و نتوانسته شیرابه‌های سراوان را تصفیه کند و موضوع تفکیک زباله از مبدأ در حد حرف باقی مانده است.

وی با بیان اینکه به‌نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دلایلی که هنوز نتوانسته‌ایم بحران زباله را حل کنیم این است که بر اثر عدم حل بحران زباله یکسری بیزنس‌ها همچنان فعال و پول‌ساز هستند بیان کرد: یکی از تفکر‌های موجود در این زمینه و تفکر غلبه‌ سازه‌ای در مدیرت آب است حال آنکه اگر می‌توانستیم این مشکل آلایندگی آب و خاک ناشی از ورود پساب‌ها، پسماندها، زباله‌ها و شیرابه‌ها را حل کنیم شاید مجبور نبودیم سالانه صدها هزار میلیارد دلار برای عملیات سازه‌ای مانند سدسازی، دست‌کاری‌های ژنتیکی، تراریخته‌ها و طرح‌های انتقال آب که می‌تواند نظام هیدرولوژیکی کره زمین را با مخاطره‌های جدی روبه‌رو کند، هزینه کنیم.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در کشور با بیان اینکه تمام ماجرا با 400 میلیارد تومان برای احداث تصفیه‌خانه در انزلی حل می‌شود اما 20 سال است که مدیران شهری می‌گویند نتوانستیم برای ساخت تصفیه‌خانه انزلی تأمین اعتبار کنیم افزود: اما در همان حال هزار میلیارد تومان تخصیص می‌یابد تا در بالادست انزلی، سد لاسک احداث شود و هزار میلیارد تومان دیگر برای اینکه از شر رسوب خلاص شوند پول می‌دهند تا دی‌اکسید تیتانیوم وارد تالاب کنند و نمی‌دانند این یک ماده سرطان‌زاست.

درویش در ادامه تصریح کرد: پس اگر پول نیست چگونه دو هزار میلیارد تومان در پایین‌دست و بالادست تالاب هزینه می‌کنند اما نمی‌توانند تصفیه‌خانه را راه‌اندازی کنند؟ این مشکل در بیشتر شهرهای ما وجود دارد.

وی ادامه داد: تا زمانی که نفع این بیزنس‌ها در ضعیف نگه داشتن مدیریت پسماند باشد این مهم همچنان به حالت بحران در کشور وجود خواهد داشت حال آنکه امکان بازیافت 95 درصد زباله به‌جز بخش عفونی در کشور فراهم است.

رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو با اشاره به اینکه 70 درصد زباله تولیدی در کشور تَر است که به‌راحتی می‌توان آن را به کمپوست تبدیل و برای تغذیه دام استفاده کرد و منجر به افزایش حاصلخیزی خاک شد اظهار کرد: دراین‌بین پلاستیک، شیشه، فلز و غیره نیز به‌راحتی امکان بازیافت دارند اما ما این سرمایه‌های ارزشمند را به دلیل عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت از دست می‌دهیم حال آنکه سرانه تولید زباله نیز روزبه‌روز در کشور در حال افزایش است.

درویش با ابراز اینکه یکی از نکات تیره و تاری که وجود دارد و تقریباً تمام دولت‌ها در رسیدن به اهدافشان برای حل مشکل مدیریتی پسماند و پساب معطل ماندند همین ماجراست اذعان کرد: متأسفانه عملاً هنوز نتوانستیم تفکیک زباله از مبدأ در سکونتگاه‌های شهری که یکی از نخستین اصول مدیریت بهینه موضوع پسماند و پساب است را انجام دهیم.

وی تصریح کرد: به طور متوسط هر ایرانی روزانه 700 تا یک کیلوگرم زباله تولید می‌کند، این رقم در دنیا حدود 50 گرم است و با توجه به اینکه ما جزو 30 اقتصاد برتر دنیا هم نیستیم ابعاد فاجعه بیشتر می‌شود یعنی بدون اینکه جزو تولیدکنندگان اقتصادی اول دنیا باشیم، در فهرست تولیدکنندگان اول زباله در دنیا هستیم.

وی با اشاره به اینکه در مصرف پلاستیک جزو چند کشور نخست جهان هستیم درحالی‌که هفدهمین جمعیت جهان را داریم گفت: این همه نشان می‌دهد که ما از چنین فرصت بزرگ و آن‌هم بازچرخانی و استفاده مجدد از این سرمایه ملی نه‌تنها نتوانستیم استفاده کنیم بلکه آن را به یک چالش و تهدید بزرگ برای طبیعت و سلامتی فرزندانمان تبدیل کرده‌ایم.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در کشور با بیان اینکه پلاستیک‌های رهاشده تا 200 سال در طبیعت باقی مانده و پس‌ازآن نیز در پی تجزیه شدن خرد شده و به‌اشتباه مورد تعلیف پرندگان و دام قرار می‌گیرند تصریح کرد: این مهم یعنی ورود این مواد شیمیایی در زنجیره غذایی ما انسان‌ها که مشکلات عدیده‌ای را در دستگاه گوارش به‌دنبال داشته درعین‌حال افزایش روزافزون سرطان از دیگر نمونه‌های بارز این فرایند تخریب‌گر محیط زیستی است.

درویش با اشاره به اینکه پلاستیک از میزان نفوذ آب در خاک بر اثر بارندگی می‌کاهد، خاطرنشان کرد: این مهم ضریب هرزآب و سیلاب را در کشور بالا می‌برد.

وی با بیان اینکه پلاستیک عنصر خطرناکی برای محیط زیست محسوب می‌شود گفت: تأسف‌بارتر اینکه اخیراً مشخص شده پس از تجزیه، حاصل آن‌ها میکروپلاستیک‌هایی است که حتی در قطرات باران نیز مشاهده شده‌اند که این عنصر خطرناک خود را در ارتفاعات بیشتر نشان می‌دهد به‌طوری‌که سالانه ده‌ها گونه ارزشمند جانوری بر اثر مصرف این میکروپلاستیک‌ها جان خود را از دست می‌دهند.

این فعال محیط زیستی با تأکید بر اینکه باید برای تولیدکنندگان پلاستیک مالیات‌های خاص در نظر گرفته شده و در عرصه فرهنگ‌سازی نیز برای کاهش تولید پلاستیک و زباله نیازمند تولید محتوای جذاب در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های رسمی هستیم افزود: این کلیپ‌ها و محتوای عنوان‌شده باید مردم را ترغیب به کاهش استفاده از پلاستیک در قالب ظروف یک‌بار مصرف کنند.

وی ادامه داد: همچنین این مهم باید در فیلم‌ها نیز مورد توجه قرار گرفته و به‌صورت نامحسوس از سوی نقش‌های مثبت فیلم‌ها و سریال‌ها در ذهن مردم نهادینه شود.