روش مالیات‌ستانی همواره یکی از موضوعات اساسی و مهم در کشور‌های مختلف بوده است. به‌زعم بسیاری، سیستم محور و اطلاعات‌محورشدن روند مالیات‌ستانی که در چارچوب تبصره ماده 100 اتفاق می‌افتد، به نفع مؤدیان و سازمان امور مالیاتی است، زیرا روند‌ها را ساده می‌کند و نقش ممیزان را در مالیات‌ستانی از بین می‌برد. سازمان امور مالیاتی مشوق‌هایی در چارچوب تبصره ماده 100 در نظر گرفته است. به طور مثال، امکان پرداخت اقساطی مالیات برای مؤدیانی که از طریق سازوکار این تبصره اقدام به پرداخت مالیات کنند، به وجود آمده است.

هوشمندسازی نظام مالیاتی در دولت شهید رئیسی ذیل تبصره ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم در کنار اعطای تسهیلاتی به مؤدیان جهت پذیرش اظهارنامه پیش‌فرض ذیل این مدل نظیر تقسیط بلندمدت مالیات و عدم‌نیاز به نگهداری اسناد و دفاتر مالیاتی از مهم‌ترین مزیت‌های حرکت به سمت دریافت مالیات هوشمند و عادلانه مبتنی بر تقاطع‌گیری داده‌های مالیاتی است که در دولت سیزدهم به سمت آن حرکت شده است و بخش بزرگی از مؤدیان مالیاتی حقیقی ذیل این روش، مالیات خود را پرداخت کرده‌اند.

«تبصره ماده 100» بسترساز سیستم‌محور و هوشمند

جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در خصوص تبصره ماده 100 که بر اساس آن هر کس میزان فروش سالانه‌اش تا 10 برابر سقف معافیتی سال‌1402 باشد، نیازی به ارائه اظهارنامه مالیاتی و نگهداری دفاتر ندارد، می‌گوید: هدف از تبصره مورد بحث این است که مؤدیان با عملکرد پایین مالی درگیر اظهارنامه مالیاتی و رفت‌وآمد به سازمان امور مالیاتی نشوند. در قالب تبصره ماده 100 مؤدیان از معافیت‌ها بهره‌مند می‌شوند و اظهارنامه مالیاتی به صورت پیش‌فرض برای آنان صادر می‌شود، این به معنای سیستم‌محورشدن روند مالیات‌ستانی است که گام مثبت و رو به جلویی محسوب می‌شود.

عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس خاطرنشان می‌کند: دولت باید بتواند درآمد‌های مالیاتی‌اش را وصول کند و از آن‌ها برای اداره کشور بهره بگیرد، باید تا جایی که می‌توانیم روند‌های بوروکراسی مربوط به دریافت مالیات را حذف کنیم و به تسهیل امور بپردازیم، از این رو تبصره ماده 100 که به دنبال سیستم‌محورکردن مالیات‌ستانی در کشور است، مثبت ارزیابی می‌شود.

قادری می‌گوید: هر چقدر بتوانیم از درگیرشدن مؤدیان با ممیزان مالیاتی جلوگیری کنیم و امور را به صورت سیستمی پیش ببریم، به نفع کشور است. در این روند از یک طرف هزینه‌های سازمان امور مالیاتی کاهش می‌یابد و مالیات‌ستانی هوشمند و اطلاعات‌محور پیش می‌رود و از طرف دیگر، مؤدیان نیز روند راحت‌تری برای پرداخت مالیات پیش رو دارند.

وی می‌افزاید: با استفاده از مشوق‌های مختلف می‌توانیم مؤدیان را به سمت استفاده از تبصره ماده 100 برای پرداخت مالیات‌شان سوق دهیم. به طور مثال، کسانی که از این طریق برای مالیات‌دهی اقدام کنند، مشمول تخفیفی بزرگ می‌شوند، از سوی دیگر، امکان پرداخت اقساطی مالیات نیز برای‌شان فراهم است.

قادری ادامه می‌دهد: این طور مشوق‌ها به عنوان انگیزه‌ای برای مؤدیان عمل می‌کند تا در چارچوب تبصره 100 به مالیات‌دهی بپردازند و از مزیت‌های آن بهره‌مند شوند. به نظرم تا جایی که امکان دارد باید با استفاده از مکانیسم‌های تنبیه و تشویق به صورت همزمان با مؤدیان برخورد کنیم. کسانی که صادقانه اطلاعات مالی‌شان را منعکس می‌کنند و قصد فرار مالیاتی ندارند و درآمدشان را به صورت دقیق اظهار می‌کنند، باید به انحای مختلف مورد حمایت قرار بگیرند.

عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات کشور خاطرنشان می‌کند: در کنار تشویق مؤدیانی که قانونمند هستند، کسانی که تلاش می‌کنند درآمدشان را کمتر از میزان واقعی اعلام کنند و فرار مالیاتی داشته باشند، باید جریمه شوند.

«تبصره ماده 100» بستری برای تمرکز بر مالیات‌ستانی از دانه‌درشت‌ها

آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی در خصوص تبصره ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم می‌گوید: از آنجا که تعداد مؤدیان کوچک زیاد است و حسابرسی به امور آن‌ها به صورت تک‌تک به لحاظ ریالی برای‌مان ارزش بالایی ندارد، سازمان امور مالیاتی اقدام به استفاده از تبصره ماده 100 و صدور اظهارنامه مالیاتی پیش‌فرض کرده است.

وی ادامه می‌دهد: اگر سازمان امور مالیاتی بخواهد برای تمام مؤدیان کوچک و بزرگ وقت بگذارد، هزینه زیادی باید اعمال شود تا این درآمد وصول شود، به همین دلیل، استفاده از چارچوب تبصره 100 به نفع سازمان است و از هزینه‌هایش می‌کاهد.

این کارشناس اقتصادی توضیح می‌دهد: تبصره ماده 100 از این لحاظ برای مؤدیان فایده دارد که دیگر درگیر بوروکراسی عریض و طویل مالیات‌دهی نمی‌شوند و به حسابرسی‌های دستی از طرف ممیزان نیازی نیست. استفاده از تبصره ماده 100 و وصول مالیات بر اساس اطلاعات و به صورت سیستمی نسبت به مالیات‌ستانی با کمک ممیزان مالیاتی و به صورت علی‌الرأسی روش آسان‌تری است و به تسهیل امور می‌پردازد.

وی ادامه می‌دهد: در روش جدید مالیات‌ستانی همه چیز بر اساس اطلاعات پیش می‌رود. در این روند، ممیزان مالیاتی دخالتی ندارند و زمینه فساد از بین می‌رود. در روش‌های قبلی، خوداظهاری مؤدی را داشتیم و سپس نظر ممیز مالیاتی مشخص‌کننده میزان مالیات پرداختی بود. در این روش، امکان چانه‌زنی و بروز برخی سوءاستفاده‌ها وجود داشت که در روش سیستمی از بین می‌رود.

بغزیان در خصوص تمرکز بر مؤدیان بزرگ و دانه‌درشت‌ها در مالیات‌ستانی اطلاعات‌محور و در چارچوب تبصره ماده 100 خاطرنشان می‌کند: این روش درستی است و در تمام دنیا این روند پیگیری می‌شود که 90 درصد مالیات را حدود 10 درصد از مؤدیان پرداخت می‌کنند. بقیه مؤدیان خرد هستند و به همین دلیل مالیات چندانی پرداخت نمی‌کنند.

وی خاطرنشان می‌کند: کشور ما این طور است که دانه‌درشت‌ها و کسانی که درآمد‌های بالایی دارند، نسبت زیادی از درآمد‌های مالیاتی را تشکیل نمی‌دهند. مثلاً به جای اینکه 10 درصد مؤدیان 90 درصد مالیات‌ها را بپردازند، حدود 40 تا 50 درصد از آن را می‌پردازند. با توجه به این مسائل، تمرکز بر مالیات‌ستانی از پردرآمد‌ها اقدام درستی است.