وضعیت کنونی آب در همدان از زمانی آغاز شد که با کاهش بارش‌ها، منابع ذخیره آب سطحی استان مانند سد اکباتان هم کاهش حجم پیدا کرد و کار را به جایی رساند که مسئولان مجبور به قطع آب در ساعاتی از روز شدند.

در این شرایط بود که نیاز به تکمیل پروژه آبرسانی از تالوار که رئیس جمهور در مردادماه سال جاری برای آن ضرب الاجل دوماه تعیین کرده بود بیش از پیش خود را نشان داد این موضوع از یک سو و نیاز به اتصال سامانه‌های تامین آب سطحی و زیر زمینی به هم از سوی دیگر باعث شد تا در چند روز گذشته فعالیت‌های شبانه‌روزی برای حل این مسئله صورت گیرد تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن که به گفته وزیر کشور تا چند روز آینده است موضوع آب در همدان حل شود.

با اینکه گفته می‌شود این شرایط و خشکسالی حادث شده برای همدان در 45 سال گذشته بی‌سابقه بوده اما امروز تاریخ این شهر چیز دیگری می‌گوید به طوری که 14 سال قبل، یعنی سال 87 یک بار دیگر این شرایط دامنگیر همدان بوده و حتی سد اکباتان را به خشکی کامل کشانده و همان بازه زمانی هم مشکلاتی را برای تأمین و توزیع آب ایجاد کرده که در نهایت با استفاده از چاه‌های زیرزمنی مرتفع شده است.

علی رحیمی‌فر، مدیرعامل وقت آب و فاضلاب استان همدان از جمله افرادی است که در مهار بی‌آبی سال 87 نقش مهمی داشته است؛ تسنیم با او گفت‌وگویی انجام داده و ضمن بیان چگونگی مهار و کنترل بی‌آبی سال 87، وضعیت فعلی معضل تأمین آب همدان و راه‌های حل این معضل را تشریح کرده‌است.

  مشکل آب در همدان جدید نیست؛ باید از صبوری مردم تشکر کرد

    آقای رحیمی‌فر مرور اخبار گذشته می‌گوید در زمان مدیریت شما هم بار دیگر وضعیت آب همدان به مشکل خورده بود و این روزها به نوعی تکرار تجربه 14 سال پیشه است. بفرمایید داستان خشکسالی سال 87 همدان چه بود؟

ابتدا باید از صبوری مردم در این روزها تشکر کنم که با مظلومیت تمام در عبور از این مسئله همراه مسئولان هستند.اما بعد، شرایط پیش آمده قابل پیش بینی بود چرا که همدان از سال‌ها قبل یعنی همان دهه 70 تا 90 با مسئله آب مواجه بوده که در برخی سال‌ها شدت پیدا کرده و در برخی مواقع هم کنترل شده است، اما سال 87 و در زمان استاندار وقت "بهروز مرادی"، تأمین آب همدان مثل امروز به مشکل خورده بود، سد اکباتان آبی برای تأمین نداشت، بارش‌ها از بین رفته بود، در فصل گرم سال قرار داشتیم و شبکه هم توان تأمین آب را نداشت، برای همین باید دنبال راه حلی می‌گشتیم که بتوانیم شرایط را مدیریت کنیم و برای همین به آبگیری از زیر زمین پناه بردیم و با حفر چاه توانستیم شرایط را مدیریت کنیم.

     مهم‌ترین مشکلی که آن سال‌ها برای همدان در توزیع آب شرب ایجاد شد چه مواردی بود؟

در تأمین آب شهری سال 87 مهم‌ترین مشکل و چالش ما در بخش توزیع بود به طوری که خیلی از شهرستان‌ها مانند فامنین، قهاوند، کبودراهنگ و به خصوص تویسرکان آب به مشکل خورده بود اما با این وجود تنها شهرستانی که ما مجبور به توزیع آب با تانکر شدیم شهرستان تویسرکان بود و در باقی نقاط با استفاده از حفر چاه در مناطقی مثل گنج تپه، حصار امام، باغ میوه، بالا دست باغ بهشت و اجاره چاه از دستگاه‌های دولتی و حتی کشاورزان کمبود آب را مرتفع کردیم اما خدارا شکر در حال حاضر و شرایط موجود استان بحمدالله این مشکل را ندارد و موضوع آب تنها در مرکز استان است که به مشکل خورده، که امیدواریم با درایت و تلاش شبانه‌روزی که صورت گرفته این مسئله هم هرچه سریعتر حل شود.

     باتوجه به آنچه عنوان کردید، در حال حاضر با توجه بحث داغ فرونشست زمین آیا استفاده از منابع آب زیر زمینی کار درستی است و منجر به ایجاد بحران دیگری در آینده نمی‌شود؟

در حال حاضر هم اگر آب برای ساعاتی در شهر وصل می‌شود به بهره‌برداری از همین چاه‌ها برمی‌گردد، اما اینکه گفته می‌شود بهره‌برداری از آب زیرزمینی به ایجاد فروچاله منجر می‌شود مربوط به مکان‌هایی است که سنگ بستر چاه از سنگ‌های آهکی باشد و در محل‌های ممنوع حفر شود در غیر این صورت بر عکس آنچه عنوان می‌شود یکی از منابع مهم در تأمین آب، چاه‌ها، قنات‌ها و منابع آبی زیرزمینی است، به همین علت پیشنهاد می‌دهم اجازه ندهند آب سد به خشکی کامل برسد و از منابع آب زیرزمینی برای تامین آب شرب استفاده کنند تا آب از تالوار به همدان برسد.

  آب‌بری صنایع در مشکل آب همدان تأثیرگذار نیست/ سهم صنایع همدان از آب یک پنجم نرخ جهانی است

راینکه گفته می‌شود صنایع آب‌بری مثل نیروگاه شهید مفتح در بروز مشکل فعلی تأمین آب همدان نقش دارد، درست است؟

با اینکه معتقدم تعدادی از مؤلفه‌های لازم برای احداث نیروگاه اجرا و عایت نشده اما این نیروگاه و یا صنایعی شبیه به آن مسئله آب در همدان نیست چرا که در کل دنیا 10 درصد سهم آب باید برای صنایع استفاده شود در حالی که در همدان حدود 2 درصد است بر همین اساس اگر بخواهیم بگوییم مشکل فروچاله و آب را در دشتی مثل کبودراهنگ این نیروگاه ایجاد کرده درست نیست، اما از طرفی از مواردی مانند ایجاد تغذیه مصنوعی بالا دست چاه‌های این نیروگاه، غفلت شده که نیازمند بررسی و اصلاح است.

از طرفی در دشت کبودراهنگ که به عنوان مثال دو هزار چاه وجود دارد و درصد بالایی از آن مربوط به کشاورزان است سهم چاه‌های این نیروگاه 22 عدد است و به تازگی هم بیشترین میزان مصرفی آب خود را از پساب استفاده می‌کند بنابراین موضوعی که باید به آن به طور جد و ضربتی ورود کرد نه سهم آب در صنایع و شرب است و نه مهار آن بلکه این سهم مصرفی کشاورزی و احداث چاه‌های غیرمجاز است که بلای جان آب در همدان شده و منابع آن را محدود کرده است.

  تا رسیدن به فصل بارش باید از آب‌های زیرزمینی استفاده کرد

     دلیل شما برای اینکه سال 87 سراغ چاه و منابع زیر زمین رفتید و الان هم بر همین روش تأکید دارید، چیست؟

خوب ببینید تجربه نشان داده که در توزیع آب شرب مهم‌ترین نکته تأمین آب مورد نیاز است که با توجه به پایداری نسبی و پایین آب‌های سطحی که منبع ذخیره آن‌ها سد یا آب‌بندها هستند، چاه‌ها می‌توانند با داشتن شرایطی از جمله عمق بیشتر و پراکندگی متنوع پایدارتر باشند به همین علت به عقیده بنده و با استناد به تجربه بهره‌گیری از این روش در سال 87 به نظر می‌رسد استفاده از آب‌های زیرزمینی که حتی تصفیه آن هم راحتر از آب‌های سطحی است. در شرایط امروزی راه حل تأمین آب تا رسیدن به فصل بارش همین است.

     به نظر شما مسئله‌ای که در توزیع آب همدان پیش آمده و حتی باعث شده در طول روز برخی نقاط با قطعی‌های طولانی مواجه باشند، چیست؟

بدون پرده اگر بخواهم صحبت کنم به طور قطع اشکال اصلی را در شبکه می‌بینم؛ به معنای دیگر، این توزیع در شبکه است که باعث شده مدیریت آب در همدان با مانع‌هایی برخورد کند، شبکه توزیع مراقبت می‌خواهد و ضرورت این مراقبت در همدان به دلیل اختلاف ارتفاع در نقاط شهری بیشتر است به طوری که بالاترین نقطه با پایین‌ترین نقطه شهر حدود 260 متر اختلاف ارتفاع دارد. یعنی توزیع آب در یک شیب این چنینی کار سختی است چرا که توپوگرافی همدان خاص است، یک نقطه از شهر فشار بالا می‌شود و ممکن است حتی احتمال شکستگی در شبکه را ایجاد کند و در عین حال ممکن است نقطه دیگر افت فشار به قدری باشد که قطعی آب را به وجود آورد این شرایط است که باعث شده همواره توزیع آب در شهر همدان با موانعی همراه باشد که متأسفانه در صورت بروز مشکلاتی مانند کم آبی شدیدتر هم می‌شود.

خوب اینکه در قطع و وصل شدن آب آسیب‌هایی وجود دارد بر کسی پوشیده نیست این آسیب‌ها هم متوجه مردم در سطح شهر می‌شود که هم ممکن است شکستگی شبکه و حتی آلودگی آب را به دنبال داشته باشد. بنابراین مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه جدی شود مدیریت مصرف است اما چون در حال حاضر آب پایداری در همدان وجود ندارد نمی‌شود از مردم تقاضای صرفه‌جویی در مصرف داشت چرا که پاسخ‌های آنان روشن است. اینکه از چه چیزی باید صرفه‌جویی کنند؟ آبی که وجود ندارد؟ زمانی که قطعی‌های آب به بیش از 10 ساعت در روز می‌رسد واقعا از مردم می‌خواهیم چه چیزی را صرفه‌جویی کنند؟ با این وجود همواره مدیریت مصرف موضوعی بوده که مغفول واقع شده بنابراین باید علاوه بر اینکه به دنبال رساندن آب همدان به شرایط پایدار هستیم برنامه ریزی اصولی و ویژه ای را هم در مدیریت مصرف آن تدوین کنیم.

  صرفه‌جویی در آب فقط مختص مردم نیست/جلوی هدر رفت آب در شبکه توزیع را بگیرید

    به عنوان یک کارشناس حوزه آب و فردی که در مدیریت آب این شهر مسئولیت اجرایی داشتید فکر می‌کنید آبگیری از تالوار تا چه حد بتواند همدان را به یک شرایط پایدار در تأمین آب مورد نیاز شهر برساند؟

ببینید آب در کل دنیا یک کالایی است که ارزش اقتصادی دارد بنابراین تأمین آن قیمت دارد. در پروژه تالوار هم اتفاقی که دارد می‌افتد این است که با یک هزینه بالا قرار است آب همدان تأمین شود و چون این پروژه دارای اهمیت ویژه است تازه کار بعد از رسیدن آب به همدان شروع می‌شود به این معنا که در توزیع آب و نگهداری از شبکه باید دقت بیشتری شود چرا که پرتی‌هایی در آب وجود دارد که به آب بدون درآمد معروف است و باید در مدیریت آن توجه و برنامه‌ریزی دقیق صورت گیرد، صرفه‌جویی تنها مختص مردم که نیست بلکه مدیران و مسئولان ما در توزیع و انتقال آب باید سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که از این آب‌های بدون درآمد حداقل بهره‌برداری را انجام دهند به عنوان مثال ساز و کارهایی در نظر گرفته شود که سیستم آبیاری فضای سبز شهر از سیستم توزیع آب شرب جدا شود اگرچه گفته می‌شود که در این مسیر اقداماتی انجام شده اما این اقدامات ناقص است و نیاز دارد که تکمیل تر اجرا شود.

  کم‌کاری وزارت نیرو در پروژه تالوار بررسی شود/پروژه‌ای که چند ماهه به نتیجه رسید، 18 سال روی زمین مانده بود

امیدوارم هرچه زودتر شرایط آب در همدان پایدار شود و موضوعات مرتفع اما نباید فراموش کرد که امروز افراد زیادی برای حل چالش آب همدان تلاش می‌کنند و حتی روزها و شب‌ها ممکن است خانواده خود را نبینند ضمن تشکر از این دلسوزان، عقیده دارم بعد از رسیدن به شرایط عادی آب در استان نیاز است عملکرد گذشته وزارتخانه و وزرای نیرو در کم‌کاری پروژه‌ای که 18 سال زمان برده و بی‌نتیجه مانده بررسی شود تا بتوان چرایی این پرسش‌ها را به دست آورد که چه طور پروژه‌ای که در حال حاضر با اقدامات ضربتی در چندماه توانست پیشرفتی چندین ساله داشته باشد این همه سال از آن غفلت شده بود، در آخر از همه مسئولانی که در صدد حل مشکل آب هستند و به خصوص مردم صبور همدان در این روزها تقدیر و تشکر ویژه می‌کنم.