طی سال جاری در همدان ما با مشکل تأمین آب از اواسط مردادماه مواجه شدیم به طوری که برای چندماه آب لوله‌کشی در دسترس خانوار قرار نداشت؛ بنابراین علاوه بر خرید آب معدنی، خیل عظیمی از شهروندان همدانی برای تأمین آب شرب مورد نیاز به چشمه‌های جوشان الوند و نیز قنات‌ها مراجعه می‌کردند تا اینکه مهرماه بالأخره از طریق انتقال آب به همدان و نیز استفاده از چند حلقه چاه با نظارت دستگاه‌های مختلف و نیز مرکز بهداشت، آب آشامیدنی سالم در سیستم لوله‌کشی خانگی جریان پیدا کرد اما مسئله این است که متأسفانه همچنان بخش اعظمی ازشهروندان به سلامت آب شرب تزریق‌شده به لوله‌کشی‌ها اعتماد نداشته و آب شرب مورد نیاز خود را از چشمه‌سارها و قنات‌ها تأمین می‌کنند.
حال این سؤالات مطرح است که آیا می‌توان به سلامت این آب‌ها اعتماد کرد و دیگری اینکه چطور باید این اعتماد از دست‌رفته مردم را بازگرداند تا از سلامت آب لوله‌کشی اطمینان حاصل کنند.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌وگویی را با لیدا رفعتی؛ مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی علوم پزشکی استان همدان و نیز علیرضا شریفی یزدی؛ جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این جامعه‌شناس با بیان اینکه موضوع مطرح‌شده در دو بخش قابل بررسی است گفت: نخست اعتمادسازی به حاکمیت جامعه است و دیگری اینکه چه باید کرد تا اعتماد مردم مبنی بر سلامت آب لوله‌کشی همدان جلب شود؟
علیرضا شریفی یزدی تأکید کرد: در خصوص اعتمادسازی واقعیت این است که المثنی اعتماد به طور کلی در روابط فردی و اجتماعی و در رابطه حاکمیتی با مردم بسیار دیر صادر می‌شود بدان معنا که چنانچه حاکمیت به هر دلیلی رفتاری انجام داد که در پی آن اعتماد مردم سلب شد هزینه بسیار زیادی را می‌طلبد که بتوان این اعتماد سلب‌شده را بازگرداند.
وی افزود: بنابراین در گام نخست خطاب ما باید به سمت مسئولان باشد زیرا وقتی مسئولان در شهری همچون همدان که از استان‌های نسبتاً پرآب به‌حساب آمده و در عین حال میزان بارش در آن از میانگین بالاتر است، بدون برنامه فضا را به سمت و سویی می‌برند که در آن، شهر دچار تنش شود و حتی نه‌تنها این موضوع به یک مسئله جغرافیایی، معیشتی و اجتماعی بلکه فراتر از آن یعنی مسئله امنیتی برای کشور تبدیل می‌شود؛ بازسازی این اعتماد بسیار سخت خواهد بود مخصوصاً اینکه ما در شرایطی هستیم که حاکمیت در کشور طی 45 سال گذشته در حال حاضر در پایین‌ترین حد سرمایه اجتماعی خود به‌سر می‌برد.
این جامعه‌شناس، با اشاره به اینکه متأسفانه بازگرداندن اعتماد تضعیف‌شده مردم امری سخت و زمان‌بر محسوب می‌شود افزود: در خصوص بازگرداندن اعتماد مردم همدان به سلامت آب باید بگویم از آنجا که این مهم از طریق وزارت بهداشت و در مراکز بهداشت شهرستان مورد رصد قرار گرفته و به طریق آزمایشگاهی قابلیت بررسی دارد، امری شدنی است.
شریفی یزدی با بیان اینکه من سال‌ها در عرصه اجتماعی آب نیز مطالعه و پژوهش داشته و با مسئولان مرتبط با این موضوع ازجمله علوم پزشکی همکاری کرده‌ام و به این امر معتقدم که هیچگاه علوم پزشکی ممکن نیست سلامت مردم را به‌خطر بیندازد، گفت: رسانه‌های محلی به‌ویژه شبکه استانی باید در گفت‌وگو با مسئولان مراکز بهداشت به صراحت سلامت آب را با مردم در میان بگذارند و به دلیل آنکه فناوری لازم در آزمایشگاه معتبر برای سنجش آب موجود است، این اطمینان را به مردم بدهند که امکان انجام آزمایش آب توسط خودشان وجود دارد و حتی با آن‌ها در این باره همراهی لازم را خواهند داشت.
مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی علوم پزشکی استان همدان نیز در ادامه با تأکید بر اینکه در مورد آب آشامیدنی، تأمین‌کننده آب، وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آب و فاضلاب است و وزارت بهداشت نقش ناظر را دارد و رصد می‌کند تا استانداردهای ملی را تأمین کند گفت: آب از جنبه‌های مختلف طبق دستورالعمل‌های از پیش تعیین‌شده که در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار دارد، پایش می‌شود که یکی از روش‌های کنترل کیفیت آب است.
لیدا رفعتی ادامه داد: آب از سه وجه فیزیکی، شیمیایی و میکروبی مورد بررسی قرار می‌گیرد، مهم‌ترین موضوع، مباحث میکروبی آب است که بر خلاف آلودگی‌های شیمیایی، اثرات کوتاه‌مدت دارد و اگر مشکلی از این نظر سلامت آب را تهدید کند، به سرعت شاهد طغیان بیماری خواهیم بود به همین دلیل پایش‌های میکروبی بر روی آب، با تواتر زمانی کمتری انجام می‌شود، برخی نظارت‌ها مانند کلر آزاد باقیمانده، کدورت و pH آب، روزانه بررسی می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه بازرسی از تأسیسات آب آشامیدنی نیز به‌منظور نظارت انجام می‌شود که توسط آن ظرفیت خطر در سامانه‌های تأمین آب بررسی و منجر به تعیین ریسک‌های سامانه‌های تأمین آب می‌شود گفت: بنابراین اگر در نتایج پایش و نظارت مشکلی وجود داشته باشد، سریعاً برای رفع آن به تأمین‌کننده آب و سازمان‌های ذی‌ربط در سطوح مختلف گزارش می‌شود، خوشبختانه با نظارت‌های انجام‌شده سلامت آب همدان تاکنون مورد تأیید بوده و این نظارت به طور مستمر ادامه دارد.
وی با اشاره به اینکه دانشگاه علوم پزشکی فراتر از حیطه مسئولیت خود و در پی استقبال مردم، نظارت بر آب‌های چشمه‌ها و قنات‌ها را نیز نظارت کرده است؛ در همین راستا چشمه‌ای در تاریکدره که مردم برای برداشت آب به آن مراجعه می‌کنند را اواخر مهرماه نمونه‌برداری کردیم، گفت: سلامت آب این چشمه در آن مقطع زمانی تأیید شد؛ اما مردم همچنان از هر چشمه و قناتی در هر کجا نسبت به برداشت آب اقدام می‌کنند، به دلیل آنکه نظارتی بر سلامت آن‌ها نداریم، طبیعتاً به لحاظ بهداشتی نمی‌توانیم آن‌ها را تأیید کنیم و ممکن است این منابع دارای آلودگی‌هایی باشند.
این مسئول عنوان کرد: طبق وظایف تعریف‌شده ما ناظر شبکه رسمی توزیع آب در شهر و روستاها بوده و برای ما مسئولیتی در این بخش تعریف نشده است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد آب مایه حیات است و نقشی حیاتی در زندگی تک‌تک انسان‌ها بازی می‌کند. طبیعی است که سلامت و بهداشتی بودن آبی که مصرف می‌کنیم، می‌تواند در سلامت ما بسیار با اهمیت باشد، در این میان کسب اطمینان از بهداشتی بودن آب نیز مهم است چراکه اگر از نظر روانی فکر کنیم آبی که مصرف می‌کنیم بهداشتی نیست، خود بروز مشکلاتی را در پی خواهد داشت.
حال آنکه برای مدتی در همدان به دلیل کاهش نزولات جوی و در عین پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی با کمبود و در واقعیت با نبود آب شرب مواجه شدیم و برای چندماه مردم از آب‌های معدنی استفاده می‌کردند. اما در مدت زمان نه‌چندان طولانی تمهیداتی اندیشیده شد تا مجدداً امکان استفاده از آب لوله‌کشی شهری فراهم شد. با وجود گذشت مدت زمان قابل توجه از زمان استفاده از آب لوله‌کشی، اما هنوز هم هستند کسانی که از نظر روحی به‌دلیل شایعات زیادی که پراکنده می‌شود، نسبت به بهداشتی بودن آب شهری مردد هستند. به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل این موضوع اطلاع‌رسانی ناکافی و در پی آن عدم اعتماد اجتماعی است حال آنکه اعتماد اجتماعی یکی از شاخص‌ها و پیش‌نیازهای جامعه ایده‌آل و باکیفیت به‌شمار می‌رود و به باور جامعه‌شناسان تضعیف معیارهای اخلاقی، باعث خدشه‌دار شدن آن و در نتیجه مختل شدن فعالیت سایر ارکان اساسی جامعه می‌شود.
چراکه اعتماد اجتماعی به معنای قبول، اطمینان و باور داشتن و واگذاری کار به دیگری است که نقش برجسته‌ای در روابط بین فردی ایفا می‌کند؛ به این معنا که وقتی از خانه خارج می‌شویم باید به راننده اتوبوسی که نمی‌شناسیم اعتماد داشته باشیم یا به کیفیت جنس و فروشنده اینترنتی که نه او را می‌بینیم و نه می‌شناسیم اما از او خرید می‌کنیم اعتماد داشته باشیم یا به بانکی که پول خود را در آنجا گذاشته‌ایم اعتماد داشته باشیم و بسیار موارد دیگر.
در روابط اجتماعی و سطح کلان نیز، داشتن اعتماد یعنی به دولت، ساختارهای کلان سیاسی و اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی که بخشی از حقوق و وظایف خود را به آن‌ها سپرده‌ایم تا به جای ما تصمیم بگیرند و عمل کنند و مراقب امروز و آینده ما باشند، باور داشته باشیم.
حال آنکه متأسفانه بر اساس آنچه گفته شد در بحران آب همدان، از جانب برخی پژوهشگران و محققان و همچنین مشاهدات عینی، در میان گفتمان اقشار مختلف مردم می‌بینیم و می‌شنویم، که چند صباحی است اعتماد اجتماعی در خصوص سلامت آب در بین همدانی‌ها کمرنگ شده که در این بین نقش رسانه در بازگرداندن این اعتماد اجتماعی غیر قابل انکار است و باید این اطمینان از سوی رسانه‌های معتبر در ذهن و فکر مردم این دیار بار دیگر به یک باور بدل شود.

طاهره ترابی مهوش