انسجام واژه‌ای است که نوعی هماهنگی همراه با نظم را به ذهن متبادر می‌کند و در فارسی به معنای یگانه شدن، یکتایی و یگانگی کاربرد دارد. به پیوندهای انسانی در اجتماع که احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه دارای آگاهی و اراده را به دنبال دارد، انسجام اجتماعی گفته می‌شود. از طرفی انسان یک موجود ذاتاً اجتماعى است که حیاتش به مشارکت اجتماعى او با هم‌نوعانش وابسته بوده؛ ما از ابتداى زندگی براى تأمین نیازهاى خود، به تعاون و همکارى با دیگران نیاز داریم. بدون شک رشد و تعالى هر نظام اجتماعى هم در گرو همبستگى اجتماعى و مشارکت عمومى افراد آن جامعه است.
احساس یکپارچگی افراد جامعه، وجود تعلق اجتماعی، احساس «ما» بودن، روابط دوستانه و محبت‌آمیز، میزان روابط اجتماعی و تعامل‌های گروهی براساس ارزش‌های مشترک و منسجم و همچنین میزان اعتماد افراد جامعه نسبت به همدیگر، بیانگر انسجام اجتماعی است و به‌منزله مهم‌ترین عامل حفظ و بقای اجتماع، از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار است. وفاق و انسجام، پایه و اساس زندگی اجتماعی بوده و یکی از نیاز‌های بنیادین جوامع انسانی محسوب می‌شود.
از سپیده‌دم آفرینش انسان و خلقت حضرت آدم و حوا (ع) به‌دلیل نیاز و تمایل غریزی آن‌ها، به ایجاد رابطه‌ای پرداختند که به تشکیل نهاد خانواده انجامید. این رابطه که در ابتدا زوجیت بود، با به دنیا آمدن و ازدواج فرزندان آن‌ها، به روابط گسترده‌تری از قبیل روابط نسبی و سببی افزایش یافت و در ادامه به تشکیل قوم، قبیله و درنهایت جامعه، منتهی شد.
جامعه‌شناسان ایجاد همبستگى و انسجام اجتماعى و مشارکت عمومى جامعه را ناشى از عواملى همچون اعتقادات و احساسات مشترک و تعادل و هماهنگى میان باورها و ارزش‌ها مى‌دانند و عامل اصلى عدم همبستگی را جدال و ستیز و کمبود امکانات مادى بیان کرده‌اند.
دین به نحو تاریخی همواره نقش جدی در فرایند انسجام‌بخشی و جامعه‌پردازی داشته است و اغلب اجتماعات انسانی بر محور دین به معنای عام خود شکل گرفته و تکوین یافته‌اند.
عوامل مؤثر در ایجاد انسجام و وفاق در مناسبات فرهنگی، مذهبی، دینی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قابل ردیابی است؛ بدین‌سان از نگاه جامعه‌شناسان یکی از کارکرد‌های اصلی دین، ایجاد همبستگی و وفاق اجتماعی مطرح شده است.
قرآن کریم برای ایجاد انسجام اجتماعی می‌فرماید: «قل یا أهل الکتاب تَعَالَوْا إلى کلمة سَوَاء بَیْنَنَا وَ بَیْنَکُمْ أَلا نَعْبُدَ إِلا الله ولا نشرک به شَیْئًا وَلا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا من دون الله؛ بگو‌ ای اهل کتاب بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم و بعضی از ما بعضی دیگر را (غیر از خدای یگانه) به خدایی نپذیرد».
روزى پیامبر اسلام (صلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در مسجد به پا خاست و رو به مسلمانان کرد و فرمود: «تَآخوا فى اللّهِ أخَوَینِ أخَوَین؛ اى مردم! برخیزید دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.» سپس مسلمانان برخاستند و هرکدام با فردى که بیشتر مورد علاقه‌اش بود، برادر شد و خود پیامبر (ص)، امیر مؤمنان (ع) را برادر خود کرد.
حضرت امام علی علیه‌السلام نیز بزرگ‌ترین عامل پیروزی ملت‌ها را «اتحاد» و مهم‌ترین علت شکست آن‌ها را «تفرقه» می‌دانستند؛ ایشان در طول زندگی خود همیشه مردم را به اتحاد و همبستگی دعوت می‌کردند.
آن حضرت می‌فرمایند: «همیشه، همراه بزرگ‌ترین جمعیت‌ها باشید که دست خدا با جمعیت است؛ از پراکندگی دوری کنید که انسانِ تک‌رو، بهره‌ شیطان است».
رویکرد اجتماعی دین در همه عرصه‌ها ازجمله اموری همچون: خیریه، احیای سنت‌های نیکو، مراسم حج، ماه رمضان و عید فطر، راهپیمایی 22 میلیونی اربعین، نمازهای وحدت‌آفرین جمعه و جماعات و مساجد، باور به منجی موعود و اعتقاد به امام زمان (عج)، انسان‌ها را به یک باور مشترک می‌رساند و این باور مشترک به‌لحاظ اجتماعی باعث افزایش پیوستگی و انسجام اجتماعی‌ میان آن‌ها می‌شود.
یکی‌ از شاخصه‌های مهم انسجام اجتماعی، حضور اقوام مختلف در کشور است. این اقوام به‌صورت متحد، منسجم و با وحدت ملی برای کشور کار می‌کنند. ایجاد اتحاد میان آحاد مسلمانان در سراسر جهان، از آرمان‌های اصیل اسلام است. انسجام اسلامی از اصول راهبردی مورد توجه قرآن و سیره نبوی و ائمه اطهار (ع) بوده که در بیانات بنیان‌گذار وحدت بزرگ اسلامی حضرت امام خمینی (ره) نیز بدین بیان تجلی کرده است: «اسلام در دو کلمه خلاصه می‌شود: کلمه توحید و توحیدِ کلمه». مقام معظم رهبری نیز بارها بر حفظ هویت و داشته‌های اقوام تأکید داشته و بر و حدت و انسجام جامعه تأکید فرموده‌اند.
به قول اقبال لاهوری:
«امر حق را حجت و دعوی یکی است/ خیمه‌های ما جدا، دل‌ها یکی است
از حجاز و چین و ایرانیم ما/ شبنم یک صبح خندانیم ما»
ازجمله دستاوردهای انسجام اجتماعی، می‌توان به نمونه‌هایی همچون ایجاد شادابی و مهربانی برای همگان، نوع‌دوستی که در موارد بروز رخدادهای طبیعی مانند سیل و زلزله نمود دارد، تقویت اقتدار جامعه‌، بالا بردن تاب‌آوری اجتماعی در مقابله با تهاجم دشمنان و ایجاد و افزایش سرمایه اجتماعی در جامعه، اشاره کرد. همچنین ایجاد پیوند عاطفی، اتحاد و هویت واحد بین اقوام و خُرده‌فرهنگ‌ها، امنیت و نظم اجتماعی و نیز تحکیم روابط و تقویت قدرت اجتماعی، ازجمله دیگر پیامدهای انسجام اجتماعی به‌شمار می‌رود.
حیات معقول و مطلوب اجتماعی انسان، مستلزم بایسته‌هایی نظیر انسجام اجتماعی است که درمجموع جامعه آرمانی را به‌وجود می‌آورد؛ جامعه‌هایی که از مهم‌ترین ویژگی‌های آن‌ها، انسجام و همبستگی است.
وحدت نیاز دیروز، امروز و فردای ما است و جامعه برای ادامه حیات همچون اکسیژن نیاز به وحدت و انسجام دارد و امروزه دشمن دنبال شقاق و انشقاق جامعه است تا ماهی مراد خود را صید کند. شقاق دولت و ملت راهبرد شیطانی دشمنان است؛ مواظب باشیم در زمین دشمن بازی نکنیم و با حفظ وحدت و انسجام، دشمنان را در بازی‌های سیاسی و اجتماعی کیش و مات کنیم، ان‌شاءالله.