سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

نکته این است که این بناها باید به گونه‌ای ساخته و مدیریت شوند که منافع شهر و ساکنان آن را به‌درستی تأمین کنند. به دیگر سخن حق داشتن شهر ایمن خواسته‌ای قانونی است در حالی که سرمنشأ ایمنی در برابر خطرات احتمالی را ایجاد ساختمان‌های اصولی و منطبق با ضوابط قانونی تشکیل می‌دهد و به‌تبع آن ایمنی در برابر دیگر آسیب‌های شهرنشینی نیز مطرح می‌شود. حق بر شهر ایمن، فضای شهری را از منظر ساخت و ساز‌های بی‌ضابطه، تأثیر آن بر محیط زیست شهری و حقوق بنیادین انسانی همچون حق حیات مورد توجه قرار می‌دهد، همان‌طور که جنگ عامل تحدیدکننده حیات و زندگی انسان‌هاست، شهر ناایمن می‌تواند تهدیدکننده حیات شهروندان باشد، حال آنکه امروزه بخش عمده‌ای از امنیت مربوط به فضای عمومی شهری است.

بر این اساس در آستانه سالروز حادثه متروپل برآن شدیم تا درخصوص ایمنی در مراکز عمومی شهر با عضو کمیته تخصصی HSE و مدیریت بحران کلان‌شهر تهران و مدرس حوزه مدیریت بحران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سید هدایت‌الله‌شریعتی‌مهر با بیان اینکه در خصوص ایمنی شهری با تمرکز بر مراکز و اماکن عمومی نکته حائز اهمیت این است که ساخت‌وساز در عصر حاضر به یک فعالیت پیچیده تبدیل شده و دیگر قابل قیاس با دهه‌های گذشته نیست، گفت: در عصر حاضر به جز اسکلت سازه و ساختمان باید توجه ویژه‌ای به نماها و تزئینات درونی ساختمان داشته باشیم.

وی افزود: این در حالی است که در گذشته تمرکز بر اسکلت ساختمان و چگونگی برپایی ایمن آن ملاک بود اما در حال حاضر دغدغه‌ها بیشتر شده زیرا ساختمان‌های امروز مملو از تجهیزات برقی و الکترونیکی شده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه پر زرق و برق شدن ساختمان‌ها ریسک ناشی از اماکن عمومی و شهری را بیشتر می‌کند، اذعان کرد: این بدان معناست که باید بر روی چگونگی احداث و اسکلت ساختمان به‌لحاظ رعایت استانداردها تمرکز کرد و به‌تبع آن نما و تزئینات درونی ساختمان را مورد توجه قرار داد زیرا اخیراً حوادثی که برای ساختمان‌های عمومی در شهرهای مختلف رخ داده و خبرهای آن نیز مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته، خود مؤید لزوم توجه به این مسئله است زیرا در بیشتر این حوادث وجود نماها و تزئینات تنداشتعال و ناایمن، پیامدهای ناگوار آن را بیشتر کرد.

این کارشناس مدیریت بحران، افزود: به همین دلیل مقررات ساختمان برای متخصصان صنعت ساختمان نیز پیچیده‌تر شد یعنی با ظهور ریسک‌های جدید که عرصه صنعت ساختمان و جلابخشی به آن‌ها است، به همان طریق می‌بایست استانداردهای ساختمانی نیز به‌روز می‌شد اما متأسفانه این به‌روزرسانی را شاهد نیست و همان روال قبل پابرجاست.

شریعتی‌مهر، با بیان اینکه این بدان معناست که شاهد بازنگری‌های‌ خوبی متناسب با پیشرفت ساختمان‌سازی و پیچیده‌تر شدن آن نیستیم که این موضوع خود خلأ استانداردی است، ‌ادامه داد: در حالی که بسیاری از شهروندان بیش از یک‌سوم زندگی خود را در خارج از منزل سپری می‌کنند و عملاً در مواجهه با ریسک‌های مراکز عمومی شهری قرار دارند. از طرفی حوادث شهری نیز طی چند سال اخیر روز به روز در حال افزایش است.

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر می‌توان گفت فرهنگ ایمنی در میان اقشار مختلف جامعه ما از سطح مطلوبی برخوردار نیست، گفت: گواه این مسئله نیز همین حوادث گوناگونی است که طی سال‌های اخیر در محیط‌های شهری شاهد آن بودیم.

این کارشناس مدیریت بحران با بیان اینکه این اتفاق در حوزه‌های مختلف در حال روی دادن است اما در مراکز عمومی بیشتر مشاهده می‌شود، اذعان کرد: برای اینکه بتوانیم به سطحی از ایمنی پایدار برای مراکز عمومی شهری دست پیدا کنیم نیاز است که استانداردهایمان کاملاً مرتبط با این حوزه تدوین شود اما ما فقط نظام مهندسی را داریم که کلیاتی را درباره ایمنی ساختمان‌ها مد نظر قرار داده حال آنکه خلأهای عنوان‌شده را تنها از طریق این مقررات نمی‌توان مرتفع کرد.

شریعتی‌مهر با بیان اینکه اگر مقررات نظام‌مهندسی هم به‌درستی اجرا شود تا حدودی می‌توان در حوزه پیشگیری ورود کرد، گفت: نکته این است که برای مباحث بعد از پیشگیری که در حین ساخت مورد توجه است می‌بایست در عرصه نگهداری و نظارت بر ساختمان‌ها نیز استانداردهای ایمنی تدوین کرد.

وی، ادامه داد: همانطور که پیشتر عنوان شد روی مبحث برپایی ساختمان یکسری استانداردها داریم اما نباید تنها به استانداردسازی حین ساخت بسنده کرد زیرا تمام معضلات و مشکلات فعلی ما در حال حاضر به این موضوع بازمی‌گردد که ساختمان طبق استانداردها برپا شده اما فکری برای پایداری آن نشده است.

وی اذعان کرد: در حال حاضر فقط ساختمانی‌ ساخته و تحویل می‌شود این در حالی است که ما واژه‌ای با عنوان پیشگیری مطلق و یا ایمنی مطلق نداریم بنابراین لازم است حتماً برای خطرات احتمالی تمهیداتی را درنظر بگیریم تا درصورت بروز اتفاق بتوانیم پیامدهای ناگوار این حوادث را کم کند.

این کارشناس مدیریت بحران با ابراز اینکه در حوزه مقررات ساختمان در حوزه پیشگیری، مباحثی همچون کیفیت مصالح، اجرای سازه برحسب نقشه‌های تأییدی و با نظارت مهندسان در بخش‌ها‌ی مختلف مورد توجه است، اذعان کرد: بعد از اعمال این مقررات پیشگیرانه در حین ساخت بحث فرمی‌چر (نمای ساختمان) مطرح است که امروز به معضلی در ایمن‌سازی ساختمان بدل شده زیرا با کوچکترین جرقه و یا اتفاقی می‌تواند حوادث ناگواری در پی داشته باشد.

شریعتی‌مهر افزود: مسئله بعدی مبحث ارتباط است؛ بنابراین ما باید در این گونه اماکن و ساختمان‌های عمومی آن را تقویت کنیم تا در صورت بروز حادثه از قبیل حریق یا هر اتفاق دیگری، سریعاً سکنه و در عین حال دستگاه کمک‌رسان را آگاه کرده تا بتوانند واکنش درستی را در مواجهه با خطر از خود بروز دهند.

وی با بیان اینکه در بسیاری موارد پیامدهای ناگوار ناشی از حوادث در پی نبود این ارتباط مؤثر بوده، اذعان کرد: بحث بعدی در ایمنی ساختمان‌های عمومی، راه‌های فرار و نجات است یعنی در این اماکن باید راه‌های فرار و نجات مطابق با استانداردها و اصول دیده شود که متأسفانه گاهی این مسئله نیز مغفول واقع شده این در حالی است که اگر مکانی دچار حریق شود برای افرادی که درگیر این حادثه در طبقات فوقانی شده‌اند هیچ راه فراری وجود ندارد.

این کارشناس مدیریت بحران افزود: مبحث بعدی که در ایمنی اماکن عمومی و ساختمان‌ها باید مورد توجه قرار گیرد، مجهز بودن ساختمان‌ها به تجهیزات محدود‌کننده حریق است به طوری که بتوان از طریق استقرار تجهیزات و به‌کارگیری شیوه‌های خاص (فعال و غیر فعال) در صورت بروز حریق در کوتاه‌ترین زمان ممکن از گسترش حریق جلوگیری کرد.

شریعتی‌مهر با بیان اینکه ‌در حال حاضر عدم توجه به این امر در ساختمان‌ها و مراکز عمومی باعث شده که کوچکترین حریق به سرعت گسترش یافته و امدادرسانی را مختل کند، ابراز کرد: استفاده از سیستم‌های محدودکننده حریق مثل اسپیرینکلر، آبپاش و یا سیستم‌های محدودکننده بار حریق و در عین حال جانمایی درست موارد تنداشتعال و کنداشتعال در جای مناسب، ازجمله اقداماتی است که می‌توان فرصت بیشتری را برای رسیدن گروه‌های اضطراری و امداد فراهم کرد.

وی عنوان کرد: استقرار تجهیزات اطفای حریق در ساختمان‌ها و مراکز عمومی بدان جهت حائز اهمیت است که‌ متأسفانه با تجهیزاتی که آتش‌نشانی‌های شهری ما در اختیار دارند می‌توان گفت عملاً در صورت بروز حادثه، امکان پاسخگویی در وقت مناسب فراهم نیست حال آنکه این امر خود باعث گسترده شدن تبعات ناشی از حادثه می‌شود.

وی با بیان اینکه آخرین مبحثی که در ایمنی مراکز عمومی و ساختمان‌ها مطرح است، اطفای حریق است اذعان کرد: در بسیاری از ساختمان‌ها متأسفانه تجهیزات اطفای حریق به‌هنگام حضور نیروهای امدادی و اضطراری فراهم نیست.

عضو کمیته تخصصی HSE و مدیریت بحران کلان‌شهر تهران عنوان کرد: ضمن لزوم توجه به زیرساخت‌های عنوان‌شده، نظارت عالیه بر مراکز عمومی که خطر بالایی برای شهر و شهروندان دارند یک الزام است، مسلماً طبق قانون نظارت بر ایمنی عمومی در شهرها بر عهده شهرداری‌هاست و می‌بایست تمهیدات لازم را برای ایمنی مراکز عمومی فراهم کنند.

شریعتی‌مهر لازمه این کار را ایجاد زیرساخت ایمنی مناسب در شهرها، شهرداری‌ها، اصناف و محیط‌های کار و اماکن عمومی دانست و ابراز کرد: این در حالی است که در بیشتر مواقع در شهر ساختمان‌های بلندمرتبه و مراکز تجاری عظیم وجود دارد که زیرساخت ایمنی در آن‌ها تعبیه نشده و برای نظارت بر اجرای این زیرساخت‌ها اصلاً آن کارشناس اچ‌ای‌سی یا کارشناس حریق را در اختیار ندارند.

وی افزود: به‌نظر می‌رسد این امر باید از سوی شهرداری‌ها به‌عنوان یک الزام مورد توجه قرار گیرد یعنی در ساختمان‌ها با ریسک بالا حتماً سیسیتم مدیریت اچ‌ای‌سی (این واحد شامل قوانین، مقررات و فرآیندهایی جهت ایمنی کارکنان، کارگران و پیمانکاران در محیط کار، آتش‌نشانی، حفاظت از محیط زیست و همچنین حفاظت از محیط پیرامون در برابر خطرات است) وجود داشته باشد.

عضو کمیته تخصصی HSE و مدیریت بحران کلان‌شهر تهران با تأکید بر اینکه ارتقای سطح ایمنی برج‌ها و شهرک‌ها نیز از دیگر الزاماتی است که باید مورد توجه شهرداری‌ها باشد، اذعان کرد: ارتقای سطح ایمنی مدارس، مساجد، بازارها و مراکز تجاری، معابر، بوستان‌ها و خیابان‌ها و مراکز درمانی و در عین حال ارتقای مدیریت سیستم حریق شهری نیز باید به‌عنوان یک اولویت‌ در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد.

شریعتی‌مهر افزود: به عبارتی باید شهرداری‌ها با توجه به این وظیفه قانونی که در سند چشم‌انداز 20 ساله و قوانین شهری (ماده 55 قانون شهرداری‌ها بند 14) بر عهده آن‌ها گذاشته شده می‌بایست پای کار بوده و حتی در صورت لزوم خود رأسا، نسبت به رفع خطر اقدام کند (طبق 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها، شهرداری‌ها می‌بایستی، ساختمان‌هایی را که باعث خطر برای شهروندان می‌شود بعد از اخطار به مالک و در صورت عدم توجه مالک، شهرداری با هزینه خود رفع خطر کند و هزینه آن را به انضمام 15 درصد جریمه در زمان ارائه عدم خلاف، صدور پایانکار یا هنگام نقل و انتقال ملک از مالک مسترد نماید) نه اینکه گزارش خطر تهیه کرده و به مقامات گزارش دهیم و در عمل به معنای واقعی پیگیری لازم را نداشته باشیم.

وی با بیان اینکه باید زیرساخت لازم برای اعمال این نظارت در شهرداری‌ها دیده شود، گفت: این در حالی است که متأسفانه تنها در کلان‌شهرها موضوع اچ‌اس‌ای آن‌هم با حداقل امکانات و نیرو، کمی رنگ و بو دارد وگرنه در سایر شهرها این زیرساخت را شاهد نیستیم و این امر را بر عهده سازمان آتش‌نشانی قرار داده‌اند حال آنکه وظیفه این سازمان چیز دیگری است و امکانات لازم در این زمینه را ندارد.

این کارشناس بحران تأکید کرد: بنا به اهمیت موضوع سازمان اچ‌اس‌ای باید در شهرداری‌ها تشکیل شود و با قدرت بر ایمنی شهری تمرکز کنند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد مبحث ایمنی یکی از موضوعات بسیار جدی در همه کلان‌شهرها، دستگاه‌ها و سازمان‌هایی است که ضریب ریسک بالایی دارد؛ بنابراین بر اساس قانون دستگاه‌ها موظف هستند واحد HSE (این واحد شامل قوانین، مقررات و فرآیندهایی جهت ایمنی کارکنان، کارگران و پیمانکاران در محیط کار، آتش‌نشانی، حفاظت از محیط زیست و همچنین حفاظت از محیط پیرامون در برابر خطرات است) را برای نظارت بر حسن اجرای اقدامات، تأمین سلامت کارکنان، پیمانکاران و محیط کار ایجاد کنند. اما مسئله تأسف‌بار اینکه موضوع ایمنی به معنای واقعی در شهرداری متولی ندارد و شاهد حوادث متعدد و اتفاقاتی هستیم که در سطح شهر و شهرداری‌ها رخ می‌دهد.

حال آنکه فوریت این موضوع نیز به مسئله مرگ و حادثه مربوط است، چراکه وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد و منجر به مرگ و یا عواقب جبران‌ناپذیر می‌شود این موضوع از هر چیزی بیشتر اولویت‌ پیدا می‌کند.

طاهره ترابی مهوش