سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

شهر در گذر زمان همواره از مؤلفه‌های مختلف کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی غیره تأثیر پذیرفته و نسبت با آن‌ها کلیت خویش را شکل و انسجام بخشیده است. به اعتقاد صاحب‌نظران بسیاری مظهر و تجلی‌گاه ابعاد گوناگون وجودی شهر، سیما و پیکره کالبدی و کیفیات حاصل از آن ازجمله فضای شهری است.

یکی از مهم‌ترین اجزا و عناصر کالبدی شهری که به‌ویژه در نسبت با شهروند و تقویت حس مکان در فضای شهری مؤثر واقع می‌شود، ترکیب نمای ساختمان‌ها و به عبارت دیگر نمای شهری است. به بیان دیگر شهر زمینه بصری مشترکی است که همه شهروندان هر روز به ناگزیر در معرض آن قرار می‌گیرند و بایستی از آن استفاده کنند. اگر این زمینه مشترک نمایی زشت و ناموزون داشته باشد، تأثیرات مخرب روحی و روانی بر استفاده‌کننده می‌گذارد. بدین لحاظ نمای هر بنا در عرصه شهر جزئی از مجموعه‌ای می‌شود که در کلیت خود خیابان، میدان و یا فضای شهری اطلاق می‌شود؛ بنابراین دستیابی به آگاهی مناسب و متناسب با موضوع در فرایند فضاسازی شهری یک ضرورت است.

در این میان صحبت از ویژگی‌های یک نمای خوب شاید یکی از مهم‌ترین بحث‌ها از جنبه تئوریک مسئله باشد؛ آنچه که سازندگان بناها، طراحان و کارشناسان را در میان این همه الگو و طرح زرق و برق‌دار دچار سردرگمی می‌کند. از این جهت تعیین خصوصیات یک نمای خوب و پیاده‌سازی آن در الگوها و طرح‌های تهیه‌شده از اهمیت زیادی برخوردار است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص گفت‌‌وگویی را با استاد دانشکده هنر و معماری همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی پرستارشهری با بیان اینکه بارها به روش‌های مختلف در خصوص این موضوع در شهر و اهمیت آن با هم گفت‌وگو کرده‌ایم، گفت: به اعتقاد من یکسری مبنا و اصول اولیه داریم که نمی‌توان ایرادی از آن گرفت کرد زیرا بر اساس اینکه آثار هنری و یا هر ماجرایی که مرتبط با فرم و رنگ باشد از آنجا که مخاطب آن انسان است باید از قوانین و ضوابطی تبعیت کند که این قوانین در جوامع مختلف در بسیاری از موارد اشتراک دارند.

وی با بیان اینکه از طرفی این فرایند حس زیبایی‌شناختی به انسان منتقل می‌کند که آن حس خوشایندی و آرامش است، ابراز کرد: فارغ از اینکه بخواهیم در خصوصیات شهر همدان و نماهای مرتبط با آن منطبق با اقلیم و مردمان آن منطقه صحبت کنیم در گام نخست باید به آن قوانین پایبند بود.

وی با اشاره به اینکه مثال مرتبط با این موضوع قواعدی است که ما در پوشش شخصی خودمان رعایت می‌کنیم، اظهار کرد: بدان معنا که همه انسان‌ها به نوعی ناآگاهانه و یا آگاهانه به این قواعد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی پایبند بوده و آن را انجام می‌دهند که در بعد شهر این ضوابط گستره بالاتری پیدا می‌کند.

این استاد دانشکده هنرو معماری دانشگاه بوعلی سینا همدان افزود: مسئله این است که ما هنوز در شهری همچون همدان در انجام این مبانی بدیهی نیز مشکل داریم.

پرستارشهری با بیان اینکه ما هنوز بر سر این قوانین و قواعد به یک اشتراکی نرسیدیم، افزود: یعنی فردی که در حوزه زیباسازی و زیباشناسی شهر کار می‌کند با کسی که زیباسازی را در محیط شهری انجام داده و پیاده می‌کند به اشتراک نرسیده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه این زیباسازی وقتی در شهر وارد موضوعات معماری و المان شهری می‌شود از یکسری قواعد ثابت و متغییر پیروی می‌کند، ادامه داد: درواقع این قواعد متغییر همان زبانی است که هنرمند با آن به‌دنبال انتقال مفهوم می‌گردد و وقتی وارد مباحث فنی می‌شود با یکسری مسائل فنی و سخت‌افزاری مواجه است مثل اینکه در همدان به‌دنبال آن باشیم که برای نماسازی ساختمان‌ها چه سنگی مقاومتر است؟ یا اینکه آیا از سنگ رنگی برای یک فضا استفاده شود یا بدون رنگ و یا خاکستری؟

این استاد گرافیک، افزود: مثلاً برای من قابل پذیرش نیست که یک پل و زیرگذر همچون پژوهش در همدان که مدیریت شهری ما بر میزان و نحوه بارش این شهر واقف هستند و به نوعی جز هنرهای کابردی است، راه آب تعبیه نشده باشد.

پرستارشهری با بیان اینکه وقتی این مسائل فنی در پروژه‌ها رعایت نمی‌شود دیگر فکر کنید که چطور می‌توان روی مباحث زیباشناسی آن یعنی اینکه چقدر این پل و زیرگذر بر محیط و زیبایی آن مؤثر بوده و یا آنکه آیا استقرار این پل در کنار دانشگاه به لحاظ بصری با منظر محیطی خود نسبت خوبی را ایجاد کرده و غیره، نظر داد، افزود: متأسفانه این ایراد بر نمای شهر همدان نیز وارد است؛ بنده که قواعد و قوانین زیبایی‌شناسی را می‌دانم باید در کنار کسی که بر مسائل فنی احاطه دارد نشسته و به یک اجماع برسم.

وی با تأکید بر اینکه در نماسازی و فضاسازی شهر همدان دچار اختلال فاحش هستیم اظهار کرد: برای من به‌عنوان کسی که سال‌ها در عرصه هنر مطالعه داشته و آموخته‌ام قابل قبول نیست که در کنار معماری فاخر و باصلابت آرامگاه بوعلی، به بهانه نوروز المان‌های عروسکی قرار دهند و وقتی به چرایی و عدم همخوانی این المان‌ها با محیط اعتراض می‌کنیم پاسخ ‌دهند که این المان‌ها مورد استقبال قرار گرفته و هزاران نفر با آن عکس گرفته‌اند.

وی تصریح کرد: این در حالی است که هدف از فضاسازی شهر انتقال یک فرهنگ، هویت و افزایش حس زیبایی‌شناختی است نه گزارش عملکرد مدیران بر اساس تعداد شات عکس‌های گرفته‌شده توسط مردم.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه متأسفانه گرچه قواعد کالبدی در شهر برای کوچکترین ساخت و ساز مطرح است اما به لحاظ نما و ایجاد فضای هنری در شهر هرکسی می‌تواند نظر بدهد، ابراز کرد: جالب است که سازنده ساختمان در شهر خودش به دلخواه می‌تواند نوع نما را مشخص کند.

پرستارشهری با بیان اینکه چطور ممکن است نمای ساختمان‌ها در همدان با آن شدت سرما و گرما، سرامیک با رنگ‌های مختلف باشد، در حالی که نمای آجری می‌تواند به‌راحتی این مشکل را حل کند، تشریح کرد: طبق قواعد افراد این اجازه را ندارند.

وی با بیان اینکه قواعد و ضوابط موجود در فضاهای زیباشناختی شهر می‌تواند در ایجاد چارچوب ذهنی در شهروندان و اهالی شهر نقش ایفا کند، اظهار کرد: برای مثال وقتی قامت یک راسته کوتاه است نحوه استفاده از رنگ و فرم متفاوت است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نسبت استفاده از فرم و رنگ در قامت شهری به‌عنوان یک تابلو شهری مطرح است، اظهار کرد: درواقع ما با نماسازی شهری یک کادر در نگاه مخاطب ایجاد می‌کنم.

پرستارشهری با بیان اینکه در حال حاضر برای فضاسازی محرم نیازمند یک ایدئولوژی هستیم تصریح کرد: یک بخش مرتبط با قوانین ثابت بصری یعنی فاین آرتاها (زیبایی‌شناختی) و دیگری آپل ارتا (هنرهای کابردی) هستند حال آنکه آنچه هنر ایران را از سایر جوامع جدا می‌کند داشتن ایدئولوژی و جهان‌بینی است.

وی با تأکید بر اینکه اگر در شهر دو حوزه هنر یعنی زیبایی‌شناختی و کاربردی باهم بده بستان مناسبی داشته باشند، ناخودآگاه آن اتفاق مناسب یعنی ارائه یک جهان‌بینی خاص محقق می‌شود، گفت: مثلاً محرم در ساختار ذهنی ما از دو رنگ تشکیل شده، سیاه و قرمز حال سؤال این است که آیا استفاده از رنگ‌ها تنها با استفاده از پارچه سیاه و قرمز آن‌هم به بدترین شکل باید انجام شود یا اینکه می‌توانیم از نور و انعکاس آن به بهترین شکل استفاده کنیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نورپردازی محیطی در فضاسازی شهری یک عامل ارزشمند به حساب می‌آید زیرا هم وجود دارد و هم ندارد، افزود: یعین امری تأثیرگذار است اما به لحاظ فرمی دخالتی در محیط ندارد.

پرستارشهری با بیان اینکه در حال حاضر استفاده از پرچم‌های رنگی به شکل آشفته در شرایط فعلی منجر به برهم‌ریختگی محیطی شده، اذعان کرد: این بدان دلیل است که هرکسی بر اساس توان و امکانات نسبت به فضاسازی شهری اقدام کرده به طوری که اصلاً حس خوبی به مخاطبان القا نشده و حتی بیم به انحراف کشیده شدن نیز وجود دارد.

وی با ابراز اینکه این نوع فضاسازی به تقلیل مفاهیم عاشورایی می‌انجامد افزود: فضاسازی آشفته شهر در شرایط فعلی همانند آن است که با بدترین لباس به مهم‌ترین میهمانی بروید.