صنایع‌ دستی ایران تلفیقی از صنعت و هنر و نشأت‌گرفته از فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی است و این سرمایه ارزشمند و منحصربه‌فرد چیزی نیست که هر کشوری بتواند به‌راحتی به آن دست یابد و یا ایجادش کند، چراکه ریشه در تاریخ کهن ما دارد و از دیرباز تاکنون نقش مهمی در اشتغال‌زایی برای مردم ایفا کرده؛ به‌نحوی که بخشی از اقتصاد ایران به هنر دست زنان و مردان این خطه پُرگهر گره خورده است.
تولید صنایع دستی در ایران بیش از جنبه تزیینی، رویکرد کارکردی داشته و نیازهای روز مردم را از پوشش گرفته تا ظروف غذا و زیرانداز، برآورده می‌کرده است. رونق صنایع دستی و پیشبرد تولید آن مطابق با نیاز روز جامعه و براساس سلایق جامعه هدف علاوه‌بر رونق اقتصادی، می‌تواند فرهنگ هر منطقه را نیز به دیگر مناطق صادر کند.
نکته دیگر آنکه صنایع دستی در کنار میراث فرهنگی، دو بال توسعه صنعت گردشگری به‌ حساب می‌آیند؛ حال آنکه امکان فعالیت در حوزه صنایع دستی برای همه افراد و حتی زنان خانه‌دار نیز وجود دارد و علاوه‌بر ایجاد اشتغال، درصورت وجود بازار مناسب و تبلیغات درست، می‌تواند برای کشور نیز ارزآوری کند.
آنچه حائز اهمیت است اینکه در هر محصول صنایع دستی ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده نیز به‌نحوی تجلی یافته و همین علت، وجه تمایز اصلی این‌گونه محصولات از مصنوعات مشابه ساخت کارخانه‌ها و توسط دستگاه‌ها است.
افزون‌بر آنچه گفته شد، فروش صنایع دستی در سطح بین‌المللی می‌تواند بخش مهمی از صادرات غیر نفتی کشور را هم برعهده گیرد.
یکی از شهرهای استان همدان که صنایع دستی ساخته‌شده در آن شهرت جهانی دارد، لالجین است؛ شهری که در اردیبهشت‌ماه 1395 نامش به‌عنوان شهر جهانی سفال در دفتر سازمان جهانی صنایع دستی ثبت شد. مردم این دیار با سرانگشتان هنرمندشان خاک و آب را در هم می‌آمیزند و گویی با کیمیاگری، آثاری خلق می‌کنند که بسیاری از مردم ایران و جهان را به خود جذب می‌کند.
شغل اصلی مردم این شهر سفالگری است، اما اخیراً این هنرمندان در تهیه خاک مورد نیاز صنعت مذکور دچار مشکل شده‌اند؛ البته فتح‌الله توسلی، نماینده مردم بهار و کبودراهنگ در مجلس شورای اسلامی اعلام کرده که مشکل تأمین خاک رس سفالگران لالجین درحال پیگیری است تا مرتفع شود.
حال با توجه به اهمیت صنایع دستی و ایجاد مشکلاتی برای تهیه مواد اولیه آن و سایر موضوعات این حوزه همچون عدم تبلیغات مناسب و بازاریابی که نیازمند توجه است، با محبوبه عشوریان که مدرس دانشگاه در رشته پژوهش هنر گرایش صنایع‌ دستى و معمارى است، گفت‌وگو کرده‌‎ایم که در ادامه می‌خوانید:
* برای ایجاد پایداری در تأمین مواد اولیه و جلوگیری از مشکل عدم تأمین آن، چه باید کرد؟
هم‌اکنون تأمین نشدن برخی از مواد اولیه لازم برای تولید صنایع‌ دستى با کیفیت مشکل عمده تولیدکنندگان هنرهاى سنتى است و مهم‌ترین عوامل آن کاهش تولید، کمبود و عدم کیفیت و افزایش قیمت مواد اولیه برآورد شده است؛ البته نبود استانداردهاى کافى در این زمینه نیز تولیدکننده را دچار چالش جدی و بحران هم در رابطه با تولید و هم درخصوص فروش کرده است.
در این خصوص مسئولان فعال و متعهد معاونت صنایع دستى وزارت میراث فرهنگى، صنایه دستی و گردشگرى درصدد رفع بحران به‌وجودآمده هستند؛ به نظر بنده با یک برنامه‌ریزی ساختاریافته و یافتن علت‌ها و عوامل ایجاد این بحران، می‌توان به پیدا کردن راه حل سرعت و تسریع بخشید.
* چگونه می‌توان از شرکت‌های دانش‌بنیان برای حل مشکلات تهیه مواد اولیه صنایع دستی کمک گرفت؟
از آنجا که ضمن واردات و تأمین مواد اولیه با دلار از خارج از کشور، تولیدکننده به بن‌بست مى‌خورد و با هزینه‌هاى گزاف رمقى جهت ادامه کار نخواهند داشت، پس بسیار ارزنده و سودمند است که با استفاده از تولید ملی و داخلى این کار صورت گیرد؛ با کمک از گرفتن از شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان تاحدودی این مسئله را رفع کرد.
شناخت ریزمشکلات در تأمین مواد اولیه توسط کارشناسان صنایع‌ دستی و ارجاع آن‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان، قطعاً می‌توان راهکارى در این زمینه یافت.
* برای رونق و پایداری در فروش باید به سلیقه جامعه هدف توجه شود؛ در این خصوص توضیح بفرمایید که چگونه با توجه به این امر، می‌توان رونق دائمی در بازار فروش صنایع دستی داشت؟
اگر مشکل تهیه مواد اولیه رفع شود و تولیدکننده بتواند با مواد باکیفیت و نسبتاً ارزان کالا را تولید کند، بازار و مردم هنردوست کشور ما همچنان درصدد خرید این کالاهاى ناب هستند؛ همین مردم عامل مهم و داراى بازخوردهایى کارآمد جهت تولیدهای خلاق و باب سلیقه جامعه، هستند.
* سفال همدان با اینکه شهرت جهانی و قدمت دیرینه دارد، اما امروز با مشکل تأمین مواد اولیه یعنی خاک روبه‌رو بوده، برای جلوگیری از این موارد لازم است چه اقداماتی انجام شود و چگونه می‌توان این مشکل را برطرف کرد؟
با توجه به انتخاب لالجین همدان به‌عنوان شهر جهانى سفال و برند ایرانى، ما مسئول هستیم که با همان کیفیت قبل و بدون کم‌وکاست، محصولات را ارائه دهیم و باید دقت کافی به بازاریابى و فروش این کالاى ناب داشته باشیم. ریشه‌یابى اساسی و پایه‌اى مشکلات تأمین مواد اولیه، پیدا کردن راهکار جهت رفع کمبودها، ارجاع آن‌ به متخصصین واجد شرایط، حمایت داخلى و کمک گرفتن از شرکت‌های دانش‌بنیان، تا حدود زیادى این مشکل را برطرف خواهد کرد.
* یکی از مشکلات درخصوص خاک لالجین، هدررفت آثار خراب‌شده است، آیا با وجود فضای بازیافت، می‌توان این دورریزها را دوباره به چرخه تولید بازگرداند؟
این نکته بسیار حائز اهمیت است، چراکه با بازیافت گِل می‌توان در وقت، هزینه و دورریخت مواد اولیه صرفه‌جویى کرد؛ البته کارشناسان این هنر ناب بیشتر در جریان هستند که می‌توان از هر گِل کوره‌نرفته، دوباره استفاده کرد و برای این کار کافی است دورریخت‌های خشک در محفظ پلاستیکى قرار گیرند و آب روی آن‌ها اسپرى شود و یک شبانه‌روز در پلاستیک باقی بمانند، در این صورت مجدد می‌توان از این مواد اولیه استفاده کرد.
* یکی از آسیب‌های سفال لالجین با وجود شهرت جهانی، نداشتن نمایشگاه دائمی برای عرضه محصولات است، برای حل این موضوع چه باید کرد؟
با توجه به ثبت جهانى سفال لالجین، عدم تبلیغات مستمر و اثربخش باعث ایجاد این مسئله شده است؛ باید در این زمینه اطلاع‌رسانى و تبلیغات سودمند صورت گیرد و از طرف بخش خصوصی و دولتى حمایت شود. هرگونه تبلیغ جهت بازاریابی و فروش، باعث ایجاد سرمایه‌گذاری در این حیطه مى‌شود که در آینده بسیار سودمند است و حتی باعث رفع مشکلات نیز می‌شود.
* تبلیغات صنایع دستی چگونه باید باشد تا هم در سطح کشور و هم در حوزه صادرات بتوان موفق بود؟
هم اکنون با شرایط کشور عزیزمان در زمینه فناورى و اطلاعات، بسیار می‌توان در این زمینه کار کرد. با استفاده از تبلیغات هوشمند و کاربردی می‌توان به‌خوبی در ارائه محصولات به داخل و خارج، مانور داد.
* اگر نکته‌ای در این خصوص دارای اهمیت است که در سؤالات بیان نشد، در رابطه با آن توضیح بفرمایید؟
در پایان جا دارد از کتاب تحفه‌العراقین خاقانى شعرى درخصوص شهر همدان، شهر مهد تمدن اولیه ایرانى خدمت شما و مخاطبانتان بخوانم:
راه همدان به دیده پویى
هذا البلد امینَش گویى
خضرش مثال کعبه دانى
اروندش ابوقیس خوانی
کوهی حجرش جواهر پاک
میخ زمین و ستون افلاک
کار همدان چه دست بالاست
کاروند قرارگاه عنقاست
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی استان همدان مورد غفلت قرار گرفته، تبلیغات گسترده است؛ درحالی که امروزه صنایع موفق در سراسر دنیا بخش اعظمی از موفقیت در فروش خود را مرهون تبلیغات درست هستند.
نکته دیگر اینکه برای موفقیت مداوم هر محصول باید به‌صورت پیوسته مشکلات و مسائل پیش روی آن ارزیابی شود و می‌توان با کمک گرفتن از ظرفیت افراد متخصص و دانش‌بنیان‌ها، از ایجاد بحران جلوگیری کرد که متأسفانه این مورد نیز مورد توجه نیست و تأمین خاک برای سفالگران لالجینی‌ مورد بی‌توجهی قرار گرفته است؛ جهاد کشاورزی براساس طبقه‌بندی که برای خاک دارد، اجازه بهره‌برداری از خاک رس منطقه را به سفالگران نمی‌دهد، درحالی که اگر در گذشته برای جلوگیری از هدررفت این خاک برنامه‌ای مد نظر بود، امروز با این چالش روبه‌رو نبودیم.

شهره کرمی