غنای طبیعت هر منطقه، منوط به حفظ گونه‌های جانوری است چراکه آن‌ها از ارزش‌های ذاتی و بالقوه‌ای برخوردار هستند که در چرخه حیات اثرگذار بوده و تمهیدات حفاظتی از گونه‌های جانوری و پیشگیری از تخریب زیستگاه‌ها از اقداماتی است که بیش از پیش ضرورت یافته است.به دیگر سخن جانوران، گیاهان و گونه‌های متنوع و مختلف آن‌ها تأثیر متقابلی در طبیعت دارند و نقش آن‌ها در اکوسیستم همچنین تأثیر آن‌ها بر زندگی انسان‌ها غیرقابل انکار است.

تهدیدهایی نظیر خشک‌سالی، شکار غیرمجاز، خشکی تالاب‌ها، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌ها، آسیب‌رسانی به عرصه‌های طبیعی را به‌دنبال داشته که هر یک تهدیدهایی را برای طبیعت، جانوران و گیاهان و در نهایت انسان‌ها به همراه دارد.

از این رو حفظ گونه‌های جانوری به‌ویژه گونه‌های کمیاب و نادر ضرورتی است که در شرایط تهدیدزا، بیش از بیش جلوه کرده و به ما یادآوری می‌شود.

در این بین استان همدان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، برخورداری از تنوع اقلیم، از غنای گونه‌های جانوری برخوردار است و به لحاظ تنوع زیستگاهی و گونه‌های حیات وحش از استان‌های حائز اهمیت در کشور به‌شمار می‌رود.

وجود زیستگاه‌های استپی، کوهستانی، جنگل‌های زاگرس و تالاب‌ها عامل تنوع گونه‌های حیات جانوری در استان همدان است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص گونه‌های بومی منطقه و استان با رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

علیرضا محمدی گفت: یکسری از گونه‌های جانوری اندمیک هستند به این معنا که تنها مختص یک زیستگاه خاص و محدود کوچک است مثل غاز بور که تنها در چند نقطه محدود کویری می‌توان از این گونه یافت.

وی با تأکید بر اینکه در مقابل ما با گونه‌های بومی نیز مواجهیم که البته این به‌معنای منحصر بودن به یک استان نیست بلکه در بسیاری از موارد شاهد پراکنش آن‌ها در استان‌های دیگر نیز هستیم، اظهار کرد: برای مثال گونه‌هایی همچون قوچ و میش ارمنی در منطقه غرب و شمال غرب کشور یعنی در استان‌هایی همچون همدان، کردستان، کرمانشاه و ایلام قابل مشاهده است.

وی ادامه داد: گونه علفخوار پازن یا همان بز وحشی که کل و بز را شامل می‌شود بومی است و جزو گونه‌های بومی همدان به حساب می‌آید اما با توجه به علاقه‌مندی این گونه به زیستگاه‌های صخره‌ای شاهد حضور آن در مناطق حفاظت‌شده خانگرمز و لشگردر ملایر هستیم.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان عنوان کرد: خوشبختانه شاهد حضور گونه‌های دیگر بومی منطقه‌ای مثل گونه‌های گوشتخوار گربه‌سانان و سگ‌سانان ازجمله گرگ خاکستری، روباه معمولی، شغال و کفتار در مناطق مختلف استان هستیم.

محمدی ادامه داد: طی یک ماه گذشته در منطقه حفاظت‌شده لشکردر ملایر رکوردی از حضور گربه جنگلی به ثبت رسید و جالب‌تر اینکه سال گذشته ما حتی گونه خرس منطقه گرین نهاوند که بیش از 40 سال از آخرین رؤیت آن می‌گذشت را به ثبت رسانیدم.

وی با بیان اینکه انتظار می‌رود با حفاظت مناسبی که به لحاظ مدیریتی از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست و مردم صورت می‌گیرد، زیستگاه‌های آن‌ها امنیت لازم را پیدا کنند تا مجدد شاهد ظهور گونه‌های محلی منقرض‌شده در این مناطق باشیم، ابراز کرد: در کل برای حضور و مانایی گونه‌های جانوری دو نکته همواره باید مورد توجه قرار گیرد نخست غذا و دیگری پناه؛ این دو مؤلفه را خلاصه می‌کنم در مفهومی با ‌عنوان زیستگاه و کیفیت آن.

این کارشناس حیات وحش با اشاره به اینکه وقتی زیستگاهی کیفیت لازم را به‌صورت تخصصی برای گونه‌های مختلف داشته باشد طبیعتاً آن گونه جانوری در زیستگاه استقرار پیدا کرده و جمعیت آن رو به فزونی می‌رود، افزود: یکی از مواردی که باعث شده زیستگاه از بین رفته و کیفیت آن‌ها پایین بیاید همین تغییرات اقلیمی و در پی آن خشک‌سالی مداوم است که منابع آبی در دسترس گونه‌های جانوری را با محدودیت مواجه کرده و از طرفی هم پوشش گیاهی نیز دستخوش تغییر شده؛ بنابراین با در نظر گرفتن یکسری عوامل همچون شکار شاهد کاهش جمعیت گونه‌ها و در برخی موارد منجر به از بین رفع رفتن آن‌ها شده‌اند.

محمدی ادامه داد: برای مثال گونه میش‌مرغ که پرنده سنگین پروازی است و در منطقه دشت اسد‌آباد شاهد حضور آن بودیم و یا آهو گواتردار که در منطقه جیحون‌آباد قهاوند در گذشته جمعیت‌های خوبی را به خود اختصاص داده بود اما امروز به‌دلیل تخریب زیستگاه در درجه نخست و شکار غیرمجاز در مرحله دیگر شاهد حضور این گونه در استان نیستیم.

وی با بیان اینکه اداره کل محیط زیست استان در دستور کار خود دارد که با انجام مطالعاتی کامل درباره اینکه آیا امکان احیای مجدد این زیستگاه‌ها وجود دارد یا خیر در مسیر معرفی مجدد گونه‌ها اقدامات لازم را در دستور کار خود قرار دهد، ابراز کرد: در بدو امر این مطالعات برای گونه میش‌مرغ و زیستگاه آن در دستور کار قرار گرفته است.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با تأکید بر اینکه در این مطالعات به‌دنبال آن هستیم که تا حد ممکن کیفیت زیستگاه را به روال سابق خود نزدیک کنیم، ابراز کرد: در حال حاضر از گونه میش تنها بالغ بر 50 تا 60 قطعه در کل کشور و بیشتر هم در منطقه بوکان آذربایجان شرقی یافت می‌شود.

محمدی با تأکید بر اینکه در حال حاضر عمده‌ترین مشکلاتی که زیستگاه‌ها با آن مواجه‌اند کم‌آبی و خشک‌سالی است، اذعان کرد: مسئله بعد دست‌اندازی و تغییر کاربری اراضی ملی و در پی آن باغسازی و ویلاسازی است.

وی با اشاره به اینکه این دست‌اندازی و تغییر کاربری مهم‌ترین دلیل برای از بین بردن امنیت زیستگاه‌هاست، اذعان کرد: ره‌آورد ناامنی زیستگاه چیزی جز کاهش جمعیت گونه‌ها نخواهد بود؛ بنابراین بنا داریم با کمک تمام دستگاه‌های متولی در عرصه حفظ پوشش گیاهی، زیستگاه‌‌ها را از گرداب تخریب وسیعی که صورت گرفته نجات دهیم، البته این تخریب تنها در همدان نبوده بلکه در کل کشور شاهد این اتفاق نامبارک هستیم.

این مسئول با بیان اینکه در استان همدان ما با دو گونه سنجاب نیز مواجهیم، گفت: نخست سنجاب ایرانی یا همان درختی که جزو گونه‌های بومی استان به‌حساب می‌آید اما زیستگاه اصلی این گونه یعنی جنگل‌های بلوط‌ زاگرسی که لکه‌هایی از آن در شهرستان‌های نهاوند و ملایر است متأسفانه در پی تغییر وسعتشان بسیار کمتر شده است.

محمدی ادامه داد: البته ذکر این نکته ضروری است که متأسفانه این گونه در برخی از نقاط استان تبدیل به آفت شده چراکه عده‌ای این گونه جانوری را به‌عنوان حیوان خانگی خریداری کرده و پس از مدتی که شرایط نگهداری آن را ندارند، با این دیدگاه که هر درختی می‌تواند زیستگاه خوبی برای این گونه باشد، آن را رها می‌کنند. همین باعث شده در حال حاضر به آفتی جدی در باغات حاشیه شهر، عباس‌آباد و گنجنامه بدل شده و خسارتی را برای باغداران به بار آورده است.

وی با بیان اینکه از شهروندان درخواست داریم از نگهداری کلیه گونه‌های جانوری پرهیز کنند اظهار کرد: با این وجود اگر نیاز به رهاسازی گونه بود این حیوانات حتماً تحویل سازمان حفاظت از محیط زیست شوند.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه گونه دیگری از سنجاب نیز در استان وجود دارد که از آن به‌عنوان سنجاب زمینی یا کلاهو یاد می‌شود افزود: این گونه روی زمین زیست کرده و در عمق خاک لانه‌گذاری می‌کند.

محمدی با بیان اینکه البته سنجاب زمینی خود به دو نوع متفاوت ناخن‌دراز که در شمال شرق و در استان خراسان شمالی زیست می‌کند و معمولی که جمعیت آن را بیشتر در شمال غرب کشور و غرب شاهد هستیم تقسیم می‌شود، اذعان کرد: استان ما هم پذیرای جمعیت‌های این گونه است که بیشتر در شهرستان‌های کبودراهنگ و فامنین دیده می‌شوند.

وی با تأکید بر اینکه خوشبختانه گرچه تمام زیستگاه بنا به تغییرات اقلیمی دستخوش تغییر شده‌اند اما این گونه خیلی در معرض خطر نیست، افزود: با این وجود همواره ما درصدد شناسایی کلونی‌‌های گونه‌های جانوری هستیم که آن‌ها را تا جای ممکن از هر گونه خطر دور نگهداریم.

وی ادامه داد: بر این اساس وقتی زیستگاهی با گونه جانوری بالا شناسایی می‌شود در مرحله نخست آن منطقه به‌عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شده و بعد از افزایش تنوع گونه‌ای در مرحله بعد این مناطق را با عنوان منطقه حفاظت‌شده ارتقا می‌دهیم و به‌دنبال آن هستیم که این مناطق را به پناهگاه حیات وحش و سپس پارک ملی ارتقا دهیم، خاطرنشان کرد: یکی از راهکارهای مدیریت جمعیت حیات وحش، شارژ جمعیتی است.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان در تشریح چگونگی شارژ جمعیتی گونه‌های جانوری گفت: در برخی از نقاط دلایل مختلفی که پیشتر به آن‌ها اشاره شد ممکن است فراوانی جمعیت گونه‌ای در یک زیستگاه کاهش پیدا کرده و حتی در مواردی از بین برود بنابراین ممکن است نیازمند این باشیم که مجدد یک گونه را به زیستگاه معرفی کنیم.

محمدی در پایان گفت: پس در نظر گرفتن مطالعات کلی اکولوژیک نیز در دستور کار اداره کل محیط زیست استان همدان قرار دارد که در گام نخست احیای زیستگاه میش‌مرغ و معرفی مجدد آن به محیط در صورت تأیید از سوی مطالعات اکولوژیکی، در دستور کار قرار می‌گیرد.