بحران‌های محیط زیستی از 10 سال پیش به‌صورت جدی محیط زیست کشور و جای جای این سرزمین پهناور را تحت تأثیر قرار داده است. کم‌آبی، خشک‌سالی و کاهش میزان بارش‌ها در کنار برداشت‌های بی‌رویه و غیر اصولی از منابع آبی موجب شد تا ایران از دهه 90 تاکنون با بحران‌های اقلیمی و محیط زیستی مواجه شود.
هرچه به پایان این دهه 90 نزدیک‌تر شدیم بحران خشکیدگی جدی‌تر شد، به طوری که طی چند سال اخیر اعتراضات مردم نسبت به خشکی رودخانه‌ها، دریاچه و تالاب‌ها و طلب کردن حقابه آن‌ها اخبار تکراری تبدیل شد اما در این بین همواره از تالاب‌ها به‌عنوان باارزش‌ترین زیست‌بوم‌ها و در عین حال ناشناخته‌ترین آن‌ها یاد می‌کنند در حالی که همه عواملی که سایر زیست‌بوم‌ها را تهدید می‌کنند تالاب‌ها را هم تهدید می‌کنند؛ در واقع هیچ مصداقی از تخریب محیط وجود ندارد که دامنگیر تالاب‌ها نشده باشد؛ از وارد کردن گونه‌های غیربومی (مثل آزولا) و در نتیجه خشکاندن گونه‌های بومی گرفته تا تغییر و تبدیل اراضی تالابی به اراضی کشاورزی و عدم ‌رعایت حقابه.
بر این اساس با توجه به اهمیت این زیست بوم برآن شدیم تا با کارشناس ارشد آموزش محیط زیست، مشاور رسانه‌ای فرماندهی یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست، دبیر گروه دانشگاه علم و فناوری خبرگزاری ‌دانشجو و عضو میز کشاورزی و منابع طبیعی مرکز بررسی‌های راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
پدرام جدی با بیان اینکه تالاب‌ها یک اکوسیستم مترقی اما ریسکی به‌حساب می‌آیند، گفت: این بدان معناست که از اکوسیستم‌های مختلفی موجود در بستر زمین، تالاب‌ها جزو سیستم‌های مترقی هستند که روابط گسترده‌ای بین جانداران موجود در محیط با شرایط فیزیکی برقرار کرده‌اند.
وی با اشاره به کارکردهای متعدد تالاب‌ها، ابراز کرد: ازجمله این کارکردها می‌توان به تنظیم شرایط آب و هوایی منطقه و در پی آن فراهم کردن بستر زندگی مطلوب و ایده‌آل، ایجاد بستری برای حضور پرندگان و جانوران و حیوانات وحشی، انواع آبزیان اشاره کرد و در عین حال با توجه به پوشش گیاهی که در منطقه ‌ایجاد می‌کند فضا را برای رشد گونه‌های مختلف گیاهی نیز فراهم می‌کند.
عضو در میز کشاورزی و منابع طبیعی مرکز بررسی‌های راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه در مجموع تالاب‌ها شرایطی را فراهم می‌کنند که مردم محلی و یا به تعبیر بهتر جوامع محلی شرایط زیست بهتر به طرق مختلف همچون آبزی‌پروری، تولید صنایع دستی و تأمین آب مورد نیاز مزارع کشاورزی را تجربه کنند، اظهار کرد: همه این عوامل عنوان‌شده متأثر زنده بودن تالاب‌ها است.
وی افزود: فارغ از آنچه گفته شد تالاب‌ها کارکردهای دیگری نیز دارند که از جمله آن تعریف کارکردهای اقتصادی، زیستی و تنظیمی است.
جدی با بیان اینکه هر اکوسیستم پایداری قاعدتاً محیط اطراف خود را نیز به سمت پایداری و ثبات پیش می‌برد، اذعان کرد: اگر این اکوسیستم دست‌خوش تغییرات شده و به حالت شکننده‌ای درآید یقیناً خسارت‌آفرین خواهد بود.
وی با بیان اینکه خوشبختانه طی یکی دوماه گذشته شاهد بارش خوبی در نقاط مختلف کشور بودیم که این مهم در وضعیت برخی از تالاب‌های ما تأثیرگذار بوده است اما بدان معنا نیست که همه این تالاب‌ها احیا شده و به شرایط مطلوب رسیدند خاطرنشان کرد: تقریباً می‌توان گفت در برخی از تالاب‌ها همچون تالاب بختگان شرایط مطلوب ایجاد شده اما بازهم تأکید می‌کنم در همه تالاب‌ها این شرایط حکمفرما نیست زیرا بخش اعظمی از بارش به‌صورت برف بوده، پس آب شدن برف زمان‌بر است و به‌صورت آب‌های زیر زمینی درخواهد آمد.
این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه شرایط بهبود یافته اما هنوز برای احیای تالاب‌ها ایده‌آل نیست، تصریح کرد: از طرفی چالش‌های جدی احیای تالاب‌ها ما این است که بعضاً آب مورد نیاز هم وجود دارد اما از آنجا که با محدودیت آب مواجهیم در اغلب موارد شاهد آن هستیم که حتی بعضاً حقابه را نیز که در مسیر تالاب‌ها رها می‌کنند در مسیر رسیدن به تالاب‌ها بهره‌برداران مختلفی همچون کشاورزان و حتی در برخی موارد برای مصارف شرب و صنعت، گردشگری از آن استفاده می‌کنند پس حقابه به تالاب نمی‌رسد.
جدی با بیان اینکه تالاب یک اکوسیستم زنده و جاندار او وابسته به آب است، ابراز کرد: این بدان مفهوم است که با نبود آب، حیات تالاب به خطر می‌افتد و تنها تا یک مرحله معین توان و تاب‌آوری خواهد داشت بنابراین نباید در ایام خشک‌سالی هم حداقل آب در نظر گرفته شده برای آن‌ها قطع شود زیرا در این صورت تالاب‌ها به سمت خشک شدن و کاهش سطح مساحت و غیره حرکت خواهند کرد.
وی ادامه داد: البته تأمین آب در این شرایط کار سختی است زیرا دستگاه تأمین‌کننده آب مورد نظر، وزارت نیرو است و آن را معمولاً از محل سدها رها می‌کند اما مسئله این است که در مسیر رسیدن این آب به تالاب دیگر مسئولیتی ندارد حال نکته این است که به‌عنوان متولی لازم است وزارتخانه آب و حقابه را پای تالاب تحویل دهد تا در مسیر آب مورد نظر مورد بهره‌برداری از سوی بخش‌های مختلف قرار نگیرد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد ذکر این نکته ضروری است که ایران دارای بیش از 250 تالاب است که از این تعداد حدود 145 تالاب به‌طور رسمی در آیین‌نامه مصوب دولت و زیرمجموعه قانون حفاظت و احیا و مدیریت تالاب‌ها ثبت شده و مابقی نیز مشمول تعریف تالاب می‌شوند. از طرفی 26 تالاب نیز عضو «کنوانسیون رامسر» (قرارداد بین دولتی که به‌منظور حفاظت از تالاب‌ها در شهر رامسر استان مازندران منعقد شد) هستند اما متأسفانه تعدادی از تالاب‌های کشورمان هم در معرض خطرِ از بین رفتن هستند که تالاب‌های هامون، شادگان، بختگان، پریشان و خیلی تالاب‌های دیگر را می‌توان نام برد که با کمبود آب و عدم تأمین نیاز آبی محیط زیستی خود مواجه‌اند و همین وضعیت باعث شده که کارکردهای تالاب ازجمله خدمات اکوسیستمی از بین برود در حالی که تالاب‌هایی که بر اساس ماده 4 «آیین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها» وزارت نیرو باید میزان سهم آن‌ها از ظرفیت آبی حوضه آبریز را با کمیت و کیفیت مناسب، متناسب با شرایط اقلیمی مختلف، با توزیع زمانی معین، در اولویت دوم پس از آب شرب و با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست تأمین کند اما آنچنان که گفته شد در کم و کیف چگونگی پرداخت این حقابه حرف بسیار است زیرا در صورت پرداخت این حقابه چون نظارت بر این فرآیند نیست بخش اعظمی از آن در مسیر، توسط بهره‌برداران در بخش‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بنابراین از سوی وزارتخانه چنان که گفته شد باید چاره‌ای اندیشیده شود چراکه زیستگاه، نوعی پشتیبان برای نسل‌های متوالی و ادامه حیات آن‌ها است که اگر از بین برود، شاهد کوچ دائمی یا انقراض گونه‌ها خواهیم بود و از طرفی ما در برابر تالاب‌ها، تعهدات قانونی خارجی و داخلی داریم بنابراین حکمرانی محیط زیستی ما باید کامل‌تر شود و خانواده بزرگ دغدغه‌مند محیط زیست نیز بیشتر یکدیگر را یاری کنند؛ به این معنا که بازدارندگی در این حوزه باید فراتر از سازمان حفاظت محیط زیست باشد و دستگاه تأثیرگذار نقش خود را به درستی و بدون کم و کاست ایفا کنند، زیرا بر اساس آنچه گفته شد وضعیت نابسامان تالاب‌ها و حقی که بر اساس قانون از آب دارند، در حالی نادیده گرفته شده که بیش از 85 درصد منابع آب کشور در صنعت و کشاورزی مصرف می‌شود، از این رو بسیاری از کارشناسان یکی از راهکارهای نجات تالاب‌ها را در کاهش مصارف آب در بخش کشاورزی از طریق اصلاح الگوی کشت همچنین روش‌های آبیاری و نیز جلوگیری از برداشت‌ها غیر قاونی می‌دانند.

طاهره ترابی مهوش