این‌روزها از گردشگری به‌عنوان صنعت پُرسود یاد می‌شود و برخی کشورهای جهان توانسته‌اند با ارزآوری از این طریق، به توسعه پایدار، ایجاد اشتغال و رونق بازارهای محلی نیز برسند؛ بنابراین کشورهای مختلف انواع تبلیغات و تجهیزات به‌روز در اختیار خود را برای رونق بیشتر این حوزه، به کار می‌گیرند.
در این میان توجه به جذب گردشگر خارجی به‌دلیل ارزآوری آن، بیشتر بوده و کشوری مانند ترکیه که در نزدیکی ایران قرار دارد، توانسته در این خصوص موفق‌ عمل کند و به یکی از قطب‌های گردشگری تبدیل شود.
طبق هدف‌گذاری سند چشم‌انداز 20 ساله، در کشور ما نیز قرار بود طی سال 1384 تا 1388 تعداد گردشگران خارجی ایران با رشد 30 درصدی، به دو میلیون و 600 هزار نفر، طی سال‌های 1389 تا 1393 با رشد 20 درصدی، به 6 میلیون و 500 هزار نفر، در سال‌های 1394 تا 1398 با رشد 15 درصدی، به 13 میلیون نفر و طی سال‌های 1399 تا 1403 با رشد 10 درصدی، به 20 میلیون نفر برسد.
با وجود این سند، هم گزارش سازمان جهانی گردشگری و هم گزارش‌های وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهد که تعداد گردشگر ورودی و میزان درآمدزایی از ورود گردشگران خارجی، به هدف‌گذاری سند 20 ساله نرسیده است.
طنز تلخ ماجرا آن است که استان همدان در نوروز 1403 میزبان 909 هزار گردشگر داخلی و 142 گردشگر خارجی بوده و این درحالی است که همدان پایتخت تاریخ و تمدن ایران بوده و انتظار می‌رود در جذب گردشگر موفق‌تر عمل کند؛ اما گوی رقابت در این خصوص توسط استانی مانند اصفهان، ربوده شده، استان اصفهان تا مردادماه امسال 22 هزار گردشگر خارجی داشته است!
با توجه به این موضوع، برای بررسی عوامل عدم موفقیت همدان در این حوزه با مرتضی خاکسار که کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری است، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه آن را می‌خوانید:
کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری با بیان اینکه عدم موفقیت برخی استان‌ها همچون همدان در جذب گردشگر خارجی در یک جمله خلاصه می‌شود «جذب گردشگر خارجی دغدغه سازمان گردشگری نیست»، گفت: اگر به تولید محتوا و سایر عوامل مانند ایجاد زیرساخت در حوزه‌های مختلف مانند فروش، معرفی کالا و تبلیغات توجه نکنیم، قطعاً دچار اُفت خواهیم شد.
* همدان تبلیغات خوبی ندارد
مرتضی خاکسار با تأکید بر اینکه همدان شروط لازم طبیعی و سیاسی گردشگری مانند وجود آرامگاه افراد مطرح همچون باباطاهر و بوعلی‌سینا را دارا است و جاذبه‌هایی مثل غار علیصدر را در خود جای داده که این موارد برای رونق گردشگری لازم هستند اما کافی نیستند، اظهار کرد: همدان در تبلیغات خوب کار نکرده است یا مسئولانی که در همدان حضور دارند، سیاست‌های جدیدی را در بستر گردشگری در سایه تعاملات با ادارات دیگر، پیگیری و یا تجدید نکرده‌اند.
* جای خالی برنامه تخصصی گردشگری در همدان
وی افزود: همدان به این عظمت برای توسعه گردشگری خود حداقل می‌بایست در سال چندین همایش گردشگری تخصصی در مورد جذب و استقرار گردشگر با دعوت از کارشناسان کشوری داشته باشد؛ اما سؤال من این بوده که آیا در شهر شما برنامه‌ای درخصوص آمایش گردشگری طی طول سال برگزار شده است؟
خاکسار در ادامه با عنوان اینکه گردشگری درختی است پُربار و میان‌رشته‌ای که درصورت رشد بخش‌های دیگر نیز منتفع خواهند شد، تصریح کرد: برگزاری برنامه‌های محلی از وظایف اولیه ادارات میراث فرهنگی است و کلیشه‌ای کار کردن و نداشتن تفکر جدید، باعث عدم جذب گردشگر خارجی به استان می‌شود.
وی در ادامه ابراز کرد: اگر من به‌جای مسئولان استان همدان بودم، از تمام مدیران ادارات ذی‌ربط اعم از اتاق اصناف، صنایع و معادن، بازرگانی، کشاورزی و غیره جامعه می‌خواستم تا در یک پویش همگانی به حوزه گردشگری کمک کنند.
کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری تأکید کرد: این موضوع که با حرکت یک گردشگر 150 شغل به حرکت می‌افتند، شعار نیست؛ چراکه با رونق این حوزه، همه ذی‌نفعان سود خواهند برد.
* همدان از سفره گردشگری سهم ندارد چون تلاشی برای گرفتن سهم نکرده است
وی با اشاره به اینکه متأسفانه در همدان شاهد برگزاری همایش، آمایش، پویش و طرح گردشگری نیستیم بنابراین چگونه می‌توان انتظار داشت از سفره گردشگری سهم داشته باشد درصورتی که هیچ تلاشی برای آن نکرده است؟ گفت: مدیران همدانی باید به دنبال این سهم باشند و برای بهبود وضعیت گردشگری استان، درخواست بودجه کنند.
خاکسار ادامه داد: لازم است طرح‌های گردشگری و سمینارهای داخلی و خارجی برگزار شوند تا همدان در این حوزه رونق یابد؛ چراکه ازنظر وسعت به اندازه برخی کشورهای اروپایی همچون سوئد، دانمارک، بلژیک و فنلاند است.
* آیا در شبکه استانی همدان یک روز به گردشگری اختصاص یافته است؟
کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری تصریح کرد: باید پرسید آیا مسئولین استان همدان برنامه‌‎ای جهت آمایش و استقرار بنیادین طرح‌های گردشگری و معرفی آن‌ها به سایر استان‌ها داشته‌اند؟ آیا در شبکه استانی یک روز به گردشگری اختصاص یافته است؟
وی ادامه داد: آیا در همدان سایت جهانی گردشگری برای معرفی این شهر کهن به دنیا ایجاد شده است؟ آیا همدان دارای یک مجله بین‌المللی برای معرفی و تبلیغ شهر هست؟
* در همدان زیرساخت طبیعی و تاریخی فراهم است، اما تبلیغات کافی نیست
خاکسار با تأکید بر اینکه زیرساخت طبیعی و تاریخی در همدان فراهم است اما تبلیغات کافی نیست، اظهار کرد: برای انجام یک کار درست و دقیق، لازم است حرکت سازمانی جهت رسیدن به مقصد داشته باشیم و فروش بسته‌های گردشگری مد نظر باشد.
کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری تصریح کرد: وقتی از کارشناسان برای حضور و اظهار نظر در جلسات دعوت نمی‌شود و وقتی مسئولان و شورای برنامه‌ریزی استان به دنبال این نیستند تا از اداره راه‌آهن جمهوری اسلامی درخواست کنند تا یک خط ریلی گردشگری به استان همدان اختصاص داده شود، موفقیت حاصل نخواهد شد؛ باید ابتدا چنین موضوعاتی پیگیری شوند و سپس به دنبال نتیجه باشیم.
وی ادامه داد: شهری مانند همدان نباید تنها به بازارهای قدیمی خود بسنده کند. آیا پیشنهاد ساخت بازارهای مختلف به سبک سنتی برای فروش مواد غذایی، فرش و صنایع دستی با کمک استانداری و شهرداری مطرح شده است؟ اگر بخواهیم در مسیر آمایش گردشگری استان همدان قدم برداریم، باید بدانیم ظرفیت بازار آن کم است و عمدتاً بازارهای قدیمی در شهرهای ما دچار مشکل‌اند؛ چراکه از فرودگاه‌ها و راه‌های ریلی شهری به دور هستند و پارکینگ ندارند.
* لزوم برنامه‌ریزی برای شهر با لحاظ جذب گردشگر و مراودات اجتماعی
خاکسار با اشاره به اینکه باید برنامه‌ریزی برای شهرهای خود را براساس جذب گردشگر و مراودات اجتماعی انجام دهیم، ابراز کرد: یکی از نتایج گردشگری این است که پیوندهای اجتماعی را افزایش می‌‎دهد و ما باید بستر پیوندهای اجتماعی خود با استان‌ها و کشورهای دیگر را ضمن ایجاد زیرساخت و انجام تبلیغات، فراهم کنیم.
وی ادامه داد: وقتی جای خالی این برنامه دیده می‌شود، همچنان شاهد حرکت لاک‌پشتی هستیم؛ گردشگرانی که قرار است به استان همدان سفر کنند، نیاز به یک شهرک گردشگری دارند که به راه‌های اصلی ترمینال، سرویس‌های اختصاصی و تاکسی‌های گردشگری، دسترسی داشته باشند.
خاکسار با اشاره به اینکه آیا همدان پرچم گردشگری دارد که به دنیا معرفی شود؟ گفت: آیا لوگوی گردشگری همدان را به جهان معرفی کرده‌ایم؟
وی با بیان اینکه سایر استان‌های موفق در این عرصه با زرنگی اقدامات مذکور را انجام داده‌اند، اظهار کرد: من فکر می‌کنم همدان به‌عنوان یک شهر عبوری و گذری معروف باشد. برای استقرار و جذب گردشگر لازم است بسته‌های تبلیغاتی و تخفیفات اقامتی درنظر گرفته شود؛ برای مثال هتل‌ها به‌ازای یک هفته اقامت گردشگران، دو شب خدمات رایگان به آن‌ها ارائه دهند، البته این مهم باید در بستر بوم‌گردی و سایر موارد نیز مورد توجه باشد.
کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری در ادامه سخنان خود تأکید کرد: در حوزه گردشگری باید همچون فرآیند تولید محصول گندم، دانه‌ بکارید تا بتوانید برداشت داشته باشید؛ چراکه ما در گردشگری نتیجه کاشته‌های خود را می‌بینیم.
وی در ادامه گفت: باید دید در توزیع بودجه که به استان‌ها ابلاغ می‌شود، نماینده گردشگری همدان در کنار سازمان‌هایی مانند شهرداری، استانداری و سایر ارگان‌های ذی‌ربط، برای گردشگری چه میزان بودجه‌ جذب کرده است و چه برنامه‌هایی دارد؟ اعتبار طرح‌های حمایتی ملی همدان در زمینه جذب گردشگر، چقدر بوده است؟
خاکسار خاطرنشان کرد: در حوزه گردشگری اغلب آمار کلی را اعلام می‌کنیم، اما چگونگی عملکرد مهم است؛ باید دید درآمدی که در همدان مد نظر بوده، چقدر تحقق یافته است؟
این کارشناس ارشد گردشگری با بیان اینکه در بازاریابی باید کاری کرد که دیگران نمی‌کنند، اظهار کرد: اکتفا کردن به بخشنامه‌های وزارتی که جنبه کلی دارند، کافی نیست؛ باید شناسایی کالبدی از طرح‌های گردشگری در استان‌ها مد نظر باشد تا صرفاً در ایجاد زیرساخت‌ها متوقف نشویم و چرایی وجود مشکلات گردشگری در شهرهایی مانند همدان، باید بررسی شود.
خاکسار در ادامه عنوان کرد: باید دید آیا شرایط ترافیکی شهر همدان برای حضور گردشگر مناسب است و برای گردشگران در یک خیابان عریض، محلی جهت پارک خودرو درنظر گرفته شده است؟
وی تأکید کرد: مشکل کلی عدم برنامه‌ریزی در تمام شهرهای مانند همدان، وجود دارد؛ همچنین نبود زیرساخت‌ و تبلیغات کافی نداشتن نیز از مشکلات دیگر است؛ برای حل این موارد شورای برنامه‌ریزی شهرداری‌ها، استانداری‌ها و نمایندگان بخش گردشگری همچون هلال‌احمر و سایرین، باید پای کار باشند.
خاکسار با تأکید بر اینکه گردشگری یک حوزه تعاملی است، افزود: باید دید آیا راه‌های ورود گردشگر به استان اصولی است و برای سفر انگیزه ایجاد کرده‌ایم؟ اگر بسترها فراهم باشد، موفقیت امکان‌پذیر خواهد شد؛ چراکه آثاری همچون غار علیصدر برای همدان یک نعمت هستند، اما باید دید آیا این ظرفیت‌ها در سطح جهانی و ملی معرفی شده‌اند؟ آیا نماینده گردشگری همدان به کشورهای اروپایی معرفی شده است؟
کارشناس ارشد اقتصاد گردشگری با اشاره به اینکه آمایش طرح گردشگری برای استان همدان با استفاده از نظر کارشناسان این حوزه باید درنظر گرفته شود، گفت: لازم است در ساختار بدنه وزارت گردشگری نیز یک آمایش و انقلاب برنامه ایجاد شود تا استان‌‎ها را تکان دهد.
* تبلیغات هزینه نیست، بلکه فرصت‌سازی و سرمایه‌گذاری برای آینده است
وی افزود: در همدان باید بازارهایی به‌صورت شبانه‌روزی فعال باشند؛ در بافت ورودی به بازارها و فضاهای گردشگری مانند گنجنامه نیز ساختارها باید با نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی هماهنگ شوند تا ماشین‌ها جریمه نشوند که این موارد و سازوکارها نیاز به طرح جامع دارد.
خاکسار با اشاره به اینکه تربیت دانشجویان گردشگری با کمک مجموعه‌های آزاد و با درنظر گرفتن تخفیف در این خصوص کمک خوبی است، گفت: در این صورت دانشجویان مذکور خود سفیر گردشگری شهر همدان خواهند بود.
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: سایت جامع الکترونیکی که برنامه‌های گردشگری را به سایر استان‌ها ارسال کند، در کنار نظرات کارشناسانه و خلاق، می‌تواند استان همدان را نجات دهد و منشأ اثر تحول بزرگ باشد.
همان‌گونه که این کارشناس بیان کردند، نبود اهتمام کافی، برگزار نشدن نشست‌های تخصصی و کمک نگرفتن از نظرات کارشناسان، باعث شده است تا همدان با اینکه ظرفیت‌های ناب گردشگری دارد، نتواند به نتیجه مطلوبی که مد نظر است، برسد؛ درحالی که این حوزه یکی از محورهای توسعه استان بوده و برای ارتقای آن باید برنامه داشت.
تبلیغات مناسب نداشتن برای شهری همچون همدان و نبود یک شورای ایجاد محتوا، دیگر مشکلاتی است که در کنار جای خالی معرفی همدان در بیلبوردهای دیگر شهرها، برنامه‌های تلویزیونی و نداشتن سایت‌ها و مجلات بین‌المللی، باعث شده تا دست این شهر از آورده‌های اقتصادی گردشگری و جذب گردشگر خارجی، کوتاه باشد.
ارتقای گردشگری همدان نیاز به جذب بودجه‌های ملی و پیگیری مستمر دارد تا استان ما بتواند به قطب گردشگری تبدیل شود؛ البته تخفیف نداشتن هتل‌ها و اقامتگاه‌ها جهت ایجاد انگیزه نیز از مواردی بوده که به چشم می‌خورد.

شهره کرمی