امروزه اعتیاد به‌عنوان یک پدیده اجتماعی نه‌تنها در میان افراد جوان و میانسال بلکه در میان کودکان و نوجوانان نیز مشاهده می‌شود. به طوری که برخی از کارشناسان از آن با عنوان «کودکانه شدن اعتیاد» نام می‌برند.

نتایج پژوهش‌های مختلفی مانند پیمایش ملی اعتیاد در سال 1395 حاکی از این است که 51.9 درصد مصرف‌کنندگان ماده مخدر گل در گروه سنی 15 تا 29 سال قرار دارند. 14.8 درصد از مصرف‌کنندگان مواد مخدر از نوع گل (افراد دارای تجربه مصرف گل) را دانشجویان و 3.7درصد آنان را دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند.

در این خصوص اسکندر مؤمنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز در یک نشست خبری سال گذشته اظهار کرد که سن اعتیاد به 24 سالگی رسیده است.

همچنین برخی محققان مانند رضا احدی و همکارانش در پژوهشی با عنوان «عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد به مواد مخدر صنعتی» به این یافته رسیدند که سن پاسخگویان در نخستین مصرف بین 18- 13 سال بوده و دوستان هم تأثیر بسیار زیادی در اعتیاد آن‌ها دارند. یافته این پژوهشگران حاکی از این است که بین یادگیری اجتماعی، کنترل اجتماعی، ناکامی و اعتیاد به مواد مخدر صنعتی رابطه معنا‌داری وجود دارد.

گرچه اعتیاد یک پدیده چندجهی است و عوامل مختلف روانی، اجتماعی و بیولوژیکی در آن مؤثر هستند اما در این بین خانواده به این دلیل که نخستین مکان برای جامعه‌پذیر ساختن کودکان و نوجوانان شناخته می‌شود اهمیتی مضاعف دارد، از این نظر که خانواده‌ها به‌دلیل عدم آشنایی با شیوه‌های تعامل با فرزندان و نحوه کنترل آن‌ها، زمینه را برای گرایش فرزندان به سمت دوستان و در نتیجه روی‌آوری آن‌ها به سمت مواد مخدر را فراهم می‌کنند.

بنابراین اینکه خانواده‌ها چگونه شیوه تعامل مؤثر با فرزندان را در پیش بگیرند و مانع از روی ‌آوردن فرزندان به مصرف مواد مخدر شوند، سبب شد در این باره با پژوهشگران حوزه اعتیاد گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سعید صفاتیان با بیان اینکه خانواده در حوزه پیشگیری و درمان اعتیاد فرزندان یکی از ارکان اصلی به‌حساب می‌آید، گفت: اگر بخواهم جایگاه خانواده را در درمان اعتیاد فرزندان برای شما بازگو کنم همین بس که ما در حوزه درمان اعتیاد با یک مثلث مواجهیم که اضلاع آن را خانواده، فرد و درمانگر تشکیل می‌دهند.

وی با تأکید بر اینکه فعالیت درست این سه ضلع حتی پس از درمان در پاک نگهداشتن فرزندان مؤثر است، افزود: در حوزه پیشگیری نیز گرچه ما با سازمان‌ها و ارگان‌های مختلفی در این بخش مواجهیم اما خانواده تأثیرگذارترین رکن و نهاد است، خاطرنشان ‌کرد: چراکه اخلاق و رفتار فرزندان در خانواده به‌صورت وراثتی و یا محیطی شکل می‌گیرد.

وی عنوان کرد: در درگیری فرد به موضوع اعتیاد مباحث ژنتیکی در قالب وراثت تأثیرگذار است، به نحوی که ممکن است از پدربزرگ و مادربزرگ به فرزندان انتقال یابد.

این تحلیلگر اعتیاد با اشاره به تأثیر محیط پیرامونی خانواده بر اعتیاد فرزندان نیز گفت: وقتی والدین خود درگیر اعتیاد باشند یقیناً درصد گرفتار شدن فرزندان در اعتیاد بسیار بیشتر از سایر کودکان و نوجوانان است.

صفاتیان با اشاره به لزوم مهارت‌آموزی خانواده‌ها در بعد تربیتی و پرورش فرزندان در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه اعتیاد گفت: وقتی عوامل مؤثر در اعتیاد نوجوانان را در بعد فردی و خانوادگی مورد بررسی قرار ‌دهیم در بیشتر موارد با خانواده و والدینی مواجهیم که در بعد کنترل روابط و تعاملات فرزندان خود در محیط بیرون از خانه دچار افراط و تفریط هستند.

وی ادامه داد: برای مثال یا با خانواده‌ای مواجهیم که برای پنج دقیقه دیر کردن فرزندان زمین و زمان را برهم زده و به محض ورود فرزند به خانه با او پرخاشگری می‌کنند و یا در مقابل با خانواده‌هایی مواجهیم که به طور کلی هیچ کنترلی بر رفت و آمد و دوستان فرزندان خود ندارند.

این تحلیلگر اعتیاد با تأکید بر اینکه این افراط و تفریط را در مواجهه والدین با دوستان و رفت و آمدهای دوستانه و نحوه خرج کردن پول توجیبی‌های فرزندان نیز مشاهده می‌کنیم، اظهار کرد: مسئله این است که کنترل بیش از حد و بلکه در مقابل تقلیل جایگاه والدین با دادن آزادی عمل بیش از حد فرزندان به جایگاه دوستی (برخی‌ها اخیراً عنوان می‌کنند که پدر و مادر باید با فرزندان خود دوست باشند) در نهاد خانواده درست نیست زیرا ساختار و جایگاه اعضای خانواده به لحاظ کنش و واکنش متفاوت است.

صفاتیان با تأکید بر اینکه در این رفتارهای افراطی و تفریطی و شکل‌گیری آن‌ها شاید بتوان گفت بیشتر خانواده‌ها مقصر نیستند بلکه نقش سازمان‌های دولتی بارز است، افزود: این نقش را سازمان‌های متولی امور خانواده مثل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و حتی سازمان‌های متولی در حوزه اقتصادی برعهده دارند.

وی با اشاره به اینکه نهادهای دولتی هستند که باید به خانواده در چگونگی رفتار با فرزندان آموزش‌های لازم را ارائه دهند، افزود: مسئله این است که این آموزش با خواندن کتاب و جزوه محقق نخواهد شد بلکه نهادی همچون آموزش و پرورش باید در محور آموزش قرار گیرد زیرا همانطور که از اسم این نهاد برمی‌آید این نهاد متولی نه‌تنها آموزش و پرورش فرزندان است بلکه متولی آموزش والدین نیز هست.

این کارشناس حوزه اعتیاد با تأکید بر اینکه آموزش و پرورش باید در حوزه ارائه خدمات آموزش و پرورشی در راستای مهارت‌آموزی به والدین نیز فعال باشد که متأسفانه اینگونه نیست، تشریح کرد: وقتی والدین مهارت‌های زندگی و نحوه ارتباط و برخورد درست با فرزندان، ارتباط بین فردی و مهارت نه گفتن را بیاموزند یقیناً وقتی خود از گزند اعتیاد در امان باشد می‌تواند این مهارت را در تعامل درست به فرزند خود نیز بیاموزد.

صفاتیان افزود: در نبود این مهارت‌ها در حال حاضر در کشور ما وقتی خانواده متوجه این می‌شود که فرزندشان دچار مشکل شده دو واکنش نادرست را از خود بروز می‌دهند؛ نخست اینکه او را طرد کرده و از خانه بیرون می‌کنند و یا اینکه حتی هزینه موادمخدر فرزند خود را می‌دهد (بالاخص مادر) و تنها خواسته‌اش این است که از خانه بیرون نرود که آبروی او حفظ شود.

وی با تأکید بر اینکه در نبود آموزش و مهارت با معدود خانواده‌های مواجهیم که در برخورد با این گونه مشکلات به مشاور مراجعه کرده و از او کمک بگیرند، تشریح ‌کرد: در این بین ارگان‌هایی که متولی وضعیت پرورش جامعه و خانواده را بر عهده داشته و برای آن بودجه دریافت می‌کنند، می‌بایست ورود کنند.

این کارشناس حوزه اعتیاد با اشاره به کمک گرفتن از مشاوره برای موضوعات مختلف زندگی ازجمله پرورش فرزندان، اظهار کرد: متأسفانه در ایران هرکس به مراکز مشاوره رجوع کند این استباط وجود دارد که او دیوانه است حال آنکه دریافت آموزش برای روابط اجتماعی و روان‌شناختی یک اصل است که در آموزش و پرورش مغفول واقع شده است.

صفاتیان با اشاره به اینکه دریافت آموزش مهارت‌های زندگی متأسفانه ازجمله مباحثی است که خانواده‌ها برای آن هزینه نمی‌کنند در حالی که در زندگی حال و آینده و حتی کسب و کار خود و فرزندانشان بسیار تأثیرگذار است، افزود: من از نزدیک خانواده‌هایی را دیدم که برای ارتقای یک نمره درسی مثل فیزیک چهار ساعت در روز وقت و هزینه هنگفتی را صرف می‌کنند اما حاضر نیستند یک ربع به کلاس مشاوره رفته و برای تربیت و نحوه برخورد با فرزندش راهنمایی بگیرد و یا اینکه فرزندش را به کلاس مشاوره بفرستد.

وی با تأکید بر اینکه گروه همسالان در هدایت فرزندان به سمت اعتیاد بسیار مهم است بنابراین خانوادها باید از دوستان فرزندان خود شناخت داشته باشند تصریح کرد: این شناخت با سؤال کردن از فرزندان با مراجعه به مدرسه و حضور پیدا کردن در پیرامون فرزندان در محله و غیره اتفاق می‌افتد.

این تحلیلگر اعتیاد با تأکید بر اینکه در بحث اعتیاد شناخت از خرده فرهنگ‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است که نه خانواده و نه مربیان پرورشی به آن توجه می‌کنند، گفت: اینکه چرا فلان نوجوان با فرزند ما دوست است و یا چرا فرزند ما به دوستی با فلان کودک راغب است ازجمله مباحثی است که در این ارتباط باید مورد توجه قرار گیرد.

صفاتیان با تأکید بر اینکه حوزه شناخت آسیب‌ها و شناخت رابطه بین دوستان و خرده‌فرهنگ‌ها در گروه همسالان فرزندان مدرسه و مربیان پرورشی می‌تواند برای والدین محل رجوع باشد، گفت: علاوه بر اینکه ما در آموزش و پرورش و در ذیل آن مدارس، نیازمند فعال بودن حوزه مددکاری هستیم اما امروز آموزش و پرورش ما هیچ ارتباطی با ابعاد روان‌شناسی شخصی دانش‌آموزان ندارد، این بدان معنا است که آینده‌سازی دانش‌آموزان در مدارس نادیده انگاشته می‌شود.