کشت محصولات کم‌آب‌بر از موضوعات مهمی است که در بحران کمبود آب کنونی شهر و استان همدان بیش از پیش اهمیت دارد. تحقیقات آماری انجام‌شده تاکنون نشان می‌دهند که 96 درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. از طرفی خشک‌سالی‌هایی که طی چند سال اخیر در ایران و به‌تبع آن در استان همدان روی داده، سازمان جهاد کشاورزی را برآن داشته که با ارائه الگوی کشت محصولات کم‌آب‌بر علاوه بر حفظ تنوع محصولات، صرفه‌جویی قابل توجهی نیز در مصرف آب داشته باشند. در میان کشت‌های متنوعی که در سطح استان انجام می‌شود، کشت محصولاتی مانند زعفران به‌دلیل کم‌آب‌بر بودن بیشتر مورد توجه قرار گرفته. باید توجه داشت که کشت این محصولات به‌دلیل صرفه اقتصادی و جنبه صادراتی، ارزش افزوده بالایی را برای کشاورزان و استان و در پی آن کشاورز با خود به همراه خواهد داشت.
بر این اساس در حال حاضر 313 هکتار از اراضی استان همدان زیر کشت زعفران است، با این تفاسیر برآن شدیم تا درخصوص آخرین وضعیت کشت این محصول در استان با تنی چند از کشاورزان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
یکی از زعفران‌کاران ملایر با بیان اینکه سال 91 یا 92 بود که یک هکتار زمین در روستای می‌‌آباد ملایر اجاره کرده و آن را به کشت زعفران تخصیص دادم گفت: چند سالی هست که دیگر در این عرصه فعالیت نمی‌کنم.
سعید بهزادی با تأکید بر اینکه دشواری کار، مشکل فروش محصول و عدم آگاهی لازم در خصوص نحوه مبازره با آفات باعث شد که دیگر نسبت به کاشت مجدد رغبتی نداشته باشم ابراز کرد: امروز به‌عنوان یک کارگر در یک کارخانه مشغول به‌کار هستم.
وی با اشاره به اینکه بازار خاصی برای فروش محصول وجود نداشت پس مجبور بودیم با قیمتی ارزان محصول را به دلال بفروشیم، اذعان کرد: متأسفانه در حوزه مبازره با آفات نیز جهاد کشاورزی کاری از پیش نبرد و تنها عنوان می‌کرد که برای حل مشکلتان به سم‌فروشی‌ها مراجعه کنید.
وی با ابراز اینکه متأسفانه هزینه تولید بالا بود به طوری که درآمد حاصل از فروش کفاف هزینه‌‌ها را نمی‌داد، ابراز کرد: هنگام برداشت محصول حداقل 20 تا 30 نفر به‌صورت فصلی در مزرعه مشغول به‌کار می‌شدند.
دیگر کشاورز فامنینی که دو هزار متر از اراضی خود را به کشت زعفران اختصاص داده، ابراز کرد: آنچه مانع توسعه سطح زیر کشت این محصول شده مشکل تأمین کارگر است.
محمدرضا رجبی با اشاره به اینکه چون فصل برداشت ما با محصولی همچون چغندر در منطقه یکی است، در تأمین کارگر با مشکل مواجه می‌شویم خاطرنشان کرد: هرچند برای پاک کردن، از خانم‌ها و اهالی محلی کمک می‌گیریم اما باید درنظر داشت که زمان برداشت بر کیفیت محصول تأثیر دارد و تأخیر حتی یک ساعته در عیار آن مؤثر است.
وی با بیان اینکه سالانه بالغ بر 800 تا 900 گرم محصول از مزرعه برداشت کرده و آن را بین خویشاوندان و دوستان می‌فروشیم، خاطرنشان کرد: زعفران در بدترین شرایط گرمایی و خشک‌سالی تنها چهار یا پنج نوبت آبیاری در سال نیاز دارد؛ بنابراین چون کم‌آب‌بر بوده و در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود، محصول مناسبی برای کشت است گفت: این در حالی است که چغندر 16 تا 17 بار و یونجه بالغ بر 12 بار آبیاری در یک سال زراعی نیاز دارند.
این کشاورزی فامنینی با تأکید بر اینکه جهاد کشاورزی هیچ‌گونه مباحث آموزشی و ترویجی ارائه نمی‌دهد گفت: در حال حاضر سالانه بالغ بر 10 هکتار یونجه، 15 هکتار گندم و پنج هکتار جو نیز کشت می‌کنم.
رجبی، اظهار کرد: همانطور که قبلاً عنوان شد سطح زیرکشت و محصول برداشت تنها کفاف نیاز خانواده و خویشاوندان را می‌دهد، بنابراین در بازاریابی برای فروش محصول با مشکل مواجه نیستم.
دیگر کشاورز زعفران‌کار فامنینی نیز با بیان اینکه حدود چهار سال است که دو هزار متر از اراضی خود را به کشت زعفران اختصاص داده‌ام، اذعان کرد: این محصول اگر به‌صورت اصولی کشت شود از هر هزار متر می‌توان بالغ بر 500 گرم محصول برداشت کرد اما چون مهندسی که من از او برای کشت مشاوره گرفتم، تسلط کافی به موضوع نداشت، میزان برداشت من به این حد نمی‌رسد.
علی مؤمنی با اشاره به اینکه متأسفانه از سوی جهاد کشاورزی برای کشاورزان این محصول هیچگونه آموزشی در نظر گرفته نمی‌شود گفت: گرچه همدان و شهرستان‌های آن در گذشته دور مهد کشت این محصول بوده اما امروز دیگر کشاورزان ما تسلط لازم را ندارند؛ بنابراین به‌روز کردن علم آن‌ها برای این محصول یک ضرورت به‌شمار می‌رود که مورد غفلت واقع شده است.
وی با ابراز اینکه امروز یک کشاورز مشهدی در 15 تا 16 هکتار از اراضی روستای سراوک شهرستان فامین دست به کشت محصول زعفران زده و به‌دلیل تبحری که دارد فعالیت خود را روزبه‌روز گسترش می‌دهد افزود: تأسف‌بارتر اینکه او معتقد است ما کشاورزان همدانی نه‌تنها در کشت زعفران از سواد کافی برخوردار نیستیم بلکه در سایر محصولات نیز آگاهی نداریم وگرنه با این حجم از فعالیت میزان بهره‌وری بالاتری را می‌بایست تجربه می‌کردیم.
این کشاورز محصول برداشت‌شده از مزارع همدان را به لحاظ کیفی مرغوب‌تر از محصولات تولیدشده در استان‌ها همچون خراسان دانست و گفت: آنچه مسلم است اینکه من شخصاً برای درآمدزایی مشغول این کار نشده و بیشتر به‌دنبال رواج کشت این محصول در مسیر تغییر الگوی کشت بودم اما این امر می‌بایست به‌صورت اصولی و بر پایه آموزش از سوی جهاد کشاورزی به‌عنوان یک دستورالعمل مورد تأکید قرار گیرد.
مع‌الوصف برخلاف شعارهای پرطمطراق حمایت از کشت محصولات کم‌آب‌بر در استان همدان، به‌نظر می‌رسد آنگونه که باید عمل نشده به طوری که کشاورز تازه‌کار از بدو امر بدون هیچ‌گونه آموزشی به حال خود رها می‌شود، در حالی که کشت این محصول در همدان به‌عنوان یک محصول کشاورزی جدید مطرح بوده و کشاورز ما از مهارت کافی در مواجهه با مشکلات احتمالی برخوردار نیست.
بنابراین در صورت بروز مشکل ناامید شده و سرگردانی به سراغش آمده و او را از ادامه کار بر حزر می‌دارد، درست مثل آنچه که بر سر کشاورز زعفران‌کار ملایری آمده!
بنابراین می‌توان گفت امروز جهاد کشاورزی استان همدان در عرصه کشت محصولات کم‌آب‌بر به‌ویژه زعفران، هیچ برنامه توسعه‌ای و راهبردی در دستور کار نداشته و کشت این محصول در پی نبود آموزش و برنامه، در استان متوقف شده و درجا می‌زند.

طاهره ترابی مهوش