مواردی از قبیل تغییرات آب‌وهوایی و خشک‌سالی‌های حاد و طولانی‌مدت، بحران آب، مهاجرت و کاهش جمعیت روستایی، استفاده ناکارآمد از نهاده‌های شیمیایی، بازده پایین کشاورزی و همچنین حذف حمایت‌های دولت، باعث شده تا بخش روستایی و کشاورزی ایران مسیر ناپایداری را دنبال کنند.
در این مسیر کشاورزان با چالش‌هایی همچون تأمین غذای کافی سالم با کیفیت بالا برای جمعیت درحال رشد، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، افزایش حفاظت از محیط‌زیست، حفظ ارزش چشم‌انداز‌ها و نیز حفظ جامعیت اجتماعی و آبادی مناطق روستایی روبه‌رو هستند و استفاده از استراتژی‌های توسعه متعارف نه‌تنها در حل این بحران‌ها ناموفق بوده، بلکه تأثیر عمده‌ای بر افزایش این بحران‌ها نیز داشته است. بحث اشتغال به‌عنوان نقطه عطف این بحران‌ها محسوب می‌شود. ازاین‌رو بسیاری از کشور‌ها که درگیر چنین مشکلاتی هستند، ناگزیر به ایجاد فرصت‌های اشتغال غیر کشاورزی برای روستاییان روی آورده‌اند که عموماً به دو شیوه اجرا می‌شوند. شیوه نخست ایجاد مشاغل در شهر‌ها و تأمین نیروی کار به‌وسیله روستاییان و شیوه دوم، ماندن مردم روستایی در روستا و دادن شانس کسب درآمد غیر کشاورزی در محیط روستا است.
با این اوصاف و در شرایطی که ایجاد شغل در کشور‌ها به یک نیاز اصلی تبدیل شده است، گردشگری مانند بسیاری از دیگر حوزه‌ها جنبه تخصصی پیدا کرده و به زیرشاخه‌های مختلفی تبدیل شده که ازجمله آن‌ها می‌توان به گردشگری سلامت، گردشگری ورزشی، گردشگری طبیعت و گردشگری کشاورزی اشاره کرد که مورد آخری طی سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته و مطرح شده است.
باید پذیرفت جهان، منابع و امکانات و ساکنان آن درحال تغییر هستند؛ پیشرفت و توسعه تمدنی در تمام اجزا و زیرساخت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره، بشر امروزی را در مقایسه با گذشته داراتر و ثروتمندتر کرده و به همان نسبت هم نیاز‌های جدید سر برآورده‌اند؛ نیاز به تفریح و گذران اوقات فراغت و آرامش و لذت‌جویی‌های تازه.
از همین رو سفر کردن به واقعیتی اجتناب‌ناپذیر و جزئی از زندگی تبدیل شده است؛ نوع سفر و گردشگری نیز دیگر آن چیزی نیست که چند دهه پیش مرسوم بود.
امروزه گردشگرانی کاشفان تجربه‌های نامأنوس و لذت‌بخش هستند؛ در همین غرق‌شدگی‌ها بوده که گردشگری پوست انداخته و سبک و مدل‌های جدید جایگزین مقاصد محبوب گذشته شده‌ است. در همه این تغییرات یک چیز مشترک وجود دارد و آن‌هم فرار از شلوغی و ازدحام و ریتم تند زندگی و بازگشت به هر آنچه است که با طبیعت ارتباط دارد. یکی از مدل‌های محبوب گردشگری که با طبیعت گره خورده، گردشگری کشاورزی است.
گردشگری کشاورزی از رویکرد‌های نوین در صنعت گردشگری به‌شمار می‌آید که امروزه به‌منزله راهکاری برای تنوع‌بخشی به مشاغل روستایی، به آن توجه می‌شود. از ویژگی‌های مهم آن ایجاد فعالیت‌های اقتصادی و افزایش اشتغال و درآمد در محیط روستایی است.
هدف این نوع گردشگری تعامل بین روستاییان و گردشگران و درآمدزایی مستقیم برای روستاییان و کشاورزان است.
رونق گردشگری کشاورزی در راستای امنیت غذایی و افزایش درآمد کشاورزان است. گردشگری کشاورزی از دیدگاه فنی می‌تواند به تولید محصولات ارگانیک و گواهی‌شده در بخش کشاورزی کمک کند و این محصولات ارگانیک به‌دلیل طعم و کیفیت بالایی که دارند، در همه دنیا و ازجمله ایران، طرفداران زیادی دارد. وجود روستا‌های متعدد با تنوع فرهنگی بسیار بالا در ایران زمینه بسیار خوبی برای ترویج گردشگری مزرعه‌ای است و خانه‌های روستایی، نحوه طبخ غذا‌های بومی، تنوع مواد اولیه مورد استفاده در طبخ غذا که از دل طبیعت تأمین می‌شود، آیین‌های بومی، بازی‌ها، آواز‌های سنتی، پوشش محلی، موسیقی سنتی و چشم‌انداز‌های طبیعی و متنوع روستا‌های ایران زمینه‌ای عالی برای تشویق گردشگران برای حضور در روستاها است.
تفاوت چشمگیری که در سبک زندگی روستایی و فعالیت‌های آن‌ها در استان‌های مختلف به‌ چشم می‌خورد، تنوع فعالیت‌های توریسم مزرعه را افزایش می‌دهد. سبک زندگی روستایی در استان‌های نوار شمالی با سبک زندگی بومی در استان سیستان و بلوچستان، روستا‌های عشیره‌نشین خوزستان، روستا‌های کردنشین غرب و مردمان نجیب نواحی کویری تفاو‌ت‌های چشمگیری دارد که این تنوع و تفاوت برگ برنده ایران در توسعه گردشگری کشاورزی است.
ترویج گردشگری مزرعه در نواحی مختلف ایران و تبادلات فرهنگی نه‌تنها توسعه اقتصاد محلی را به‌ ارمغان می‌آورد، بلکه باعث حفاظت از ریشه‌های فرهنگی در بین مردمان روستانشین ایران می‌شود.
* علیرضا حسین‌نژاد