مشاغلی که در بیشتر موارد کارفرما نداری و خودت برای خودت کار می‌کنی و همین مسئله هم موجب می‌شود تا مسائلی همچون ساعت کار دست خودت باشد.

برای یک ساعت جلو عقب کردن کار یا یک مرخصی کوتاه‌مدت و مسائلی از این قبیل، خودت را درگیر کارفرما نمی‌کنی و تنظیم کار و خروجی آن دست خودت است.

 

این مدل از اشتغال به‌خصوص برای خانم‌ها و به‌ویژه خانم‌هایی که مادر هستند و یک یا چند فرزند دارند، می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها باشد؛ چراکه موجب می‌شود این بانوان در کنار حضور در خانه و خانواده و رسیدگی به بچه‌ها، درآمدی هم کسب کنند و کمک‌حال اقتصاد خانواده باشند و در چرخاندن چرخ‌های اقتصاد و کارآفرینی کشور نیز مؤثر باشند.

 

البته کسب‌و‌کارهای خانگی مشکلات و چالش‌هایی هم دارند که یکی از بزرگ‌ترین آن‌ها، مسئله بیمه در این مشاغل است؛ زیرا هنوز تعریف درستی برای بیمه این مشاغل وجود ندارد. با وجود این مزایای متعدد، مشاغل مذکور می‌تواند آن‌ها را به گزینه‌های مناسبی برای بانوان تبدیل کند.

 

* تعریف مشاغل خانگی

 

مطابق ماده دو قانون سامان‌دهی و حمایت از مشاغل خانگی، مشاغل خانگی شامل آن‌دسته از فعالیت‌هایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب‌وکار بدون مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی هم‌جوار شکل می‌گیرد و منجر به تولید خدمت یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی می‌شود.

 

متقاضیان مشاغل خانگی که عمدتاً بانوان هستند، می‌توانند در 512 رشته مصوب مشاغل در رشته‌های صنایع دستی، فرهنگی و هنری، امور تولیدات دامی، شیلات، صنایع تبدیلی، تکمیلی و تولیدات گیاهی و کشاورزی، تولیدی «صنعت و خدمت» و فرش دستباف به فعالیت بپردازند.

 

* سهم 3 تا 4 درصدی از اشتغال

 

طبق آمارهای موجود 15 تا 23 درصد اشتغال در کشورهای توسعه‌یافته متعلق به مشاغل خانگی است؛ این رقم در ایران بین سه تا چهار درصد برآورد می‌شود.

 

این شغل‌ها به‌دلیل ماهیت خود به فضای زیادی نسبت به سایر کسب‌وکارها نیاز ندارند و عمده گروه‌های هدف مشاغل خانگی را زنان سرپرست خانوار، کارآفرینان، معلولان، بازنشستگان و روستاییان تشکیل می‌دهند.

 

آن‌طور که آزیتا همتیان، رئیس دبیرخانه ستاد سامان‌دهی و حمایت از مشاغل خانگی وزارت کار می‌گوید، اکنون از 512 رشته مصوب شغل خانگی، مجوز 95 درصد رشته‌ها به‌صورت آنی صادر می‌شود و مردم می‌توانند با مراجعه به سامانه مشاغل خانگی یا درگاه ملی صدور مجوزها، در لحظه مجوز مورد نیاز خود را برای فعالیت در حوزه مشاغل خانگی، دریافت کنند.

 

بر این اساس در سال 1401 بیش از 218 هزار فقره مجوز مشاغل خانگی صادر شده که نسبت به سال گذشته 202 درصد رشد داشته است.

 

* سهم 80 درصدی بانوان از مشاغل خانگی

 

512 رشته در حوزه مشاغل خانگی وجود دارد؛ از کل اشتغال‌های خانگی، 80 درصد که معادل 128 هزار نفر بوده، مربوط به زنان است.

 

اشتغال‌های خانگی ساعات کاری منعطفی دارند و به دلیل مقرون‌به‌صرفه بودن نسبت به سایر مشاغل، جذابیت خاصی را برای بانوان ایجاد کرده است.

 

* راهکارهایی برای بیمه مشاغل خانگی

 

البته راهکارهایی برای بیمه شدن در مشاغل خانگی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

 

به گفته روابط عمومی صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، صندوق بیمه اجتماعی براساس اصل 29 قانون اساسی و همچنین قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی و آیین‌نامه روستاییان و عشایر با هدف ترویج فرهنگ بیمه‌ای و با هدف حمایت از متقاضیان مشاغل خانگی تشکیل شده است.

 

بر این اساس افراد 18 تا 50 سال که بدون بیمه هستند، می‌توانند با عضویت در این صندوق از خدمات و مزایای آن‌ها همچون مستمری بازنشستگی، مستمری ازکارافتادگی کلی، مستمری بازماندگان و نقل و انتقال سوابق بیمه‌ای بهره‌مند شوند.

 

بنا بر این گزارش با هدف سیاست‌های ابلاغی صندوق درخصوص فراگیری و افزایش ضریب نفوذ بیمه اجتماعی، مشاغل خانگی ازجمله صنعتگران و فعالان حوزه فرش هم زیر پوشش بیمه‌ای صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر قرار می‌گیرند.

 

در سایت سازمان تأمین اجتماعی هم درباره بیمه این مشاغل آمده است: در اجرای قانون سامان‌دهی و حمایت از مشاغل خانگی مصوب و دستورالعمل اجرایی مربوط، مصوب ستاد سامان‌دهی و حمایت از مشاغل خانگی، شاغلان کسب‌وکار خانگی اعم از مستقل، پشتیبان و افراد زیر پوشش درصورتی که مشمول مقررات خاص دیگری قرار نداشته باشند، از 1390.1.23 طی بخشنامه 669 امور فنی بیمه‌شدگان مشمـول مقـررات بیمه صـاحبان حـرف و مشاغل آزاد قـرار گرفته‌اند.

 

دستورالعمل اجرایی مربوطه، صرفاً عضو یا اعضای خانواده که حائز شرایط مقرر در قانون و آیین‌نامه مزبور هستند و در فضای مسکونی به کسب‌وکارخانگی اشتغال به کار دارند را مشمول این بخشنامه دانسته و افراد غیر عضو خانـواده از شمول مقـررات مـورد اشاره خـارج هستند.

 

همچنین مشمولان صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر از شمول ضوابط مورد نظر خارج بوده و تابع قوانین و مقررات مربوط به صندوق یادشده خواهند بود.

 

حداکثر سن برای پذیرش درخواست و عقد قرارداد بیمه برای مردان و بیمه برای زنان به‌ترتیب 50 و 45 سال است که در غیر این صورت متقاضی ‌باید دو برابر مازاد سنی مقرر دارای سابقه پرداخت حق بیمه نزد سازمان تأمین اجتماعی باشد.

 

به‌عنوان مثال، چنانچه مردی در تاریخ ارائه تقاضا 52 سال داشته باشد، ‌باید چهار سال سابقه پرداخت حق بیمه نزد سازمان داشته باشد؛ بدیهی است افرادی که سن آنان هنگام ارائه تقاضا کمتر از سن مذکور باشد، درخواست آنان درصورت احراز سایر شرایط مقرر قابل قبول خواهد بود.

 

* خدمات درمانی

 

براساس تبصره دو ماده 9 دستورالعمل اجرایی قانون سامان‌دهی و حمایت از مشاغل خانگی، برخورداری از خدمات درمانی شاغلان کسب‌وکار خانگی در قالب بیمه پایه ایرانیان خواهد بود و طبق ضوابط مذکور معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور با همکاری وزارت تعاون، کار و رفـاه اجتماعـی مکلف است اعتبار مـورد نیـاز بیمه درمان مشمـولان را در بـودجه سنـواتی کل کشور پیش‌بینی و نسبت به پرداخت آن به صندوق بیمه‌گر اقدام کند.

 

به‌ این ترتیب مشمولان واجد شرایط با برخورداری از معافیت در پرداخت حق بیمه سهم درمان، می‌توانند از خدمات درمانی بیمه همگانی کشور بهره‌مند شوند.

 

البته درصورتی که افراد معرفی‌شده با پرداخت حق سرانه درمان مقرر متقاضی بهره‌مندی از خدمات درمانی سازمان تأمین اجتماعی باشند، ارائـه حمایت درمانی به آنان همانند سایر بیمه‌شدگان صاحبان حرف و مشاغل آزاد میسر خواهد بود؛ در این صورت مشمولان می‌توانند با پرداخت حق سرانه درمان مصوب برای خود و هریک از افـراد تحت تکفل قانونـی با دریافت دفترچه درمانی از تمام امکانات مراکز درمانی ملکی سازمان تأمین اجتماعی در سراسر کشور و نیز امکانات مراکز تشخیصی، درمانــی و دارویــی طــرف قرارداد این سازمان استفاده کنند.

 

* مشاغل خانگی چه مزایایی دارد؟

 

مشاغل خانگی برای خانم‌های خانه‌دار به‌ویژه آن‌ها که فرزند دارند، گزینه‌ای بسیار مناسب است؛ چراکه نیازی نیست از خانه خارج شوند.

 

در حالت عادی و برای مشاغل کارمندی و کارگری افراد باید دست کم هشت ساعت در محل کار حضور داشته باشند و با احتساب حداقل یک ساعت زمان برای رفت‌وآمد، ‌یک بانوی خانه‌دار نزدیک به 10 ساعت از خانه و خانواده خود دور است و این مسئله می‌تواند به زندگی او آسیب بزند؛ اما در مشاغل خانگی امکان ایجاد توازن مسئولیت خانوادگی و اشتغال وجود دارد.

 

* نداشتن دردسرها و هزینه‌های رفت‌وآمد

 

هرکدام از ما برای رسیدن به محل کارمان باید هزینه‌ای را متقبل شویم که هر قدر این مسافت دورتر باشد، این هزینه و میزان فرسودگی ما در این رفت‌وآمدها بیشتر می‌شود. یکی از مهم‌ترین مزایای مشاغل خانگی حذف رفت‌وآمدها و هزینه‌ها و خستگی‌های ناشی از آن است.

 

* کاهش ترافیک و آلودگی هوا با کاهش رفت‌وآمدها

 

صرف‌ نظر از آثار مثبت مشاغل خانگی برای افراد، این مشاغل می‌توانند آثار و تبعات مثبت اجتماعی هم داشته باشند؛ به‌طور مثال با کم کردن رفت‌وآمد برای رسیدن به محل کار، گسترش مشاغل خانگی می‌تواند در زمینه کاهش ترافیک و همچنین کاهش آلودگی هوا مؤثر واقع شود.

 

* انجام مسئولیت در محیط خانه در کنار خانواده و درنتیجه آرامش بیشتر

 

باید یک مادر باشید تا حال‌وهوای مادری را که می‌بایست فرزند شیرخوارش را به مهد یا یکی از اعضای خانواده و اقوام بسپارد و در محل کارش حاضر شود، درک کنید. این درحالی است که همین مادر اگر بتواند بدون خروج از خانه کارش را انجام دهد، هم می‌تواند به امور فرزندش رسیدگی و هم آرامش روان بهتری را تجربه کند.

 

* داشتن استقلال عمل و آزادی در زمان و میزان انجام کار

 

تقریباً تمام مدل‌های شغلی برای خودشان یک زمان‌بندی مشخص دارند. شاید فقط مشاغل پاره‌وقت باشد که خیلی قید زمان در آن‌ها مطرح نیست. این درحالی است که در مشاغل خانگی افراد به تناسب شرایط شخصی و خانوادگی خود می‌توانند زمان‌بندی ویژه خود را برای انجام کارشان داشته باشند.

 

* انگیزه بالاتر به‌دلیل دریافت مستقیم منافع و نتایج

 

وقتی شما در کسب‌وکاری که خودتان راه انداخته‌اید فعالیت می‌کنید، زمانی ‌که منافع و نتایج کار را به شکل ملموس می‌بینید، طبیعتاً احساس مسئولیت بیشتری نسبت به انجام کار دارید و همین مسئله هم انگیزه بیشتری به شما می‌دهد تا بتوانید کار را به شکل جدی‌تری ادامه دهید.

 

* مشاغل خانگی چه معایبی دارد؟

 

نداشتن بیمه یکی از مهم‌ترین چالش‌های مشاغل خانگی است؛ درواقع افرادی که در این حوزه‌ها فعالیت دارند یا باید قید بیمه را بزنند یا به‌صورت خویش فرما، خودشان را بیمه کنند.

 

آن‌طور که محمود کریمی بیرانوند، معاون اشتغال وزارت کار می‌گوید، الزام بیمه برای مشاغل خانگی نداریم، چون یک شغل به‌صورت خویش‌فرمایی در خانه و منزل ایجاد می‌شود. اگر خود فرد داوطلب بود، می‌تواند از بیمه‌های موجود مانند تأمین اجتماعی و سایر بیمه‌ها استفاده کند.

 

* فضای کاری غیر رسمی

 

فضای کار مشاغل خانگی، رسمی نیست و ممکن است در چنین فضایی حال‌وهوای یک کارمند رسمی را نداشته باشید؛ این امر بسته به شخصیت افراد می‌تواند منفی یا حتی مثبت تلقی شود.

 

برخی افراد ممکن است با این فضای غیر رسمی چندان اخت نشوند.

 

* تداخل در زندگی خانوادگی

 

مشاغل خانگی ساعت رسمی ندارند و این شناور بودن ساعت از یک منظر می‌تواند اتفاق مثبتی تلقی شود، اما از سوی دیگر این فقدان ساعت رسمی می‌تواند موجب شود افراد در این مشاغل حدومرزهای زندگی شغلی و خانوادگی خود را نتوانند تعیین کنند و شغلشان با زندگی خانوادگی آن‌ها دچار تداخل شود.

 

* یک کسب‌وکار بدون حامی

 

هرچند وام‌ها و تسهیلاتی برای خوداشتغالی و راه انداختن کسب‌وکارهای خانگی وجود دارد، اما درنهایت این خود شما هستید که باید کسب‌وکارتان را روی پا نگه دارید و حمایت‌ خاصی از کسب‌وکار شما وجود ندارد.

 

* به رسمیت نشناختن شغل

 

شما بافتنی می‌بافید، خیاطی می‌کنید یا در کارهای هنری یا مشاغل دیگری از حوزه مشاغل خانگی فعالید و اتفاقاً درآمد بدی هم از این کارها ندارید، اما گاهی وقت‌ها ممکن است اعضای خانواده این کار شما را به‌عنوان یک شغل به رسمیت نشناسند!

 

این مسئله می‌تواند برای افراد آزاردهنده باشد و زمان ببرد تا آن‌ها بتوانند خانواده و اطرافیانشان را متقاعد کنند شغل خانگی آن‌ها هم مانند یک کارمند، کارگر یا معلم است.