سپهرغرب، گروه ریحانه آفرینش - طاهره ترابی مهوش : وقتی می‌خواهیم درباره زنان و کنش خیرخواهانه سخن بگوییم، این سخن باید بر بستر زمینه و زمانه باشد حال آنکه منظور از زمینه و زمانه به طور ساده همان توجه به زمینه‌های اجتماعی است.

وضعیت اجتماعی امروزی در جامعه ایرانی برای زنان به طور کلی وضعیت متحول‌شده در حال بازتحول است؛ برای مثال از یک‌سو با توسعه آموزش‌های رسمی به‌ویژه آموزش عالی برای زنان و دسترسی به فناوری‌‌های نوین، تصویر از زن و منزلت اجتماعی او در جامعه تغییر کرده که متناظر با آن تصور و انتظار از نقشی که زنان از خود دارند (هویت زنانه) نیز در حال تحول اساسی است.

به طوری که لازم است امروز آن انرژی نهفته در درون زنان جامعه به جهت مثبت رهنمون شود که یکی از جنبه‌ها ورود به عرصه‌‌های نیکوکاری و فعالیت‌های عام‌المنفعه است.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی با گرایش مطالعات زنان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

نیره توکلی با بیان اینکه فعالیت‌های مردم‌نهاد یا خیریه‌ای فعالیت‌هایی فراتر از وظیفه و بدون درنظر گرفتن حساب‌و‌کتاب‌های معمولی است که اهداف اجتماعی داشته و در آن‌ها کسب درآمد یا انتفاع شخصی مورد نظر نیست، گفت: در گذشته نیز آیین‌های سنتی مثل نذری، صدقه، وقف و غیره با نگاه خیریه‌ای در جامعه رواج داشت.

وی با تأکید بر اینکه کار نیک و خیرخواهانه باید درون‌زا بوده و مورد تشویق قرار گیرد، اظهار کرد: بدان معنا که این امر با دستور، نگاه از بالا به پایین و انجام آن توسط الگوهای نامناسب، نهادینه نمی‌شود.

این پژوهشگر حوزه زنان با ابراز اینکه نخستین موضوع ‌در تقویت نیکوکاری به تقویت نهادها و تشکل‌های انسجام‌یافته در این عرصه بازمی‌گردد، خاطرنشان کرد: در سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ای، گروهی از مردم با هدف مشخص و در قالب یک ساختار منظم به فعالیت می‌پردازند و انگیزه یا هدف اصلی این فعالیت‌ها، بهبود وضعیت اجتماع یا شرایط گروه‌های خاص مانند بیماران خاص، کودکان، فقرا غیره یا عموم مردم است.

توکلی افزود: بسیاری از افراد علاقه‌مند هستند در کنار فعالیت حرفه‌ای خود یک کار اجتماعی و با اهداف نوع‌دوستانه داشته ‌باشند حال آنکه عواطف باتمام گونه‌هایش خاصیت حرکت‌زایی دارد؛ به عبارتی زندگی انسان‌ها در بسیاری از زمینه‌ها عرصه فرمانروایی احساسات است، حال آنکه در زنان، بعد عاطفی نیرومندتر بوده و طبق تصدیق کارشناسان، احساسات در زنان به طور عام، شکوفاتر است همین عامل زمینه مساعدتری برای فعالیت زنان در امور خیر را فراهم می‌کند.

وی افزود: به دیگر سخن انگیزه‌هایی که چراهای رفتاری هستند، دلیل اصلی عمل به‌شمار می‌روند پس مشارکت زنان در انجام امور خیر نیز تحت تأثیر عوامل انگیزشی متفاوت است و در نوع و میزان آن تأثیر بسزایی دارد.

این پژوهشگر حوزه زنان، با تأکید بر اینکه در دنیای امروز با توجه به شرایط فعلی و افزایش چشمگیر زنان در عرصه آموزش و روابط اجتماعی می‌توان در جهت بهبود مشارکت آنان در امر خیر اقدام کرد، افزود: در این بین یک اصل باید مورد توجه قرار گیرد و آن اینکه زن باید خود توانمند باشد که بتواند در عرصه خیرخواهی و نیکوکاری ورود کند.

توکلی با بیان اینکه این توانمندسازی از طریق حمایت‌ها و جایگاه‌بخشی به تشکل‌های انسجام‌یافته از سوی زنان و در عین حال حمایت معنوی از جایگاه زن در جامعه تحقق می‌یابد اذعان کرد: حضور زنان در عرصه‌های خیریه‌ای با افزایش حس اعتماد به‌نفس و ایجاد روحیه به‌دلیل انرژی مثبت انجام کار خیر، می‌تواند منجر به توانمندی روحی در زنان شود.

وی با بیان اینکه مشارکت اعضای خانواده در انجام اعمال خیرخواهانه تأثیر بسیار زیادی در میزان فعالیت دیگر اعضا در این امور دارد تشریح کرد: خانواده‌هایی که فرهنگ خیر و نیکوکاری به شکل اصولی در آن‌ها نهادینه شده، این امر را به فرزندان خود نیز منتقل و نیکوکاران آینده را به جامعه عرضه می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه والدین نخستین الگوی تربیتی فرزندان هستند که باعث شکوفایی عواطف و فضایل اخلاقی در آن‌ها می‌شوند اذعان کرد: انجام فعالیت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه در اشکال متفاوتی صورت می‌گیرد. یکی از بارزترین آن، مشارکت اقتصادی به اشکال گوناگون است.

این جامعه‌شناس افزود: با توجه به اینکه بررسی مبانی حقوق اقتصادی زن در خانواده روشن می‌شود، توانمندی اقتصادی زنان به سبب مهریه، نفقه، ارث و درآمدهای ناشی از اشتغال و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها و این مسئله که مسئولیت تأمین هزینه‌های زندگی بر عهده آنان نیست، زمینه مناسبی است که زنان را برای انجام کارهای خیر مستعد می‌کند.

توکلی اذعان کرد: موضوع توان‌افزایی زنان در بسیاری از زمینه‌ها می‌تواند بستر رشد زنان را فراهم کند، در خصوص توان‌افزایی و تربیت زنان نیکوکار، نقش جامعه و توجه به سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های منسجم به لحاظ حمایتی بسیار بارز است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد زنان در زمینه مشارکت‌های اجتماعی و خیریه در همه جای دنیا پیشگام هستند که آن‌هم به سبب روحیه مشارکت‌پذیرشان است. به‌طورمعمول هر نهاد خیریه‌ای که در طول تاریخ برپاشده یا زنان مؤسس آن بوده‌اند یا آنکه در تأسیس آن نهاد نقش بسزایی داشته‌اند.

اتفاقاً در کشور ما این قضیه رنگ و بوی بیشتری دارد؛ چراکه به علت ویژگی‌های ملی و مذهبی که کشور ما دارد، رغبت به امر خیر در کشور و ازجمله در میان زنان بسیار بیشتر است که جلوه‌ها و نمونه‌های این مشارکت نیز بسیار زیاد است یعنی شما از کارهای خیریه‌ای کوچک در محیط‌های خانوادگی تا تأسیس نهادهای خیریه‌ای بزرگ، مانند مؤسسات خیریه همچون محک نقش زنان را مشاهده می‌کنید.

اما در چند دهه اخیر شکل امور خیریه و سازمان‌دهی آن دستخوش تغییراتی شده و بیشتر در قالب سازمان‌های غیردولتی و مردمی نمایان شده بااین‌حال، باز مشاهده می‌کنیم که زنان جزو پیشگامان تأسیس نهادهای خیریه‌ای و سمن‌ها هستند اما اینکه این مشارکت چگونه بتواند رونق بیشتری پیدا کند خود بحث دیگری است البته از آنجا که انجام کار خیر امری دورنی است می‌بایست پرورش داده شود، یقیناً دستگاه‌های فرهنگی در این زمینه می‌توانند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند.

درباره رویکردهای حاکمیتی نیز باید بگویم که به‌طور معمول به این صورت است که از حضور زنان در امور خیریه و مشارکت‌های اجتماعی حمایت و استقبال می‌شود اما شاید چون این حمایت بیشتر به‌صورت مقطعی است، درنتیجه امکان سازمان‌دهی مناسب برای حضور مؤثرتر و ادامه‌دار زنان در امور خیریه وجود نداشته است.

حال آنکه این موضوع یک آسیب محسوب می‌شود و نیازمند تغییر است. به‌عنوان‌مثال، چند سال پیش در برخی از مناطق کشور سیل آمده بود و حاکمیت نیز به مشارکت مردم در حل بحران نیاز داشت؛ بنابراین به‌طور طبیعی از نقش و مشارکت زنان نیز استقبال می‌کرد اما بعد از حل بحران، بیشتر مواقع این‌گونه است که این جریان متوقف می‌شود و اغلب به‌صورت زیرپوستی و در قالب همان نهادهای خیریه‌ای که زنان خود در آن فعال هستند، ادامه پیدا می‌کند و حاکمیت چندان کمکی نمی‌کند.

این در حالی است که به‌نظر می‌رسد حتی در شرایط غیربحرانی نیز می‌توانیم از ظرفیت امر خیر، به‌ویژه از جانب زنان در جامعه امروز و برحسب نیاز در بخش‌های مختلف آموزشی، کارآفرینی و غیره استفاده کنیم و نباید آن را تنها به بحران‌هایی مانند سیل، زلزله و تهیه جهیزیه محدود کرد زیرا رواج امر خیر در هر جامعه‌ای نشان‌دهنده بلوغ فرهنگی آن جامعه است.

به دیگر سخن باید تک‌تک افراد جامعه یاد بگیرند که بدون دریافت دستمزد و برای اعتلای جامعه کار کنند و با امر خیر و مشارکت اجتماعی آشنا شوند به اعتقاد بنده امور خیریه در درون جامعه منشأ تعامل، نعمت و همبستگی ملی است و اعتماد را در بین لایه‌های مختلف جامعه افزایش می‌دهد. در یک ‌کلام امر خیر باعث می‌شود که افراد جامعه نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت کنند و به مشکلات یکدیگر بی‌تفاوت نباشند.

جالبتر اینکه به‌نظر می‌رسد بیشتر زمینه‌ها برای فعالیت زنان در امور خیریه مناسب است. به‌عنوان‌مثال، از حوزه‌های محیط زیستی تا توانمندسازی زنان، کارآفرینی زنان، رفع مشکلات معلولان و توانیابان، موضوع کودکان کار و زنان سرپرست خانوار ازجمله حوزه‌هایی در جامعه هستند که زنان می‌توانند به آن ورود کنند.

البته در این راه نیاز به مهارت‌هایی داریم که بتوانیم توانایی‌های خودمان را به مرحله اجرایی برسانیم. به‌طور کل در زمینه ورود به امر خیر، نیازمند آموزش پیش از اقدام هستیم و این نیاز در سراسر کشور و در تمام حوزه‌ها احساس می‌شود که حیطه زنان نیز از آن مستثنا نیست.