دفع آفات یکی از بخش‌های فرایند کشاورزی است حال یک وقت این آفات حشرات هستند گاهی جوندگان که در این میان حضور موش بیشترین میزان آسیب را به دنبال دارد هر موش ظرف 2 هفته به 15 تا 20 موش افزایش پیدا می‌کند و بچه موش‌ها ظرف یک ماه و نیم به سن زاد و ولد می‌رسند علاوه بر این جوندگان به ویژه موش‌ها مزارع محصولات استراتژیک را مثل گندم را هدف قرار می‌دهند بنابراین از مهمترین راهکارها، سرعت مقابله با آنها است. بهمن سال گذشته بود که رحمان ایرانپور مدیر جهادکشاورزی شهرستان همدان از مبارزه اصولی با طغیان موش‌ها در سطح مزارع شهرستان و دفع آن‌ها در در 910 هکتار از اراضی خبرداد وی روش شیمیایی این امر را استفاده از طعمه مسموم به ازای یک کیلوگرم گندم 20 تا 25 گرم سم «فسفر دوزنگ» و 20 تا 30 گرم روغن خوراکی دانست
اما گویی مواجه کار ساز نبوده و همچنان درمزارع و گلخانه‌ها طی سال جاری نیز شاهد طغیان موش بوده‌ایم از آنجائیکه یکی از مهمترین جوندگان زیان‌آور در کشاورزی موش است که خسارت قابل ملاحظه‌ و اقتصادی به مزارع و محصولات کشاورزی وارد می‌کند،میزبان موش غلات از جمله گندم و جو آبی و یونجه چند ساله است به طوریکه از مواد گیاهی مانند جوانه، برگ، ساقه، ریشه، پیاز، دانه، میوه و حتی پوست گیاهان تغذیه می‌کند.
طغیان موش‌ها معمولاً دو، سه سال یکبار به علت مساعد بودن شرایط محیطی و شرایط آب و هوایی ایجاد می‌شود بنابراین استمرار گرماخود زمینه‌ساز گرما در سال زراعی جاری بوده است بنابراین با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با دکتر محمدخانجانی استاد تمام گیاه‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا ترتیب دهیم که درادامه می‌خوانید:
استاد‌تمام گیاه‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا با بیان اینکه موش یکی از آفات عمومی در عرصه کشاورزی است که امسال شاهد طغیان آن در مزارع، باغات و گلخانه‌های استان بودیم اظهارکرد: این آفت متاسفانه خسارت‌ها قابل توجهی را به بخش‌ها مختلف کشاورزی استان وارد کرده است.
دکتر محمد خانجانی با اشاره به دلایل وچرایی طغیان این افت ابراز کرد: یکی از دلایل طغیان موش ازبین رفتن دشمن طبیعی است که یکی از مهمترین دشمنان طبیعی موجود ماراست.
وی با تاکید براینکه درپی پایین آمدن جمعیت مارها درپی دست‌اندازی انسان در طبیعت و درعین حال شرایط اقلیمی شاهد افزایش جمعیت موش‌ها هستیم، خاطرنشان کرد: به دیگر سخن یکی از علل اصلی این طغیان این است که ما متاسفانه با طبیعت دلسوزانه و مهربانانه رفتار نمی‌کنیم و درعین حال تلاش برای حفاظت از تنوع زیستی دراستان انجام نمی‌شود.
این گیاه‌شناس،افزود: علاوه براین متاسفانه دستگاه متولی و اجرایی مبارزه با این آفت درمزارع نیز که دراستان جهاد کشاورزی است گویا در انجام این کار ناتوان هستند.
خانجانی با بیان اینکه در بحث آفات عمومی می‌بایست سازمان تحقیقات کشاورزی استان و شهرستان همدان متولی‌گری کار را به عهده می‌گرفتند و کنترل و مدیریت آفت را در عرصه‌هایی که طغیان داشت انجام می‌دادند، ابراز کرد: مسئله اینجاست که رویکردی که ازسوی جهاد کشاورزی دربحث استفاده ازسموم دنبال شد نتیجه‌بخش نبود و درعین‌حال به جای راهگشا بودن بیشتر آلودگی زیست‌محیطی را به دنبال داشت چراکه برای کنترل این آفات چیزی بالغ بر 300 کیلو سم وارد مزارع شد.
وی با اشاره به اینکه استفاده ازاین روش متعلق به 70 سال پیش است، تشریح کرد: آنچه مسلم است اینکه دربحث استفاده از روش‌های مبارزه با آفتی مثل موش باید به این نکته توجه کرد که موش حیوانی است که در طول فصل زراعی ترخور و در طول فصل غیر زراعی خشک‌خور می‌باشد.
*عدم نظارت بر نتیجه فرایند دفع آت موش
خانجانی، ادامه داد: اما متاسفانه جهاد کشاورزی به این مقوله توجه نکرده و از مردم محصول را گرفته و آن را آغشته به سم کرده و به عنوان تله از آن استفاده می‌کند اما مسئله اینجاست که این مهم تنها برای آفت زمستانه و پاییز کارساز است نه موش که در تابستان بهار ترخورو در زمستان خشک‌خور است.
وی با اشاره به اینکه مسئله وقتی بغرنج‌تر شد که نظارتی هم بر نتیجه آن نداشتند ابراز کرد: این درحالی است که برخی از موش‌ها ناقل بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان هستند بنابراین نمی‌توان وجود این آفت را در مزارع نادیده گرفت.
وی با تاکید بر ناکارآمدی رویکردی که در مواجهه با آفت موش از سوی جهاد کشاورزی دنبال شد،اذعان کرد: مسئله تامل‌برانگیزتر اینکه طی سال جاری جهادکشاورزی آفت موش را رها کرده و به دنبال کنترل سنجاب‌ها به بهانه خوردن چند دانه گردو رفته این درحالی است که سنجاب حیوانی حفاظت شده است.
خانجانی با اشاره به اینکه در علم کنترل آفات نکته حائز اهمیت اقتصادی بودن میزان خسارت وارده و درپی آن و لزوم کنترل آفت مطرح است، اذعان کرد: مسئله اینجاست که درپی عدم توجه به این ملاحظاتی که تبیین شد جهاد کشاورزی آنچه راکه نباید کرده و آنچه را که باید نکرده است.
وی با تاکید براینکه درسال زراعی اخیر هیچ یک از مزارع و گلخانه‌های همدان مصون از آفت موش نبودند،اذعان کرد: امید می‌رود سال آتی زراعی این تجربه ازسوی جهادکشاورزی مورد توجه قرارگرفته و دراین زمینه با برنامه‌ریزی بهتری پیش برویم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تاکید بر اینکه ما در عصری نیستیم که بدون دانش وارد چنین عرصه‌ای شویم، اذعان‌کرد: آنچه مسلم است اینکه این رویکرد غیرعلمی و حرفه‌ای نه مطلوب ما است نه مطلوب طبیعتی که زبانی برای بیان گلایه‌هایش ندارد.
وی خاطرنشان کرد: قسمت دردآور قضیه این است که اثرات سوء محیطی این داستان هیچ‌گاه بیان نمی‌شود.
این گیاهشناس با تاکید براینکه سوال من از جهاد کشاورزی این است که براساس کدام منبع و کتابی شما به این نتیجه رسیدید که در فصلی که موش گیاه مرطوب می‌خورد گندم خشک را آغشته به سم کرده و در اختیار کشاورز به عنوان روش مبارزه بگذارید، عنوان کرد: آن‌چه امروز دربعد مبارزه با آفات درسطح بین‌المللی انجام می‌شود به نگاه علمی و سازگار با محیط زیست است.
این کارشناس حوزه کشاورزی با تاکید براینکه متاسفانه امروز نتیجه توسل به روش‌های مبارزاتی 70 سال پیش چیزی جز بالا رفتن موش از گلخانه‌ها و سوراخ‌های متعدد و بی‌شمار در سطح مزارع نیست، اذعان کرد: برنامه‌ریزی، مطالعه مبتنی بر دانش فنی است که گویا در جهاد کشاورزی استان همدان جایگاهی ندارد.
وی با تاکید براینکه خوشبختانه ما این آفت را از طریق به‌کارگیری روش‌های علمی و کمک‌گرفتن از یک واحد فناور کرمانشاهی در گلخانه خودمان کنترل کردیم اما مسئله اینجاست که کنترل ما به تنهایی کفایت نکرده و ما را مصون از خطر نمی‌کند، اظهارکرد: متاسفاته درپی طغیان این آفت تعداد بی‌شماری ازاین موش‌ها از طریق رودخانه مجاور درصدد ورود به محیط گلخانه هستند بنابراین ما هر روز باید کنترل شدیدتری را به کارگیریم.
مع‌الوصف از بدو تاسیس وزارت جهاد کشاورزی، بیش از 90 سال پیش، مبارزه با آفت موش در کشور آغاز شده است؛ در همان زمان نیز، بحث حفاظت از محیط‌زیست وجود داشت اما آنچه حائز اهمیت است اینکه مبارزه با موش در کشاورزی به صورت ضربه‌ای و یکباره انجام نمی‌شود بلکه چنانکه از زبان کارشناس عنوان شد باید برای آن نسخه علمی پیچید مخصوصا وقتی بر اساس برخی آمارها میزان خسارت به محصولات کشاورزی حدود 30 تا 40 درصد است یعنی سالانه سرمایه کشاورز و کشور در حوزه کشاورزی فقط براثر آفات از جمله موش از بین می‌رود و این میزان خسارت به جز آسیب‌های ناشی از سرمازدگی، سیل و ضایعات مسیر از مزرعه تا سفره می‌باشد.
این درحالی است که با ارائه مشکلات پیش‌رو در حوزه کشاورزی به شرکت‌های دانش‌بنیان و جامعه دانشگاهی می‌توان امید داشت بخش قابل‌توجهی از آن با هزینه‌ای اندک در برابر حجم قابل توجه خسارات برای همیشه برطرف شود از آنجائیکه سال 1401 دومین پردیس نوآوری و فناوری کشاورزی کشور در استان همدان راه‌اندازی شد انتظار می‌رود علم و روش‌های جدید بیش از گذشته در فرایند کشاورزی، باغداری و دامداری استان به کار گرفته شود باور کنیم موش‌ها هم به سبک اندازه 70 سال پیش به مزارع خسارت نمی‌زنند که ما با روش مادربزرگ‌ها برای دفع آن‌ها اقدام می‌کنیم.

طاهره ترابی مهوش