چند سالی است که نام ماهی تیلاپیا به‌وفور در کشور شنیده می‌شود، تیلاپیا نام عمومی حدود 100 گونه از ماهی‌های خانواده سیکلید، متعلق به راسته سوف‌ماهیان است، این ماهی‌ها در رودها، تالاب‌ها، آبگیرها، دریاچه‌ها و عموماً در آب‌های شیرین زندگی می‌کنند اما برخی گونه‌ها در آب‌های لب‌شور نیز یافت می‌شوند، به علت قدرت تکثیر بالا و سازگاری با محیط‌های جدید مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته اما در ایران مخالفانی دارد.

کارشناسان بخش تغذیه نگرانی‌هایی در زمینه‌ محتوای چربی این ماهی و تأثیر آن بر سلامت افراد دارند، همچنین کارشناسان محیط زیست هم نگران مهاجم بودن این گونه هستند، از این رو برای تولید و تکثیر آن در کشور مقاومت وجود دارد.

تیلاپیا یکی از مهم‌ترین گونه‌های مهاجم شناخته‌شده در جهان است و به اعتقاد کارشناسان اگر وارد آب‌های یک کشور شود به‌راحتی خود را با محیط جدید تطبیق داده و فضا را برای گونه‌های بومی تنگ می‌کند، زیستگاه اصلی این ماهی شرق آفریقا به‌ویژه کنیا است، ژاپنی‌ها به‌عنوان ماهی خوراکی تیلاپیا را از مالزی به کشور خود بردند و به‌عنوان گونه پرورشی معرفی کردند.

امروزه تیلاپیا در ژاپن، روسیه، هند و بخش‌هایی از آمریکا و اروپا پرورش داده می‌شود، البته در ایران هم در چند استان به‌صورت پایلوت پرورش داده شد، این ماهی به علت همه‌چیزخوار بودن، توانایی بالایی برای زیستن در شرایط مختلف دارد، از فاضلاب گرفته تا آب‌های با اکسیژن کم می‌تواند زیستگاه این ماهی باشد.

این ماهی نرمش اکولوژیکی بالایی دارد بنابراین می‌تواند رقیب جدی سایر گونه‌های بومی شود، از این رو سازمان حفاظت محیط زیست با تکثیر و پرورش آن مخالف است چون تهدیدی برای گونه‌های بومی آبزی کشور خواهد بود اما سازمان شیلات اصرار بر تولید انبوه این ماهی و وارد کردن آن به سبد خانوار دارد.

  تولید تیلاپیا در 144 کشور دنیا انجام می‌شود

چندی پیش رئیس سازمان شیلات ایران اعلام کرد که محدودیت‌های تولید ماهی تیلاپیا در کشور برداشته شده و تولید این محصول در کشور افزایش می‌یابد تا مانند ماهی قزل‌آلا تبدیل به گونه‌ای تجاری تبدیل شود.

حسین حسینی با اشاره به اینکه تولید تیلاپیا در 144 کشور دنیا انجام می‌شود، افزود: ظرفیت‌های زیادی برای تولید این محصول در کشور وجود دارد که با تلاش‌های انجام‌‌شده دغدغه محیط زیستی تولید این‌گونه آبزی در کشور برداشته شده، استان‌های خراسان جنوبی، خراسان رضوی، قم‌، یزد و سمنان مجوزهای محیط زیستی برای تولید ماهی تیلاپیا دریافت کرده‌اند اما در حال پیگیری هستیم که تولید این گونه در استان‌های مشابه نیز انجام شود.

وی اظهار کرد: در گام نخست تولید این محصول در تمام استان‌هایی که به آب‌های منابع طبیعی دسترسی ندارند انجام خواهد شد و در مراحل بعد در سایر استان‌ها نیز با رعایت دستورالعمل‌ها تولید می‌شود. محدودیت و ممنوعیت تولید تیلاپیا در کشور به قوت خود باقی است و محیط زیست همچنان آنرا گونه ای مهاجم و مهلک برای آبزیان کشور می‌داند.

اما مدیر کل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان محیط زیست گفت: شیلات اعلام کرده که قصد دارد ماهی تیلاپیا را به تولید انبوه برساند و مانند قزل‌آلا آنرا به گونه‌ای تجاری تبدیل کند؛ سؤال این است که شیلات در این باره با چه نهادی صحبت کرده است؟ با کدام سند و مدرک اعلام می‌کند که تولید ماهی تیلاپیا در کشور آزاد شده است؟

غلامرضا ابدالی افزود: شیلات در این گزارش خود به تولید و پرورش ماهی تیلاپیا در چند استان اشاره کرده در حالی که مجوز تولید این ماهی در سال 1397 به‌صورت پایلوت در استان‌های خراسان جنوبی، سمنان، یزد و کرمان صادر شده بود و قرار شد در صورت بی‌خطر بودن مجوز آن تمدید شود اما نتایج تحقیقات در این استان‌ها نشان داد که این روند موفق نبوده و نتیجه برای سازمان محیط زیست قابل قبول نبود چون به‌نظر می‌رسد که این ماهی به آب‌های بیرونی راه پیدا کرده است.

  محدودیت و ممنوعیت تولید تیلاپیا در کشور به قوت خود باقی است

وی اظهار کرد: شرط سازمان حفاظت محیط زیست برای دادن مجوز پرورش تیلاپیا این بود که در استانی باشد که علاوه بر اینکه به دریاهای آزاد و آب‌های بیرونی راه نداشته باشد، فاقد رودخانه نیز باشد، اما نتیجه پایش این استان‌ها موفقیت‌آمیز نبود و به آب‌های بیرونی راه یافتند از این رو سازمان محیط زیست دیگر مجوز را تمدید نکرده و تصمیم هم بر این است که مجوز جدیدی هم صادر نکند.

مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان محیط زیست ادامه داد: محدودیت و ممنوعیت تولید پیلاپیا در کشور به قوت خود باقی است و سازمان محیط زیست همچنان آن را به گونه‌ای به‌شدت مهاجم و خطری بسیار مهلک برای محیط زیست و منابع آبی و آبزیان کشور می‌داند.

ابدالی گفت: خراسان جنوبی، سمنان، یزد و کرمان استان‌های پایلوتی هستند که به آب‌های آزاد راه ندارند، از ابتدا هم قرار بود پرورش این گونه ماهی در این استان‌ها به صورت پایلوت انجام شود و بعد از بررسی نتیجه تصمیم گیری شود و حالا که نتایج به‌دست آمد و مطلوب نبود دیگر محیط زیست مجوز آن‌ها را تمدید نمی‌کند.

وی تأکید کرد: بعد از این با سازمان شیلات ده‌ها جلسه برگزار کردیم اما از توضیحات آن‌ها متقاعد نشدیم، دانشگاه شهید بهشتی یک ارزیابی ریسک برای تیلاپیا انجام داد و نتیجه آن، ماهی تیلاپیا را گونه‌ای به‌شدت مهاجم ارزیابی کرد که به هیچ عنوان نباید پرورش یابد، همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تحقیقاتی در این زمینه انجام داد و به این نتیجه رسید که تیلاپیا یک گونه مهاجم است، این مرکز هم تأکید کرد که تیلاپیا نباید در کشور پرورش یابد.

وی اظهار کرد: در یک سال و نیم گذشته با سازمان شیلات، اساتید دانشگاهی، متخصصان و صاحبنظران این حوزه جلسات متعددی برگزار کردیم اما هیچ‌کدام از این جلسات ما را قانع نکرد که این گونه پرورش داده و یا وارد کشور شود.

این مسئول یادآور شد: بر اساس قانون سازمان حفاظت محیط زیست مرجع قانونی تشخیص گونه‌های مهاجم جانوری است و در فهرستی هم که تهیه و منتشر کردیم تیلاپیا جزو گونه‌های به‌شدت مهاجم است بنابراین سازمان محیط زیست همچنان مجوز صدور پرورش تیلاپیا را صادر نمی‌کند.