سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی مهوش : فضاهای شهری به منزله بستر زیست آدمی، نقشی اساسی در احساس رضایت‌مندی داشته و در واقع شکل‌دهنده سبک زندگی انسان و تعیین‌کننده کیفیت زندگی اوست.

فضای شهری مطلوب موجب ارتقای سطح زندگی شهروندان می‌شود و تأثیرات مثبت فردی و اجتماعی دارد و در مقابل، فضاهای نامطلوب شهری تأثیراتی جبران‌ناپذیر بر زندگی انسان و حیات شهری می‌گذارد.

به هر میزان که شهرها بتوانند محیط‌های عمومی مطلوب‌‌تری برای ساکنان شهر‌ها ایجاد کنند تا تعامل‌‌های اجتماعی بهتری در آن صورت گیرد، به همان میزان شهر از مطلوبیت و کیفیت بالاتری در شهرنشینی و سلامت روان ساکنان آن برخوردار خواهد شد.

از طرفی فضاهای شهری، نظیر خیابان‌ها، میادین، بازارها و فضاهای باز ازجمله مهم‌ترین فضاها در بازتاب فرهنگ یک شهر و تأمین اجزا و عناصر هویت آن هستند. کیفیت این فضاها بر نحوه انجام فعالیت‌ها و میزان حضورپذیری آن‌ها تأثیرگذار است. فضاهای شهری عرصه‌هایی برای تعاملات اجتماعی و فرهنگیِ مردمان هر جامعه هستند، زمینه‌سازی برای چنین عرصه‌هایی، نیازمند ایجاد تمهیدات کالبدی و عملکردی لازم است.

همزمان با ایام ماه مبارک رجب انتظار می‌رود که شهرداری همدان اقدامات لازم برای گرامیداشت این ایام را انجام دهد، اما تصاویر شهر حکایت متفاوتی را بازگو می‌کنند و خبر از بی‌توجهی شهرداری همدان نسبت به آذین‌بندی شهر می‌دهند. حال آنکه فضاهای مناسبتی نیز یکی از اصلی‌ترین رویکردهای هویت‌بخش شهری است.

با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانشیار طراحی شهری دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا و عضو هیئت علمی دانشگاه گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده گفت: درخصوص فضاهای شهری که برای کاربران کیفیت لازم را داشته باشند باید به این نکته توجه کرد که شهر یک موجود زنده است، تا زمانی که با آن به‌عنوان موجود زنده برخورد نشود نمی‌توان این انتظار را داشت که بتواند توقعات شهروندان را برآورده کند.

وی ابراز کرد: این توقعات در چند سطح و لایه قابل بحث است، نخست موضوع ساختاری فضا است درست همانند آنچه برای یک موجود زنده از آن به‌عنوان اسکلت یاد می‌شود.

وی افزود: لازم است شهر و فضای آن که مهم‌ترین نقش را پیوند فضای شهری با بافت اطراف خود بازی می‌کند دارای ساختار یکپارچه باشند برای مثال اگر امروز از یک فضای شهر خاطره خوبی داریم یکی از دلایل اصلی آن به پیوند فضای محیط اطراف بازمی‌گردد درواقع نگاه به این فضاها نقطه‌ای و جزیره‌ای نبوده و حتی بخشی از کیفیت فضای مورد نظر به محیط اطراف آن بازمی‌گشت.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه لایه بعدی بحث سیما و منظر بود، ابراز کرد: عناصر، المان‌ها و نمادها در فضاهای شهری می‌بایست با معماری بومی و زمینه‌ای، اقلیمی، ملی و فرهنگی همخوانی داشته باشند؛ برای مثال میدان آرامگاه همدان که به‌عنوان یک فضای شهری از آن یاد می‌شود، چنین خصوصیتی دارد زیرا هویت و معماری آن میدان، و سیما و منظر آن فضا، این اتصال را با محیط اطراف برقرار کرده. یعنی معماری زمینه‌ای و با هویت که در سطوح مختلف محلی ناحیه‌ای، شهری و منطقه‌ای مطرح می‌شود، از مؤلفه‌های بسیار مهم فضاهای شهر موفق است.

سجادزاده با بیان اینکه لایه بعدی اجتماعی است، ابراز کرد: درواقع فضاهای شهری موفق فضاهایی هستند که تنها متعلق به یک گروه نباشند؛ در این بین نخستین موضوع به انسانی بودن محیط بازمی‌گردد و موضوع بعدی اینکه قشرهای مختلف را خود جای دهد.

وی با اشاره به اینکه باید یک فضا در خدمت همه اقشار اجتماعی از کودک، بزرگسال و معلول گرفته تا زن و مرد و کهن‌سال، گردشگر، روستایی و غیره باشد، اظهار کرد: در حال حاضر میدان مرکز شهری همدان تا حدودی با دارا بودن این موارد نسبت به سایر فضاهای عمومی موفق‌تر عمل می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه لایه بعدی لایه عملکردی فضا است؛ یعنی فضای شهری موفق است که تنوع کارکردی داشته و صرفاً به یک عملکرد خاص و به‌صورت موضعی عمل نکند، عنوان ‌کرد: البته این به معنای گرد هم چیدن عملکردهای ناسازگار نیست بلکه باید الگویی همچون بازارهای قدیمی را برای فضاهای موفق مورد توجه قرار داد.

سجادزاده با بیان اینکه بهترین فضاهای شهری ما در قدیم بازارها بودند که راسته‌ها و گذرهای متنوع باعث حضورپذیری و کیفیت بیشتر فضاها می‌شد.

وی با بیان اینکه لایه بعدی این است که فضای شهری از نظر اقتصادی فعال باشد، اذعان کرد: متأسفانه گاهی اوقات شاهد آن هستیم که یک فضا تنها مختص صنایع دستی است و یا اینکه با زندگی روزمره مردم درگیر نیست و رشد اقتصادی نداشته پس به محیطی متروکه بدل می‌شود.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه بعد از کارکرد تنوع فضایی بعد فعالیت اقتصادی است که منجر به مانایی در فضا می‌شود، افزود: لایه بعدی لایه زیست‌محیطی است.

سجادزاده با تأکید بر اینکه ازجمله ویژگی‌های فضاهای شهری داشتن رویکردهای زیست‌محیطی در مواجهه با موضوعات آلودگی صوتی و محیطی است گفت: علاوه بر این وجود درختان، بدنه سبز و ایجاد جذابیت در اثر بهره‌گیری از عناصر طبیعی و درعین حال آسایش اقلیمی نیز ازجمله این مباحث است.

وی با بیان اینکه لایه بعدی زمان است تشریح کرد: درواقع فضاهای شهر نباید تنها برای یک زمان خاص طراحی و مهیا شوند، زیست شبانه ازجمله این شاخص‌هاست، یک فضا نباید تنها برای فصل تابستان طراحی شده و در زمستان کارکرد خود را از دست بدهد.

وی با اشاره به اینکه درواقع فضاهای شهری موفق هستند که بتوانند تا حدی 24 ساعته بوده و خود را با روزهای سال تطبیق دهند، اذعان کرد: درواقع حال و هوای و زیرساخت‌های فضا باید به گونه‌ای باشد که بتوان در در فصول و روزهای مختلف سال از آن بهره‌مند شد.

این طراح شهری، ادامه داد: لایه بعدی در زیست‌پذیر بودن فضای شهری مرتبط با موضوع حس امنیت و ایمنی است یعنی فضای شهری باید به گونه‌ای باشد که شهروند با قرار گرفتن در آن حس ایمنی داشته و احساس امنیت کنند. ایمنی مرتبط با فضای فیزیکی یک محیط است؛ بنابراین شهروند وقتی در محیط شهری قرار می‌گیرد نباید احساس کند که به لحاظ فیزیکی ممکن است دچار آسیب شود؛ اما امنیت مرتبط با آرامش روحی و روانی است یعنی فرد به لحاظ روانی باید حس خوشایندی را تجربه کرده و آزرده‌خاطر نشود.

سجادزاده با تأکید بر اینکه مباحث مرتبط با حس امنیت به موضوعاتی همچون رنگ، مواد اولیه، مصالح و شادابی محیط بازمی‌گردد، اذعان کرد: فرد باید در یک محیط شهری آنقدر احساس آرامش داشته باشد که با فراغ بال قدم بزند، بازی کند و به تعاملات اجتماعی بپردازد.

وی با اشاره به اینکه وجود مبلمان مناسب برای بهره‌مندی اقشار مختلف از محیط‌های شهری از دیگر موضوعات مرتبط با حس امنیت است، خاطرنشان کرد: اگر بتوان آنچه به‌عنوان لایه‌های مختلف در شکل‌گیری فضاهای فضای شهری شرح داده شده را در یک محیط شهری پیاده کنیم خود منجر به رویدادپذیر بودن محیط می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه درواقع یکی دیگر از لایه‌های فضاهای شهری مطلوب انعطاف‌پذیری است، ابراز کرد: فضای شهری باید به گونه‌ای باشد که برای مراسم‌های مختلف و برگزاری آیین‌های متفاوت بتوان از آن بهره برد. مثلاً تغییرات و طرحی که اخیراً در میدان امام همدان انجام شده بخشی از خاصیت انعطاف‌پذیری این محیط شهری را از آن گرفته حال آنکه در گذشته امکان برگزاری هر رویدادی در میدان از نماز اعیاد گرفته تا تظاهرات، جشن، جشنواره، عزادارای و غیره وجود داشت.

این دانشیار طراحی شهری با تأکید بر اینکه باید در بعد انعطاف‌پذیری فضای شهری طراحی به گونه‌ای باشد که دست‌اندازی زیادی نداشته و بازهم تأکید می‌کنم بتوان از آن برای مراسم‌های مختلف استفاده کرد، افزود: رویدادهای مناسبتی یکی از موارد هویت‌بخش به محیط‌ها و فضاهای شهری است که در فضاهای داخلی و ورودی‌های شهر بروز و ظهور پیدا می‌کند.

سجادزاده با بیان اینکه انعطاف‌پذیر بودن محیط شهری مهم‌ترین امر در برگزاری رویدادهای مناسبتی است، خاطرنشان کرد: این انعطاف باید به گونه‌ای باشد که در نصب المان‌ها، آب‌نماها و برگزاری رویداد‌ها بتوان فضا را برای مناسبت‌های مختلف آماده کرد.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه در حال حاضر در محیط‌های شهری شاهد کج‌سلیقگی‌ها و دست‌کاری‌هایی هستیم که دیگر امکان فراهم کردن محیط برای برگزاری مناسبت‌ها‌ وجود ندارد، خاطرنشان کرد: از طرفی نورپردازی شهری و کنترل مناسب آن با مناسبت‌های مختلف، یکی از مؤلفه‌های بسیار مهمی است که در فضاهای شهری می‌تواند نمود و تجلی پیدا کند.

وی گفت: اینکه بتوانیم با استفاده از المان‌ها، نمادها، معماری و نورپردازی خاص محیط‌های شهری، به‌صورت هوشمند برای رویدادها و مناسبت‌ها ورود کنیم، امروز یک امر غیر قابل انکار است، چراکه در عرصه سیما و منظر شهری ما به برنامه راهبردی به‌ویژه برای رویدادهای ملی و مذهبی نیاز داریم نه تصمیم‌گیری‌ها سلیقه‌ای در حد پرچم و گذاشتن چند المان.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه یقیناً در طراحی شهری هوشمند بروز و ظهور خاصیت انعطاف‌پذیری محیطی می‌تواند در برگزاری مناسبت‌ها و رویدادها نقش‌آفرین باشد گفت: اگر از طریق تهیه و تدوین یک سند راهبردی و در پی آن داشتن برنامه، می‌توان در محیط باز شهری با نورپردازی ثابت و مستقر بر دیوارها و نقاشی دیواری که در همدان بسیار به آن کم پرداخته شده، با هوشمندسازی بنا به مناسبت‌ها رنگ آن را تغییر داده و شهر را برای رویداد ملی و مذهبی آماده کنیم، با این روند یقیناً دیگر لازم نیست بنا به هر مناسبتی شهرداری از طریق پرچم‌های نامرتب و نامتوازن در محیط‌های شهری با هزینه بالا اقدام کند.