بی‌گمان در مورد همه مسائل جهان، رسالت بزرگ «اطلاع‌رسانی»، بر دوش رسانه‌ها است که امروزه با گسترش مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی، هویت انسان معاصر را تحت تأثیر قرار داده‌اند و بر همین اساس همان‌گونه که در تحکیم نقاط قوت سهم بسزایی دارند، گاهی در تضعیف پایه‌های اصلی جامعه نیز مؤثر هستند.

گستردگی و نفوذ روزافزرون رسانه‏‌های جمعی مدرن و محصولات آن به‌عنوان برجسته‏‌ترین دستاوردهای جهان صنعتی و فناوری‏‌های فرهنگی و ارتباطی پُرنفوذ، همه پدیده‌‏ها و عناصر فرهنگی را به‌ گونه‏‌های مختلف پوشش داده و بی‌امان درحال پیشرفت است؛ باید دید نقاط قوت و ضعف این رسالت چیست و چه باید کرد.

با ذکر این مقدمه کوتاه، آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگو با محمد لسانی، کارشناس رسانه و مروج سواد رسانه‌ای است که سابقه 17 ساله در تدریس دوره‌ها و کارگاه‌های رسانه‌ای داردو به تأثیر رسانه و خبرنگار در حیات اجتماعی امروز پرداخته و به چند سؤال مهم در این حوزه پاسخ داده؛ آنچه در ادامه می‌آید، متن گفت‌وگو با وی است:

* لطفاً به‌عنوان نخستین سؤال بفرمایید یک محصول رسانه‌ای باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

براساس محتوا محصولات رسانه‌ای به سه بخش تقسیم می‌شود؛ یا اطلاع‌رسان است و خبری راجع‌ به محیط پیرامون می‌دهد، یا آگاهی‌بخش است و به علم و دانش ما اضافه می‌کند و یا فرح‌زا و طراوت‌بخش است. یعنی حال ما را خوب می‌کند و مشتمل بر تفریح و سرگرمی بوده و وقت خالی ما را پُر می‌کند. با این توضیح ویژگی هر بخش با دیگری متفاوت است؛ برای مثال ویژگی خبر با ویژگی بخش نمایش و سریال متفاوت بوده و هریک کارکردهایی دارند، اما درمجموع قاعده‌ای به‌نام 4s (چهار اس) داریم؛ اس نخست برگرفته از short است، به این معنا که محتوا باید کوتاه باشد، اس دوم برگرفته از soon بوده، به این معنا که با فاصله کمی نسبت به اتفاقات بتواند آگاهی‌بخشی کند، اس سوم مبتنی بر simple است، یعنی اینکه ساده و براساس درک و فهم عامه مردم و درنهایت sweet، یعنی شیرین، طعم‌دار و جذاب باشد.

* با توجه به انبوه خبر در دنیای فعلی، ارزشمندی و اثرگذاری خبر به چیست؟

روزنامه‌نگاری چند نوع است؛ تحقیقی، هیجان‌طلب، توسعه، افشاگرانه و غیره. چیزی که به درد کشور ما می‌خورد، روزنامه‌نگاری توسعه است؛ در این نوع از روزنامه‌نگاری، خبرنگار (روزنامه‌نگار) وجه همت و تلاش خود را برای پیشرفت کشور می‌گذارد که عملاً گونه‌ای از مسئولیت اجتماعی است و جامعه را پیش می‌برد. برای همین ارزشمندی یک خبر به تحرک و پویایی جامعه، سیاست‌مدار، تولیدکننده، کارخانه‌دار و کارگر آن کشور است.

* نقش تحلیل را در این میان چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اصولاً در بخش خبر ما فقط ماده خام را به مخاطب می‌دهیم و تحلیل از آن جدا است؛ گاهی مخاطب فقط خبر می‌خواند و تحلیل نمی‌خواند. این یک مشکل است که به‌دلیل جدایی این حوزه‌ها، با آن مواجیهم، چون به‌صورت حرفه‌ای ما در رسانه‌های خبری از پنج قالب خبر، مصاحبه، یادداشت، مقاله و تحلیل استفاده می‌کنیم. به همین دلیل قالب‌ها باعث می‌شود خیلی‌ها خبرخوان باشند، اما تحلیل‌خوان نباشند که البته این مشکل مهم باید رفع شود. به‌خصوص اینکه رهبر انقلاب (دام‌ظله) از سال 1400 مسئله جهاد در میدان تبیین را مطرح کرده‌اند و یکی از مسائل مهم تبیین‌گری، تحلیل رویدادها و اتفاقات است.

* نقش رسانه‌ها در زندگی اجتماعی امروز چگونه است؟

پُررنگ است؛ یک مثلث سه‌گانه‌ای از ارتباط، کسب‌وکار و تفریح و سرگرمی داریم. این مثلث باعث می‌شود که مثلاً اینستاگرام یک دهه یعنی از سال 1391 تا سال 1401 به‌دلیل حجم مخاطبان بالا، رسانه اول جمهوری اسلامی باشد. به‌دلیل اینکه در آن هم ارتباط وجود داشت، هم حداقل 6 میلیون نفر با حدود دو میلیون کسب‌وکار، گِرد هم بودند (از مارکت سایز تا کسب‌وکارهای بزرگ) و اینکه افراد در اکسپلور لایو، فیلم سلبریتی‌ها و غیره را می‌دیدند؛ بنابراین این نقش پُررنگ است.

* مرجع شدن رسانه‌های زرد و غیر رسمی نشأت‌گرفته از چیست؟

همان الگوی رسانه هیجان‌طلب که یکی از الگوهای روزنامه‌نگاری است؛ ما در اینجا با ضعف احساسات و عواطف جامعه مواجیهم. اگر خودکنترلی داشته باشیم، به سمت محتوای زرد نمی‌رویم. اما مهم‌تر این است که حاکمیت چارچوب‌هایی داشته باشد که رسانه‌های زرد را تعدیل و یا مؤثر کند، به‌طوری که احساسات در مسیر ساخت وطن باشد و نه در راستای افسرده کردن، سیاه‌نمایی و ناامیدی.

* راه رساندن پیام مطلوب به مخاطب چیست؟

امروزه تولید محتوا با شدت درحال انجام است. در فضای رسانه‌ای حجم بالای تولید محتوا نشان می‌دهد گروه‌ها، نخبگان، اساتید، حوزویان، کنشگران اجتماعی و غیره، فعال هستند؛ اما مشکل در کانال‌کشی و نشر اطلاعات است. مسئله مهم اینکه اکوسیستم رسانه‌ای ما بعد از فیلترینگ واتساپ و اینستاگرام، به هم خورده و هنوز اکوسیستم جدید حاکم نشده است. پیام‌رسان‌های ایرانی مثل بله و ایتا فعال هستند، برای همین ما باید با توجه به اینکه مخاطبمان چه ویژگی‌های سنی، جنسی و تحصیلی دارد، کانال ارتباطی مناسب با او را پیدا کنیم.

* ممنون از شما در پایان بفرمایید توصیه‌ حضرت‌عالی به فعالان عرصه‌ خبررسانی چیست؟

عصر فعلی عصر پرسونال برندینگ (Personal Branding) و تصویرسازی و برندسازی شخصی است؛ خیلی از دوستانی که در عرصه خبر فعال هستند، مثل دوره حاکمیت رسانه سنتی فکر می‌کنند که فقط رسانه آن‌ها دیده شود و از پروموت و تبلیغ خودشان ابا دارند. به نظر می‌رسد باید خبرنگاران فعال و پویایی داشته باشیم که صفحات رسانه‌های اجتماعی آن‌ها مرجع باشد و رسانه‌های خبری برای به‌کارگیری آن‌ها، صف بکشند. الگوی رسانه‌های اجتماعی مبتنی بر اعتبار اشخاص است. پس نکته نخست این است که فعالان عرصه خبر و رسانه روی برند شخصی خود سرمایه‌گذاری کنند؛ البته ما پرسونال برندینگ را مدیریت وجهه نام‌گذاری می‌کنیم، به معنای اعتبارافزایی خود و در امان ماندن از اعتبارزدایی. نکته دوم مجهز شدن به ابزارهای جدید است؛ درحال حاضر ما ابزارهای هوش مصنوعی داریم که پیاده‌سازی و تنظیم خبر را انجام می‌دهد. همین ابزارهای ساده خبرنگاری می‌تواند روی گوشی تلفن همراه نصب شود و در ثبت و ضبط وقایع به افراد کمک کند. درنهایت آشنایی با آخرین روش‌های تنظیم خبر و اطلاعات بوده که دارای اهمیت است؛ همه این‌ها در کنار هم کمک می‌کند ما افراد پویا، پُرتحرک و شادابی برای تولید خبرهای پیشرو و سازنده داشته باشیم.