بدیهی است که چهره‌های مشهور با توجه به معروفیتی که در سطح جامعه دارند، به‌عنوان الگو در بخشی از جامعه مطرح هستند و با توجه به این نفوذ، تأثیرگذاری آن‌ها بر جامعه به تشویق مردم به کار‌های خیرخواهانه و داوطلبانه در بخش‌های مختلف منجر شود.
اگرچه بخش زیادی از قهرمانان کشورمان نسبت به مسئولیت اجتماعی‌شان در فعالیت‌های مختلف در سطح جامعه آگاه هستند و به‌صورت خودجوش وارد عمل شده‌اند؛ اما نمی‌توان از نقش متولیان در زمینه استفاده از ظرفیت قهرمانان برای معرفی و الگوسازی از آن‌ها هم چشم‌پوشی کرد. مسئله‌ای که جزو برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های فرهنگی و اجتماعی کشورمان تعریف می‌شود.
با وجود چنین ظرفیت بالایی که در مواقع مختلف نشان داده چقدر می‌تواند در فرهنگ‌سازی در سطح جامعه تأثیرگذار باشد، مدیران کمتر برنامه‌ای برای استفاده از این ظرفیت داشته‌اند. بی‌تفاوتی مسئولان نسبت به ظرفیت اجتماعی قهرمانان، به اولویت‌های متولیان حوزه فرهنگ و اجتماع بازمی‌گردد، اولویت‌هایی که در آن الگوسازی درست از قهرمانان ملی در بخش‌های مختلف کمترین جای ممکن را دارد.
این در شرایطی است که برای موج‌آفرینی اجتماعی مانند حرکت‌های قابل توجهی که توسط ستاره‌های ورزش ایران به‌صورت خودجوش در حوادثی مانند سیل، زلزله یا شیوع ویروس کرونا صورت گرفت، مسئولان و تصمیم‌گیرندگان کلان کشور باید با آگاهی نسبت به این ظرفیت، برای گسترش این تأثیرگذاری و همه‌گیر شدن آن در بین قهرمانان مختلف، برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی لازم را انجام دهند.
برای رسیدن به چنین هدفی که می‌تواند کار‌های بزرگ اجتماعی را در حوزه‌های مختلف پایه‌ریزی کند، برنامه‌های فرهنگی باید از نگاه صرف تزئینی که این روز‌ها مسئولان به آن دارند، خارج شود تا بتوان با آموزش و فرهنگ‌سازی از ظرفیت اجتماعی قهرمانان برای ایفای نقش فعال در بحران‌هایی که کشور با آن مواجه می‌شود، کمک گرفت.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با پدر جامعه‌شناسی ایران در ارتباط با اهمیت معرفی قهرمانان ملی در جامعه گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
امان‌الله قرائی‌مقدم در پاسخ به این پرسش که به لحاظ جامعه‌شناسی چه کسی را می‌توان قهرمان ملی دانست و احترام به او چه دستاوردهایی برای جامعه خواهد داشت؟ گفت: قهرمان ملی اصولاً فردی است که صرفاً در راه خدمت به کشور، وطن، ارزش‌ها، هنجارها، میراث ملی و میهنی خدمات برجسته‌ای در تاریخ کرده باشد.
وی افزود: در تاریخ چندهزار ساله ایران از اینگونه افراد بسیار داریم، از آرش کمانگیر گرفته که با تیر خود مرز بین ایران و توران را تعیین کرد تا رستم و بابک خرمدین و دیگر اسطوره‌های ملی بزرگ دیگری که هرکدام آوازه‌شان در دنیا پیچیده است.
وی با اشاره به اینکه هر یک از شعرای ما از فردوسی گرفته تا سعدی، مولانا، حافظ و خیام قهرمانان ملی ما هستند عنوان کرد: بنا به مستندات تاریخی در اهمیت کار فردوسی و تأثیر آن در فرهنگ ایران، همین بس که مانایی زبان و ادبیات فارسی را مدیون تلاش‌ها و هنر او هستیم.
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه در بین قهرمانان ملی نمی‌توان از کنار افرادی همچون انوشیروان، نادر، یعقوب لیث صفاری و سالارعلی دلواری به‌راحتی گذشت، اذعان کرد: تأثیرگذاری آن‌ها در فضای اجتماعی تا به امروز پابرجا و جاودانه است.
قرائی‌مقدم با ابراز اینکه ما در بخش‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی طی سالیان سال، قهرمانان بسیاری داشته و داریم عنوان کرد: هدف و راه پیگیرشده توسط این قهرمانان خدمت، سربلندی و سرفرازی کشور است.
وی با تأکید بر اینکه امروز در کشورهای غربی و حتی آمریکایی قهرمانان ملی در راستای فرهنگ‌سازی و جایگاه اجتماعی که در بین مردم پیدا کرده‌اند، تقدیس می‌شوند، عنوان کرد: امروز افتخار به این داشته‌ها در کشوری مثل ایران در خون و گوشت و جان مردم رسوخ کرده مثلاً با دیدن مجسمه آرش کمانگیر جوانان به خود می‌بالند.
وی تأکید کرد: اسطوره ملی مقدس و جاودانه است یعنی هر کشوری در تمام دنیا سعی می‌کند با بزرگ کردن و به نمایش گذاشتن قهرمانان خود، آن‌ها را به نمادی برای الگوپذیری و تعلق خاطر به کشور معرفی کند؛ اما در کشور ما متأسفانه طی چند دهه اخیر پرداختن به این موضوع بسیار ضعیف بوده است.
این جامعه‌شناس، قهرمانان ملی را حافظه مردم آن شهر و کشور نامید و گفت: امروز آمریکایی‌ها در پی نداشتن تاریخ غنی برای الگوسازی از داشته‌های محدود خود، در کوه‌های راشورد مجسمه‌ای از جفرسون، لینکولن و جان‌آدامز و حتی تعدادی سرخ‌پوست ساخته که امروز این محل به معبدی برای جوانان این کشور بدل شده است.
قرائی‌مقدم وجود و معرفی این قهرمانان در جامعه را مایه پایبندی به کشور و افتخار به آن دانست و افزود: آنچه امروز متأسفانه باعث شده جوانان و نخبه‌های ما به کشور پشت کرده و از آن فراری شوند، به عدم شناخت از قهرمانان ملی در عرصه‌های مختلف و پایمردی‌ها آن‌ها بازمی‌گردد، در حالی که در کشوری همچون هند سالانه برای فردی همچون گاندی مراسم یادبود برگزار کرده و به روش‌های مختلف به معرفی و آنچه که انجام داده می‌پردازند، به طوری که بازخوردی جهانی پیدا می‌کند اما در کشور ما از قهرمانان ملی حتی در حد ساخت مجسمه و نامگذاری معابر نیز آنگونه که باید یاد نمی‌شود.
وی با تأکید بر اینکه در نبود این معرفی امروز بیشتر جوانان ما فکر می‌کنند که ما چیزی برای افتخار در چنته نداریم عنوان کرد: وقتی این فکر در او ایجاد می‌شود فکر مهاجرت در ذهن او تقویت شده و به سوی فرهنگ غرب سوق پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: این در حالی است که طبق تئوری مکتب اشاعه‌گرایان انگلیس و مکتب آمریکا؛ ایران، مصر و یونان سه تمدن بشری را در جهانی در بدو امر ایجاد کرده‌اند اما در کتاب‌های درسی ما هیچگاه این داشته‌ها به دانش‌آموزان عرضه نمی‌شود تا او از قهرمانان ملی که این افتخارات را رقم زده‌اند الگوبرداری کند.
این جامعه‌شناس با انتقاد از اینکه در کتاب‌های درسی ما آنگونه که باید نه از افتخارآفرینی‌های نادرشاه و کورش کبیر، خبری هست و نه از قهرمانان ملی امروز عنوان کرد: این در حالی است که اسطوره ملی باعث بقا، دوام و حفظ کشور شده و هیچ‌کس نمی‌تواند این موضوع را انکار کند.
قرائی‌مقدم با اشاره به اینکه با معرفی نکردن این قهرمانان امروز و دیروز، ما در پاسخ به این سؤال جوانان که برای ماندن و افتخار به ایران چه در چنته داریم؟ عاجزیم، عنوان کرد: برای مثال وقتی مجمسه‌ای از امیرکبیر در شهرها نیست که او به‌عنوان یک قهرمان وطن‌پرست خون خود را در راه میهن فدا کرد، جوان چاره‌ای جز پناه بردن به فرهنگ غربی ندارد.
وی با تأکید بر اینکه وقتی در حوزه ورزش افرادی همچون پهلوان اکبری یزدی و پهلوان اکبر خراسانی را به جوانان معرفی نکرده و برای آن‌ها یادبودی برگزار نمی‌کنیم، فرهنگ غربی با تبلیغات بر جوان ما سلطه پیدا می‌کند.
این کارشناس اجتماعی با اشاره به اینکه معرفی قهرمانان ملی و پاسداشت آن‌ها منجر به بقا و دوام حکومت و کشور می‌شود عنوان کرد: باید نام این عزیزان در کتب درسی، در نام‌گذاری معابر و در ایستگاه‌های مترو در المان‌های شهری برای معرفی به نسل امروز مورد توجه قرار گیرد.
قرائی‌مقدم تأکید کرد: بر اثر معرفی آن‌ها، مشی آن‌ها نیز در جامعه رواج پیدا کرده و از سوی نسل جوان مورد پرسش قرار گرفته و درنهایت به یک الگوی مناسب درجامعه بدل می‌شود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ تربیت و پرورش فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین و جامعه است که نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری آینده یک جامعه دارد. در این راستا، قهرمانان ملی می‌توانند به‌عنوان الگوهای خوبی برای فرزندان عمل کنند و در تربیت و پرورش آن‌ها مؤثر باشند. این موضوع باید توسط خانواده، حاکمیت و فعالان فرهنگی و آموزشی پیگیری و همیشه گزینه‌هایی متناسب با فرهنگ برای الگوگیری کودکان معرفی شود.

طاهره ترابی مهوش