روابط دوستانه در دروان نوجوانی بسیار مهم است و این دوستی‌ها می‌تواند به نوجوان کمک کند تا احساس پذیرش و تعلق داشته باشد و مهارت‌های مهم اجتماعی و احساسی را بیاموزد اما گاهی همین گروه همسالان با نامناسب بودن رفتارو افکارو سبک زندگی شان می‌توانند زندگی نوجوان شما را دستخوش اتفاقات ناگواری کنند که جبران آن‌ها به سادگی امکان پذیر نیست.

یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های والدین ترس آن‌ها از نوع دوستانی است که نوجوان انتخاب می‌کند. نوجوانان در این سنین بیش از آنکه با خانواده در ارتباط باشند، به سمت دوستانشان گرایش پیدا می‌کنند؛ بنابراین خیلی مهم است که والدین بر فعالیت‌ها و دوستان فرزندشان نظارت کافی داشته باشند تا او به‌اشتباه با فردی نامناسب ارتباط پیدا نکند اما زمانی که چنین اتفاقی می‌افتد و والدین متوجه تغییر رفتار و تأثیرپذیری نوجوانشان از دوستان نابابش می‌شوند، اغلب از روی ناآگاهی سعی می‌کنند با امرونهی، تنش و پرخاشگری از فرزندشان بخواهند که ارتباطش را با دوستش قطع کند و همین امر آغازکننده جنگ برای قطع ارتباط است. دکتر آسیه اناری، عضو هیئت‌مدیره انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان ایران در گفت‌وگو با ایرنا توضیح می‌دهد در چنین شرایطی چه‌کاری از دست والدین ساخته است و آن‌ها چطور می‌توانند نوجوانشان را از دوستان نابابش دور نگه‌دارند.

 تأثیر دوست در شکل‌گیری شخصیت نوجوان

تحقیقات نشان می‌دهد که در دوره نوجوانی تأثیرپذیری نوجوان از همسالان از دیگران، حتی از خانواده و معلم بیشتر است. تأثیر دوستان گاهی به حدی است که می‌تواند بر تأثیر والدین غلبه کند. گاهی دیده می‌شود که یک نوجوان درس‌خوان، باایمان و بانشاط از یک خانواده متدین و با اصالت به خاطر رفاقت با یک دوست ناباب به مسیر نادرستی کشیدن می‌شود. «دکتر اناری» درباره تأثیر دوست در شخصیت نوجوان می‌گوید: «اساساً نوجوانی دوره‌ای است که نوجوانان به‌شدت تحت تأثیر همسالان هستند و بیشتر تمایل دارند در جمع دوستان باشند تا خانواده؛ البته این مسئله ازنظر رشدی کاملاً طبیعی است زیرا نوجوانان در مرحله‌ای هستند که می‌خواهند استقلال‌یابی و هویت‌یابی کنند، آن‌ها استقلالشان را با دور شدن از خانواده و هویتشان را با رفت و آمد با همسالان نشان می‌دهند؛ بنابراین، به‌طور طبیعی نوجوانی دوره‌ای است که نوجوان بیشترین تأثیر را از همسالانش می‌پذیرد و ازاین‌جهت اهمیت دوست آن‌قدر زیاد است که می‌تواند شخصیت، آینده و انتخاب‌های نوجوان را تحت تأثیر قرار دهد.»

این روانشناس بالینی می‌گوید: «من در طول این سال‌هایی که به والدین و فرزندان شان مشاوره می‌دهم نوجوانان زیادی را دیده‌ام که حتی به خاطر دوستشان مدرسه‌شان را تغییر می‌دهند، به خاطر دوستشان رشته‌ای را انتخاب می‌کنند که به آن علاقه ندارند و این بر آینده نوجوانان تأثیرگذار است.»

 دلیل فاصله گرفتن نوجوان از خانواده و گرایش به دوستان

با ورود کودکان به دوران نوجوانی، روابط دوستانه نوجوانان اهمیت زیادی پیدا می‌کند. درواقع، گاهی اوقات والدین احساس می‌کنند که از طرف فرزندانشان نادیده گرفته‌شده‌اند یا نوجوان به خاطر دوستی‌ها، آن‌ها را رها کرده‌اند. این مسئله پدر و مادرها را نگران می‌کند.« دکتر اناری» توضیح می‌دهد: «دوستان نقش بسیار زیادی در شکل‌گیری شخصیت نوجوان دارند به دلیل اینکه به‌نوعی هویت‌یابی را تسریع می‌کنند و فرایند استقلال‌یابی را به وجود می‌آورند. به همین دلیل است که نوجوان از خانواده فاصله می‌گیرد و جذب گروه همسالانش می‌شود. درواقع نوجوان با این کار پیغام می‌دهد که من دیگر کودک دیروز نیستم و می‌توانم برای خودم تصمیم بگیرم اگرچه نمی‌تواند درست تصمیم بگیرد و اشتباهات و خطاهای زیادی دارد اما خودش فکر می‌کند که بزرگ‌شده و بافاصله گرفتن از خانواده می‌خواهد استقلالش را ثابت کند. با این تفکر، نوجوان هر چه بیشتر از خانواده دور می‌شود و به سمت دوستانش گرایش پیدا می‌کند و اینجا دقیقاً جایی است که والدین ممکن است آسیب ببینند.»

 برای نوجوانتان دوست بخرید!

گاهی والدین احساس می‌کنند رفتارهای فرزندشان تحت تأثیر رفتار متغایر با عرف و شرع دوستانش قرارگرفته است. اینکه والدین چگونه باید بر نوجوان نظارت داشته باشند تا او به‌اشتباه با فردی نامناسب ارتباط پیدا نکند موضوعی است که «دکتر اناری» درباره آن راهکار ویژه ای دارد: «ناگهان در دوران نوجوانی والدین نمی‌توانند مثل پلیس وارد شوند و بخواهند روابط دوستانه نوجوان را کنترل کنند. والدین زودتر از سن نوجوانی باید برای فرزندشان دوست بخرند یعنی شروع کنند به رفت‌وآمد با خانواده‌هایی که فرزند نوجوان دارند، دوست‌های نوجوان را از بین همکلاسی‌ها انتخاب کنند و بتوانند برای دوران نوجوانی فرزندشان دوستانی داشته باشند. علاوه بر این، باید رابطه خوبی بین والد و نوجوان برقرار باشد تا تأثیرگذاری وجود داشته باشد زیرا اگر تأثیرگذاری وجود نداشته باشد، والدین نمی‌توانند با نظارت و کنترل کاری از پیش ببرند.»

اناری در ادامه می‌گوید: «قطعاً ما به‌عنوان والدین باید بر دوستان و رفت و آمد نوجوانمان نظارت داشته باشیم اما اگر یک رابطه خوبی بین نوجوان و والدین وجود نداشته باشد یا رابطه بین دوستان خانوادگی، خانواده و نوجوان برقرار نشده باشد، در این صورت نوجوان در تنهایی برای خودش دوست انتخاب می‌کند؛ بنابراین، نظارت باید وجود داشته باشد اما نظارت به معنای کنترل نیست، نظارت به این معناست که اولاً والدین اصول ارتباط صحیح با نوجوان را بدانند مثل انتقاد نکردن، نصیحت نکردن، دائماً دخالت نکردن، با نوجوان مثل یک کودک رفتار نکردن و...، ثانیاً از بچگی دنبال دوست برای فرزندشان باشند و بتوانند با خانواده‌هایی که فرزند هم سن و سال فرزندشان دارند رفت و آمد کنند تا در دوران نوجوانی نظارت داشته باشند و از همه مهم‌تر داشتن تفریحات خانوادگی است. تفریحات خانوادگی موردعلاقه نوجوان باعث می‌شود تا بتوان نوجوان را در بافت خانواده تا حدودی نگه داشت.»

 چگونه نوجوانمان را از دوستان نامناسب دورنگه داریم؟

«دکتر اناری» در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «اگر والدین متوجه شدند که فرزندشان چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی با فردی نامناسب دوست شده است اولاً مستقیماً گفتن این موضوع بیشتر باعث تحریک نوجوان می‌شود. هرچقدر شما به‌عنوان والد به خاطر دوست فرزندتان بجنگید، نوجوان شما بیشتر تمایل پیدا می‌کند که به سمت آن دوست ناباب سوق پیدا کند چون یکی از ویژگی‌های دوران نوجوانی لجبازی است و مقابله والدین تنها شرایط را وخیم‌تر خواهد کرد. از افراد تأثیرگذاری که نوجوان به آن‌ها اعتماد دارد مثل معلم، دوست خانوادگی، عمه، عمو، دایی و... بخواهید که به‌صورت غیرمستقیم با نوجوان صحبت کند تا آن ارتباط دوستانه را قطع کند. تا جاییکه می‌توانید رابطه خودتان را با نوجوانتان درست کنید، به این معنا که دست از سرزنش، انتقاد و نصیحت نوجوانتان بردارید، با نوجوانتان وقت کیفی بگذرانید و کاری که موردعلاقه نوجوانتان است، انجام دهید تا نوجوانتان به شما نزدیک شود؛ این باعث می‌شود که شما در بحث‌های غیرمستقیم بتوانید به نوجوانتان چیزهایی بیاموزید، در غیر این صورت کاری نمی‌توانید انجام دهید.»

این متخصص روانشناسی کودک و نوجوان با اشاره به اهمیت نظارت بر نوجوان می‌گوید: «والدین باید در دوران نوجوانی حتی بیش از دوران نوپایی و کودکی، به‌صورت غیرمستقیم حواسشان به نوجوانشان باشد. 

نظارت غیرمستقیم به این معناست که مستقیماً نظر نمی‌دهیم و حرفمان را تکرار نمی‌کنیم بلکه به‌صورت غیرمستقیم در بحث‌هایی که پیش می‌آید یا در وقت‌هایی که با نوجوان می‌گذرانیم یا به‌وسیله یک فرد سوم مورد اعتماد نوجوان، پیغام‌هایمان را به فرزندمان می‌رسانیم و آسیب‌های آن فرد آسیب‌رسان را به او گوشزد می‌کنیم.»

 بدترین روش والدین در برخورد با دوستان نامناسب فرزندشان

گاهی برخی والدین برای قطع ارتباط رابطه دوستانه فرزندشان مستقیماً با دوست ناباب فرزندشان برخورد می‌کنند و از او می‌خواهند که دیگر با فرزندشان ارتباط نداشته باشد؛ دکتر اناری درباره درست یا غلط بودن چنین روشی می‌گوید: «این روشی است که 30 سال پیش مورداستفاده قرار می‌گرفت و کاملاً اشتباه است. این رفتار نه‌تنها باعث می‌شود که نوجوان از روی لجبازی بیشتر به سمت دوستش گرایش پیدا کند بلکه باعث خشمگین شدن نوجوان و دور شدن او از والدینش می‌شود.»

 وقتی تاثیر پذیری از دوستان نامناسب آغاز شده است

گاهی والدین به نوجوانشان آزادی‌های نامحدودی می‌دهند و زمانی متوجه رفتار خارج عرف فرزندشان می‌شوند که تقریباً کار از کار گذشته و نوجوان به‌واسطه دوستان نامناسبش رفتاری مثل سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، ارتباط با جنس مخالف، تماشای فیلم‌هایی با محتوای نامناسب و... را تجربه کرده است؛ دکتر اناری می‌گوید در این شرایط بهتر است که والدین از روانشناسان مشاوره بگیرند: «در چنین شرایطی والدین نمی‌توانند کاری انجام دهند بلکه باید در مسیر رابطه گام بردارند و از متخصص و روانشناس کمک بگیرند و از همه مهم‌تر اینکه به حرف روانشناس گوش کنند. مسئله اینجاست خیلی وقت‌ها والدین باوجود مراجعه به روانشناس درنهایت کاری که خودشان می‌خواهند انجام می‌دهند. همچنین گاهی خانواده‌ها به دلیل هزینه‌ها از مشاوره دوری می‌کنند درحالی‌که این هزینه به خود نوجوان و ساختار خانواده بازمی‌گردد؛ بنابراین، در شرایطی که اوضاع از کنترل خارج شد و دوستان ناباب تأثیرشان را روی نوجوان گذاشتند و به هر دلیلی نوجوان وارد مسیرهایی شد که نباید می‌شد مثل ترک تحصیل، مصرف سیگار و مواد مخدر و هرگونه رفتارهای پرخطر، والدین به‌تنهایی نمی‌توانند اوضاع را درست کنند. این شرایط درست مثل وقتی است که شما به سرطان بدخیم مبتلا می‌شوید، در چنین شرایطی شما نمی‌توانید با قرص سرماخوردگی بیماری را درمان کنید بلکه باید از متخصص کمک بگیرید. برای حل این معضل نیز والدین باید حداقل دو الی سه سال با یک مشاور و روانشناس در ارتباط باشند تا نوجوان از این دوران حساس عبور کند. کمک گرفتن از افرادی که مورد قبول نوجوان هستند، اینجا هم خیلی کمک‌کننده است و نوجوان با حرف زدن با این افراد می‌تواند از ورطه‌ای که در آن گرفتارشده است، بیرون بیایید.»